13.05.2013 Views

de sahagun lucas, juan - fenomenologia y filosofia de la religion.pdf

de sahagun lucas, juan - fenomenologia y filosofia de la religion.pdf

de sahagun lucas, juan - fenomenologia y filosofia de la religion.pdf

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

184 Fenomenología y filosofía <strong>de</strong> <strong>la</strong> religión<br />

I. PRESUPUESTOS FUNDAMENTALES: EXPERIENCIA<br />

PREFILOSÓFICA Y VIVENCIA RELIGIOSA<br />

Para encontrar el fundamento último <strong>de</strong> <strong>la</strong> religión como hecho<br />

humano, es necesario bucear en <strong>la</strong> entraña misma <strong>de</strong>l hombre. Ello<br />

obliga a echar mano <strong>de</strong> unos presupuestos fundamentales basados en<br />

datos primigenios. Son dos los principales: <strong>la</strong> experiencia prefilosófica<br />

y el hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> vivencia religiosa. Ambos nos vienen proporcionados<br />

por <strong>la</strong> fenomenología y <strong>la</strong> antropología filosófica, como<br />

hemos referido en escritos anteriores '.<br />

1. Experiencia prefilosóflca<br />

Para esc<strong>la</strong>recer el fondo <strong>de</strong>l problema religioso, nada mejor que<br />

situarnos en un terreno común a todo observador: lo prefilosófico o<br />

prerracional. Por ello enten<strong>de</strong>mos una experiencia previa al saber reflexivo<br />

constituida por el hecho originario <strong>de</strong> nuestra presencia al mundo.<br />

El hecho <strong>de</strong> estar en el mundo nos inserta en <strong>la</strong> realidad colocándonos<br />

en el área <strong>de</strong>l ser. Ello supone un conocimiento primigenio <strong>de</strong> lo real,<br />

connatural a <strong>la</strong> condición humana, que da pie al saber racional cuya<br />

explicación compete a <strong>la</strong> filosofía. Con esto queremos <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong> experiencia<br />

humana no se circunscribe al ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciencia. Comporta<br />

a<strong>de</strong>más cierto sentido <strong>de</strong>l ser o saber previo implicado en <strong>la</strong> misma<br />

estructura <strong>de</strong>l hombre, es <strong>de</strong>cir, en su peculiar rango ontológico. Es lo<br />

que X. Zubiri ha l<strong>la</strong>mado inteligencia sentiente y que con anterioridad<br />

santo Tomás había <strong>de</strong>signado como lumen naturale o connatural apertura<br />

<strong>de</strong>l hombre al ser. Es, ni más ni menos, el modo específico <strong>de</strong><br />

habérnos<strong>la</strong>s los hombres con <strong>la</strong>s cosas, que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio <strong>la</strong>s captamos<br />

no como meros estímulos, sino como realida<strong>de</strong>s.<br />

Esto es <strong>de</strong>bido a una capacidad peculiar nuestra que se actualiza<br />

al contacto con <strong>la</strong> experiencia y hace que el hombre se re-vele a sí<br />

mismo a <strong>la</strong> vez que reve<strong>la</strong> <strong>la</strong> realidad y el ser <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas. Ni c<strong>la</strong>ra<br />

evi<strong>de</strong>ncia ni i<strong>de</strong>a innata, sino disposición natural por <strong>la</strong> que se obtiene<br />

cierta comprensión <strong>de</strong>l ser anterior al discurso racional. Para algunos<br />

es i<strong>de</strong>a virtual, todavía no reflexiva.<br />

Los padres <strong>de</strong> <strong>la</strong> fenomenología, E. Husserl y M. Merleau-Ponty,<br />

<strong>de</strong>nominaron este estadio primigenio <strong>de</strong>l conocimiento humano «intención<br />

originaria» o «intencionalidad operante», que capacita al sujeto<br />

para saber qué es conocer y qué significa <strong>la</strong> verdad 2 . También<br />

1 Cf. J. <strong>de</strong> Sahagún LUCAS, Interpretación <strong>de</strong>l hecho..., ed. c, 116-168; ID., Dios,<br />

horizonte..., ed. c., 116-118.<br />

2 Cf. M. MERLEAU-PONTY, Phénoménologie <strong>de</strong> <strong>la</strong> perception (París 1945), p.XIII,<br />

478: E. HUSSERL, Fórmale und transcen<strong>de</strong>ntale logik: Gesammelte Werke, XVII<br />

(1974), 208.<br />

C. 7. Justificación racional <strong>de</strong> <strong>la</strong> actitud religiosa 185<br />

los clásicos reconocieron esta capacidad l<strong>la</strong>mándo<strong>la</strong> appetitus veri o<br />

natural apertura <strong>de</strong>l hombre a <strong>la</strong> verdad, que santo Tomás formuló<br />

<strong>de</strong> esta manera: el objeto formal <strong>de</strong>l entendimiento humano es el ser<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas sensibles. No el dato experimental <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ciencias positivas<br />

ni <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong>l ser en cuanto ser, sino <strong>la</strong> dimensión <strong>de</strong> realidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas que entran en el ámbito <strong>de</strong> nuestra experiencia. «Aquello<br />

que es entendido por nosotros en el estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida presente es<br />

<strong>la</strong> quiddidad (el ser) <strong>de</strong> <strong>la</strong> cosa material, que es el objeto <strong>de</strong> nuestro<br />

entendimiento» 3 .<br />

Quiere <strong>de</strong>cir esto que, en el contacto con <strong>la</strong>s cosas, el hombre no<br />

sólo capta <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s sensibles, obra <strong>de</strong> los sentidos, sino que<br />

también <strong>la</strong>s entien<strong>de</strong> y aprehen<strong>de</strong> su carácter <strong>de</strong> realidad, su ser. Es<br />

lo que Zubiri quiere expresar con su teoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> inteligencia sentiente<br />

o modo estructural <strong>de</strong> abordar el hombre <strong>la</strong> realidad. Es <strong>la</strong> habitud<br />

humana como aprehensión sentiente <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad, en cuanto que<br />

sentir e inteligir humanos no son dos datos distintos ni completos,<br />

sino los dos momentos <strong>de</strong> un solo acto. Es <strong>de</strong>cir, el hombre entien<strong>de</strong><br />

sintiendo y siente entendiendo. En consecuencia, «inteligir —dice<br />

Zubiri— es un modo <strong>de</strong> sentir, y sentir es en el hombre un modo <strong>de</strong><br />

inteligir» 4 . El hombre capta <strong>la</strong>s cosas no como meros estímulos,<br />

sino como realida<strong>de</strong>s.<br />

Hay que <strong>de</strong>cir, por tanto, que el conocimiento humano va siempre<br />

acompañado <strong>de</strong> un saber inexpreso <strong>de</strong>l ser como condición <strong>de</strong>l<br />

pensamiento racional. Según esto, <strong>la</strong> pregunta sobre el ser es inherente<br />

al hombre en virtud <strong>de</strong> su peculiar re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong>s cosas. Por<br />

eso pudo <strong>de</strong>cir santo Tomás que el conocimiento <strong>de</strong> Dios (Ser por<br />

antonomasia) es connatural al ser humano («Insertum naturaliter nobis»:<br />

I, q.2, a.l, adl), como experiencia amplia y profunda que no<br />

tiene nada que ver con <strong>la</strong> impresión sensible <strong>de</strong>l empirismo ni con <strong>la</strong><br />

experimentación contro<strong>la</strong>da por los científicos, pero que contiene<br />

una verdad que explicitará <strong>de</strong>spués <strong>la</strong> reflexión racional. Todo ello<br />

es <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> inserción <strong>de</strong>l hombre en el área <strong>de</strong>l ser, cuyo reflejo<br />

es <strong>la</strong> conciencia religiosa.<br />

2. Vivencia religiosa<br />

La hemos <strong>de</strong>finido en capítulos anteriores (V y VI), pero <strong>la</strong> retomamos<br />

ahora para centrar sobre el<strong>la</strong> nuestra reflexión filosófica y<br />

crítica. Se trata, como veíamos, <strong>de</strong> una re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

3 I, q.84, a.7. Y aña<strong>de</strong>: «Proprium objectum intellectus est ens intelligibile, quod<br />

qui<strong>de</strong>m comprehendit omnes differentias et species entis possibilis»: C. Gent, II,<br />

c.98. 4 X. ZUBIRI, Inteligencia sentiente (Madrid 1980), 13, 78-83.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!