A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
alderrietarik guztiz jende asko. Ib. 53. [Donostiako] nekazaritza arkitzen zan arras eroria, eta alde errietakoa
ere zabuan zinzilika. Ib. 178. Eguerdian irten ziran bi orduko bidastian zegoan Emaus zeritzan gaztelu edo
alderrian illunabartzean sartzeko asmoarekin. Lard 471. Bere albo batean zegoan Getsemani-ko alderria. Ib.
441. Ur urdiñaren ertzean, laster, urrutixko, uri bat ageri da bere alderriekin, arresiz inguratua. Or Mi 119. --
Nontsu bizi ziñan eskuarki? --Noizpenka Kizairon aldean, eta beste noizpeinka alderriko eskualdetan. Zait Sof
89. Alderritik gora datorkigu arro. 'Desde las afueras'. Ib. 50. Iauregirik ederrenak zutik ziran alderritik ogei bat
minututara ageri zan dalako ikasgua. Zait Plat 20. Lurraldeok toki eratsuan, uri aundiko etxebarrutian edota
alboko alderrietan baldin ba dagoz. Erkiag BatB 137.
alderritar (G, AN ap. A Aq). "Paisano (G, AN)" Aq 651.
aldesko, aldexko (G ap. A, que cita a AA). Dim. de alde. Begira edanean igaro ote zeran, ezaguera
galtzeraño edo aldeskoraño. AA CCErac 89 (Azkue, que cita de la ed. de 1900, da aldexkoraño; v.
ALDERAINO). Edaten dezu ongitxo [...] belaunak jartzen zaizkitzu kargapean dardaraz, iduritzen zatzu bat bi,
lurra ta etxeak mugitzen dirala uste dezu: aldeskoan galbiltza [bekatu larritik]. AA III 371 (v. ALDEAN).
aldestaio. "(V-ple), persona insubstancial, inútil, sin remango" A. Cf. cast. al destajo. Es posible que en Azkue
se dé la corriente confusión de categorías: adv. nombre.
aldetasun (Lar, Añ, Hb ap. Lh). "Cercanía" Lar. "Afinidad" Lar y Añ. "(Hb), parenté" Lh (sin duda,
interpretación errónea de "afinidad" de Larramendi).
aldetegi. v. aldategi.
aldetiar. Partidario. v. alderditiar. Aldetiar hainitz bazuen De Gaullek, "Elysée" palazioan sartzearekin.
SoEg Herr 29-1-1959 (ap. DRA).
1 aldetsu. "Lieu avoisinant. Zure aldetsuan nintzen elizan, j'étais non loin de vous à l'église" Dv. "Lugar
próximo a otro" A.
2 aldetsu. 1. "(Vc), persona de vestidos mal puestos" A. v. aldekaitz. Antistene-ren ikasle baldarren artean
nabarmenago ageri ziran Platonen ikasleok, aldekaitz (aldetsu, soinekoak gaizki iantzita dabilena) aiek soineko
beltzean ari zuria baitzebiltzan. Zait Plat 21.
2. De muchas facetas. Nolako etorkia dut? Aldetsua: askoerako bizia ta ezin neurtu-alakoa. "Varia,
multimoda vita et immensa vehementer". Or Aitork 265.
aldetsuaz. De cerca. Orduan egu-erdi haizea emeki altxatzen hasirik, bere intenzionearen konplimenduan
ziradela ustez, partiturik, kostabazterka zezaten aldetsuaz Kreta. "De plus près". Lç Act 27, 13 (TB
hurbilagorik).
aldetu (SP, Ht VocGr, H, A). 1. (Aux. intrans. bipersonal). Favorecer. "Alde zakitza, soyez de son côté,
favorisez-le" SP. "Favoriser" Ht VocGr 360. "Aldetzea, alde iartzea, alde atheratzea, prendre le parti de
quelqu'un" H. "Aldetzea, ayudar (He)" A. Cf. Dv, que intrepreta alde dakizun (He) como alde izan. v. aldeztu.
Los ejs. presentados pueden ser, en parte, de alde izan. Alde ezpazakizkit, neure etsaia hil nahiz terrible
darrait, eta lurpera bidaldu hurran deraut neure arima. Harb 350. Zeure eliza urrikaldurik, zu, Iauna, aldetu
zaizka. Ib. 342. Eta hala badut zeri esportza zure baithan; zeren-eta zu aldetzen zaiztan pontuan ene bihotzak
izanen baitu bere deskansua. Ib. 190s. Errezibi ezazu bada, defenda ezazu, alde zakitza, egiozu begitarte. Ax 10
(V 5). Iainkoa aldetuko zaiku. He Phil (ap. H). Othoitztzatzu Saindu guziak, alde dakizkitzula. He Gudu 101.
Jesus, seindu guzien khoroa, alde zakizkigu, barkha diezaguzu, Jesus. Alde zakizkigu, entzun gaitzatzu, Jesus. Dh
79.
2. (Añ), alde (V-gip). Ref.: Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. (Aux. trans. o intrans.). Apartarse, alejarse;
marcharse. "Dislocarse, lokatu, bere lekutik kanporatu, atera, aldetu" Añ. "Aldéten dau, se aparta. Aldeko dou,
nos apartaremos. Aldétakuan, después de apartarse" Iz ArOñ. "Pentsau genduanian aldetzia, belu zan, cuando
pensamos retirarnos, era tarde" Etxba Eib. "Ointxe alde dau zure amak" Elexp Berg. "Uberatik aldeta dare
portugesak" Ib. "Ilddakotik derrepente aldetzen dau zorrixak" Ib. "Derrepente aldeko dabe" Ib. v. aldendu.
Tr. Documentado en Añibarro, Uriarte, Arrese Beitia y posteriormente en autores del s. XX. Con aux. intrans.
lo usan Añibarro, Jautarkol y Orixe. Sólo hay algún ej. seguro de part. aldetu en Agirre. En algunos ejs. podría
tratarse de alde (egin), con egin no explícito.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1004