13.05.2013 Views

determinacion de la densidad in situ - Ingenieria en construcción ...

determinacion de la densidad in situ - Ingenieria en construcción ...

determinacion de la densidad in situ - Ingenieria en construcción ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

2.2. DETERMINACION DE LA DENSIDAD IN SITU.<br />

El <strong>en</strong>sayo permite obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>o y así verificar los<br />

resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> fa<strong>en</strong>as <strong>de</strong> compactación <strong>de</strong> suelos, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />

exist<strong>en</strong> especificaciones <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> humedad y <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad.<br />

Entre los métodos utilizados, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran el método <strong>de</strong>l cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a,<br />

el <strong>de</strong>l balón <strong>de</strong> caucho e <strong>in</strong>strum<strong>en</strong>tos nucleares <strong>en</strong>tre otros.<br />

Tanto el método <strong>de</strong>l cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a como el <strong>de</strong>l balón <strong>de</strong> caucho, son<br />

aplicables <strong>en</strong> suelos cuyos tamaños <strong>de</strong> partícu<strong>la</strong>s sean m<strong>en</strong>ores a 50 mm.<br />

y utilizan los mismos pr<strong>in</strong>cipios, o sea, obt<strong>en</strong>er el peso <strong>de</strong>l suelo<br />

húmedo (P hum) <strong>de</strong> una pequeña perforación hecha sobre <strong>la</strong> superficie<br />

<strong>de</strong>l terr<strong>en</strong>o y g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l espesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> capa compactada. Obt<strong>en</strong>ido<br />

el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> dicho agujero (Vol. Exc), <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong>l suelo estará<br />

dada por <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te expresión:<br />

γ hum = P hum / Vol. Exc ( grs/cc )<br />

Si se <strong>de</strong>term<strong>in</strong>a luego el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> humedad (w) <strong>de</strong>l material<br />

extraído, el peso unitario seco será:<br />

γ seco = γ hum / ( 1 + w ) ( grs/cc )<br />

2.2.1. Método <strong>de</strong>l cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a según NCh 1516 Of. 1979. Es el<br />

método lejos más utilizado. Repres<strong>en</strong>ta una forma <strong>in</strong>directa <strong>de</strong><br />

obt<strong>en</strong>er el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l agujero utilizando para ello, una ar<strong>en</strong>a<br />

estandarizada compuesta por partícu<strong>la</strong>s cuarzosas, sanas, no<br />

cem<strong>en</strong>tadas, <strong>de</strong> granulometría redon<strong>de</strong>ada y compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

mal<strong>la</strong>s Nº 10 ASTM (2,0 mm.) y Nº 35 ASTM (0,5 mm.).<br />

- Equipo necesario.<br />

- Aparato cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a, compuesto por una válvu<strong>la</strong> cilíndrica <strong>de</strong><br />

12,5 mm. <strong>de</strong> abertura, con un extremo term<strong>in</strong>ado <strong>en</strong> embudo y el<br />

otro ajustado a <strong>la</strong> boca <strong>de</strong> un recipi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te 4<br />

lts. <strong>de</strong> capacidad. El aparato <strong>de</strong>berá llevar una p<strong>la</strong>ca base, con<br />

un orificio c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> igual diámetro al <strong>de</strong>l embudo (figura<br />

2.11.).<br />

- Ar<strong>en</strong>a estandarizada, <strong>la</strong> cual <strong>de</strong>berá ser <strong>la</strong>vada y secada <strong>en</strong> horno<br />

hasta masa constante. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se utiliza ar<strong>en</strong>a <strong>de</strong> Ottawa,<br />

que correspon<strong>de</strong> a un material que pasa por <strong>la</strong> mal<strong>la</strong> Nº 20 ASTM<br />

(0,85 mm.) y queda ret<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>la</strong> mal<strong>la</strong> Nº 30 ASTM (0,60 mm.).<br />

- Dos ba<strong>la</strong>nzas, <strong>de</strong> capacidad superior a 10 kgs. y 1000 grs., con<br />

precisión <strong>de</strong> 1 gr. y <strong>de</strong> 0,01 gr. Respectivam<strong>en</strong>te.<br />

- Equipo <strong>de</strong> secado, podrá ser un hornillo o estufa <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>o.<br />

- Mol<strong>de</strong> patrón <strong>de</strong> compactación <strong>de</strong> 4” <strong>de</strong> diámetro y 944 cc. <strong>de</strong><br />

capacidad.


Figura 2.11. Equipo <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>in</strong> <strong>situ</strong>.<br />

Fu<strong>en</strong>te: Valle Rodas R.,1982.<br />

- Herrami<strong>en</strong>tas y accesorios. Recipi<strong>en</strong>tes herméticos con tapa,<br />

martillo, c<strong>in</strong>cel, tamices, poruña, espátu<strong>la</strong>, brocha y reg<strong>la</strong><br />

metálica.<br />

- Procedimi<strong>en</strong>to.<br />

- Determ<strong>in</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad apar<strong>en</strong>te suelta <strong>de</strong> <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a<br />

estandarizada. Se pesa el mol<strong>de</strong> <strong>de</strong> compactación (W1 ) con su<br />

base ajustada y se verifica su volum<strong>en</strong> (V1 ).<br />

Se coloca el mol<strong>de</strong> sobre una superficie p<strong>la</strong>na, firme y<br />

horizontal, montando <strong>en</strong> el <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base y el aparato <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>nsidad, procurando que <strong>la</strong> operación sea simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> que se<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>o.<br />

Luego se abre <strong>la</strong> válvu<strong>la</strong> y se <strong>de</strong>ja escurrir <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a hasta ll<strong>en</strong>ar<br />

el mol<strong>de</strong>, se cierra <strong>la</strong> válvu<strong>la</strong>, se retiran el aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad y<br />

<strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base y se proce<strong>de</strong> a <strong>en</strong>rasar cuidadosam<strong>en</strong>te el mol<strong>de</strong>,<br />

s<strong>in</strong> producir vibración, registrando el peso <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong> más <strong>la</strong><br />

ar<strong>en</strong>a que conti<strong>en</strong>e. Esta operación se repetirá hasta obt<strong>en</strong>er, a<br />

lo m<strong>en</strong>os, tres pesadas que no difieran <strong>en</strong>tre sí más <strong>de</strong> un 1%.<br />

Promediando los valores, se obti<strong>en</strong>e el peso <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong> con ar<strong>en</strong>a<br />

(W2 ) y se <strong>de</strong>term<strong>in</strong>a <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad apar<strong>en</strong>te suelta <strong>de</strong> <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a.<br />

- Determ<strong>in</strong>ación <strong>de</strong>l peso <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a necesario para ll<strong>en</strong>ar el cono y<br />

el espacio <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base. Se ll<strong>en</strong>a el aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad con<br />

ar<strong>en</strong>a registrando el peso <strong>de</strong>l conjunto (W3 ).


Luego se coloca <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base sobre una superficie p<strong>la</strong>na, firme y<br />

horizontal, montando <strong>en</strong> el<strong>la</strong> el aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad. Se abre <strong>la</strong><br />

válvu<strong>la</strong> y se espera hasta notar que <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a ha parado <strong>de</strong> fluir,<br />

mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el cual se cierra <strong>la</strong> válvu<strong>la</strong>.<br />

F<strong>in</strong>alm<strong>en</strong>te se registra el peso <strong>de</strong>l aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad más <strong>la</strong><br />

ar<strong>en</strong>a reman<strong>en</strong>te (W4 ). Esta operación se repetirá para obt<strong>en</strong>er<br />

un segundo valor que se promediará con el anterior y por<br />

difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pesos se obt<strong>en</strong>drá <strong>la</strong> masa <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a que ll<strong>en</strong>a el<br />

cono y el espacio <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base (W5 ).<br />

- Determ<strong>in</strong>ación <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l agujero. Nive<strong>la</strong>da <strong>la</strong> superficie a<br />

<strong>en</strong>sayar, se coloca <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base y se proce<strong>de</strong> a excavar un<br />

agujero <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> abertura <strong>de</strong> ésta. El volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> suelo más<br />

o m<strong>en</strong>os a remover, será el <strong>in</strong>dicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura<br />

2.12., <strong>la</strong> cual esta <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l tamaño máximo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

partícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l suelo. Este material extraído será <strong>de</strong>positado<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un recipi<strong>en</strong>te hermético.<br />

Luego se pesa el aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad con el total <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a (W8 ),<br />

el que es puesto <strong>en</strong>seguida sobre <strong>la</strong> abertura <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base y se<br />

abre <strong>la</strong> válvu<strong>la</strong> <strong>de</strong>jando escurrir <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a hasta que se <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ga,<br />

mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el cual se cierra <strong>la</strong> válvu<strong>la</strong> y se <strong>de</strong>term<strong>in</strong>a el peso<br />

<strong>de</strong>l aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad más <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a reman<strong>en</strong>te (W9 ).<br />

F<strong>in</strong>alm<strong>en</strong>te, se recupera <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a <strong>de</strong> <strong>en</strong>saye <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l<br />

agujero y se <strong>de</strong>ja <strong>en</strong> un <strong>en</strong>vase aparte, <strong>de</strong> modo <strong>de</strong><br />

reacondicionar<strong>la</strong> para po<strong>de</strong>r volver a utilizar<strong>la</strong> <strong>en</strong> otra toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>nsidad.


Tamaño máximo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

partícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l suelo<br />

(mm.)<br />

Tamaño mínimo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> perforación (cm 3 )<br />

Tamaño mínimo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

muestra para <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ar <strong>la</strong><br />

humedad (grs.)<br />

50 2800 1000<br />

25 2100 500<br />

12,5 1400 250<br />

5 700 100<br />

Figura 2.12. Tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> valores mínimo y máximo para <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ar humedad.<br />

Fu<strong>en</strong>te: NCh 1516 Of. 1979.<br />

- Determ<strong>in</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> masa seca <strong>de</strong> material extraído. El material<br />

removido se <strong>de</strong>posita <strong>en</strong> un recipi<strong>en</strong>te hermético al que<br />

previam<strong>en</strong>te se le <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ó su peso (W6 ). El conjunto se pesa<br />

para obt<strong>en</strong>er el peso <strong>de</strong>l material más el recipi<strong>en</strong>te (W7 ).<br />

Luego, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l recipi<strong>en</strong>te se mezc<strong>la</strong> el material y se obti<strong>en</strong>e<br />

una muestra repres<strong>en</strong>tativa (W10) según <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 2.12. para<br />

<strong>de</strong>term<strong>in</strong>ar mediante secado a estufa <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>o, el peso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

muestra seca (W11) y por <strong>en</strong><strong>de</strong> su humedad (w).<br />

F<strong>in</strong>alm<strong>en</strong>te, se extrae otra muestra repres<strong>en</strong>tativa <strong>la</strong> que se<br />

<strong>de</strong>posita <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un <strong>en</strong>vase sel<strong>la</strong>do para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> humedad <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>boratorio, <strong>la</strong> que se compara con <strong>la</strong> <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>o.<br />

- Cálculos.<br />

- Calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad apar<strong>en</strong>te suelta (DAS) o peso unitario suelto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a, mediante <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te expresión:<br />

DAS = ( W2 - W1 ) / V1 ( grs/cc )<br />

don<strong>de</strong>:<br />

W 1<br />

W 2<br />

V 1<br />

= peso <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong> <strong>de</strong> compactación (grs.)<br />

= peso <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong> más ar<strong>en</strong>a estandarizada (grs.)<br />

= volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong> <strong>de</strong> compactación (cc.)<br />

- Calcu<strong>la</strong>r el peso <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a (W5 ) para ll<strong>en</strong>ar el cono y el espacio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base, mediante <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te expresión:<br />

W 5<br />

= W3 - W4 ( grs )<br />

don<strong>de</strong>:<br />

W 3 = peso aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a (grs.)<br />

W 4 = peso aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad con ar<strong>en</strong>a reman<strong>en</strong>te<br />

(grs.)<br />

- Calcu<strong>la</strong>r el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> humedad (w) <strong>de</strong>l material removido:<br />

w = ( W10 - W11 ) / W11 * 100 ( % )<br />

don<strong>de</strong>:<br />

W 10 = peso <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra repres<strong>en</strong>tativa húmeda (grs.)<br />

W 11 = peso <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra repres<strong>en</strong>tativa seca (grs.)


- Calcu<strong>la</strong>r el peso <strong>de</strong>l material seco extraído (W12):<br />

W 12 = ( W7 - W6 ) / ( w + 100 ) * 100 ( % )<br />

don<strong>de</strong>:<br />

W 6 = peso <strong>de</strong>l recipi<strong>en</strong>te hermético (grs.)<br />

W 7 = peso <strong>de</strong>l recipi<strong>en</strong>te hermético más el suelo húmedo<br />

(grs.)<br />

- Calcu<strong>la</strong>r el volum<strong>en</strong> (V) <strong>de</strong>l material extraído:<br />

V = ( W8 - W9 - W5 ) / DAS ( cc )<br />

don<strong>de</strong>:<br />

W 8<br />

W 9<br />

(grs.)<br />

= peso <strong>de</strong>l aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a (grs.)<br />

= peso <strong>de</strong>l aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad con ar<strong>en</strong>a reman<strong>en</strong>te<br />

- Calcu<strong>la</strong>r el peso unitario o <strong>de</strong>nsidad seca <strong>in</strong> <strong>situ</strong> (γ d ) <strong>de</strong>l material<br />

extraído, mediante <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te expresión:<br />

γ d = W12 / V ( grs/cc )<br />

- Observaciones.<br />

- G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te es <strong>de</strong>seable contar con una ar<strong>en</strong>a uniforme o <strong>de</strong> un<br />

solo tamaño para evitar problemas <strong>de</strong> segregación, <strong>de</strong> modo que<br />

con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vaciado pueda lograrse <strong>la</strong> misma<br />

<strong>de</strong>nsidad, <strong>de</strong>l suelo que se <strong>en</strong>saya.<br />

- En el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayo <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>o, se <strong>de</strong>be evitar cualquier<br />

tipo <strong>de</strong> vibración <strong>en</strong> el área circundante, ya que esto pue<strong>de</strong><br />

provocar <strong>in</strong>troducir un exceso <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a <strong>en</strong> el agujero.<br />

- En suelos <strong>en</strong> que predom<strong>in</strong>an <strong>la</strong>s partícu<strong>la</strong>s gruesas es<br />

recom<strong>en</strong>dable <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ar <strong>la</strong> humedad sobre el total <strong>de</strong>l material<br />

extraído.


2.2.2. Método con <strong>de</strong>nsímetro nuclear. La <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad<br />

total ó <strong>de</strong>nsidad húmeda a través <strong>de</strong> este método, está basada <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>in</strong>teracción <strong>de</strong> los rayos gamma prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> una fu<strong>en</strong>te radiactiva<br />

y los electrones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s órbitas exteriores <strong>de</strong> los átomos <strong>de</strong>l suelo, <strong>la</strong><br />

cual es captada por un <strong>de</strong>tector gamma <strong>situ</strong>ado a corta distancia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

fu<strong>en</strong>te emisora, sobre, <strong>de</strong>ntro o adyac<strong>en</strong>te al material a medir.<br />

Como el número <strong>de</strong> electrones pres<strong>en</strong>te por unidad <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

suelo es proporcional a <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> éste, es posible corre<strong>la</strong>cionar<br />

el número re<strong>la</strong>tivo <strong>de</strong> rayos gamma dispersos con el número <strong>de</strong> rayos<br />

<strong>de</strong>tectados por unidad <strong>de</strong> tiempo, el cual es <strong>in</strong>versam<strong>en</strong>te proporcional<br />

a <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad húmeda <strong>de</strong>l material. La lectura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>in</strong>t<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

radiación, es convertida a medida <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad húmeda por medio <strong>de</strong><br />

una curva <strong>de</strong> calibración apropiada <strong>de</strong>l equipo.<br />

Exist<strong>en</strong> tres formas para hacer <strong>la</strong>s <strong><strong>de</strong>term<strong>in</strong>acion</strong>es, retrodispersión,<br />

transmisión directa y colchón <strong>de</strong> aire, <strong>en</strong>tregando resultados<br />

satisfactorios <strong>en</strong> espesores aproximados <strong>de</strong> 50 a 300 mm.(figura<br />

2.13.).<br />

Estos métodos son útiles como técnicas rápidas no <strong>de</strong>structivas<br />

siempre y cuando el material bajo <strong>en</strong>saye sea homogéneo.<br />

- Calibración <strong>de</strong>l equipo.<br />

- Curvas <strong>de</strong> calibrado. Estas se establec<strong>en</strong> <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ando <strong>la</strong> razón<br />

<strong>de</strong> conteo nuclear <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> varios materiales <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s<br />

conocidas, trazando <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> conteo contra <strong>de</strong>nsidad y<br />

ajustando una curva a través <strong>de</strong> los puntos resultantes. El<br />

método usado para establecer <strong>la</strong> curva, es el mismo que se usa<br />

para <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ar <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>in</strong> <strong>situ</strong>. La <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> los<br />

materiales usados para establecer <strong>la</strong> curva (como por ejemplo<br />

bloques <strong>de</strong> granito, alum<strong>in</strong>io, magnesio, caliza, etc.), <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

uniformes y variar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un rango <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s que <strong>in</strong>cluya<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>l suelo a medir.


Figura 2.13. Métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayo.<br />

Fu<strong>en</strong>te: Manual <strong>de</strong> compactación CAT., 1990.<br />

Las curvas <strong>de</strong> calibración <strong>de</strong>berán chequearse si el equipo esta<br />

recién adquirido o si los resultados <strong>de</strong> los <strong>en</strong>sayos <strong>de</strong> rut<strong>in</strong>a se<br />

estiman que sean <strong>in</strong>exactos. Si se utiliza el método <strong>de</strong>l cono <strong>de</strong><br />

ar<strong>en</strong>a para chequear <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> calibración, se compara el<br />

promedio <strong>de</strong> por lo m<strong>en</strong>os 5 mediciones con el <strong>in</strong>strum<strong>en</strong>to<br />

nuclear y una con el cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a <strong>en</strong> exactam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> misma<br />

posición <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>o.<br />

Si <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los <strong>en</strong>sayes <strong>de</strong> comparación<br />

<strong>de</strong>term<strong>in</strong>ados por el cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a varía m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 0,08 grs/cc <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ada por el <strong>in</strong>strum<strong>en</strong>to nuclear y si el<br />

promedio <strong>de</strong> los <strong>en</strong>sayes <strong>de</strong>l cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a difiere m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />

0,032 grs/cc <strong>de</strong>l promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mediciones nucleares, no es<br />

necesario hacer ajustes a <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> calibración.<br />

Por el contrario, si el promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong><strong>de</strong>term<strong>in</strong>acion</strong>es <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>nsidad por el cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a esta a más <strong>de</strong> 0,032 grs/cc por<br />

sobre ó bajo <strong>de</strong>l promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mediciones nucleares, los<br />

<strong>en</strong>sayes sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser ajustados <strong>en</strong> el monto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los promedios, trazando así una curva <strong>de</strong><br />

calibración corregida, que será parale<strong>la</strong> a <strong>la</strong> orig<strong>in</strong>al.<br />

- Precisión. La precisión (P) <strong>de</strong>l sistema esta <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ada por <strong>la</strong><br />

gradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> calibración y <strong>la</strong> <strong>de</strong>sviación standard <strong>de</strong><br />

los rayos gamma <strong>de</strong>tectados <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>tas por m<strong>in</strong>uto (CPM),<br />

mediante <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te expresión:<br />

P = S / m; don<strong>de</strong>:<br />

S = <strong>de</strong>sviación normal (CPM)<br />

m = gradi<strong>en</strong>te (CPM/kgs/m 3 )<br />

Se <strong>de</strong>term<strong>in</strong>a <strong>la</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> calibración <strong>en</strong> el punto<br />

1760 kgs/m 3 <strong>en</strong> CPM por kgs. por m 3 . Luego se <strong>de</strong>term<strong>in</strong>a <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sviación normal <strong>de</strong> 10 lecturas repetitivas <strong>de</strong> 1 m<strong>in</strong>uto, cada<br />

una tomadas <strong>en</strong> un mismo punto, <strong>en</strong> un material que t<strong>en</strong>ga una<br />

<strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> 1760 ± 80 kgs/m 3 . Si el valor resultante (P) es<br />

m<strong>en</strong>or que 20 kgs/m 3 , el equipo se consi<strong>de</strong>rará <strong>en</strong> estado óptimo.


- Normalización. Cada día <strong>de</strong> uso y cuando <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> los<br />

<strong>en</strong>sayos sean dudosas, se chequeará <strong>la</strong> operación <strong>de</strong>l equipo con<br />

un patrón <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia provisto con cada medidor.<br />

Luego <strong>de</strong> emplear un tiempo <strong>de</strong> estabilización para el equipo <strong>de</strong><br />

acuerdo a <strong>la</strong>s <strong>in</strong>strucciones <strong>de</strong>l fabricante, se realizan por lo<br />

m<strong>en</strong>os 4 lecturas repetitivas <strong>de</strong> 1 m<strong>in</strong>uto cada una sobre el patrón<br />

<strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.<br />

Los límites <strong>de</strong> aceptación están dados por <strong>la</strong> expresión:<br />

N s = No ± 1,96 √ No<br />

don<strong>de</strong>:<br />

N s = cu<strong>en</strong>ta medida al chequear <strong>la</strong> operación sobre el<br />

patrón <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

N o = cu<strong>en</strong>ta establecida previam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el patrón <strong>de</strong><br />

refer<strong>en</strong>cia (promedio <strong>de</strong> 10 lecturas)<br />

Los criterios <strong>de</strong> evaluación serán:<br />

- si <strong>la</strong> media <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lecturas repetitivas esta fuera <strong>de</strong> los límites<br />

<strong>de</strong> aceptación, se repite el chequeo,<br />

- si el segundo chequeo cumple con los límites <strong>de</strong> aceptación, el<br />

equipo se consi<strong>de</strong>rará <strong>en</strong> condiciones satisfactorias,<br />

- si el segundo chequeo no cumple con los límites establecidos,<br />

<strong>de</strong>berá chequearse <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> calibración,<br />

- si el chequeo <strong>de</strong> <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> calibración muestra que no hay<br />

cambios significativos <strong>en</strong> el<strong>la</strong>, se <strong>de</strong>berá efectuar un nuevo<br />

conteo <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia (No ) y<br />

- si el chequeo <strong>de</strong> <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> calibración muestra que no hay<br />

difer<strong>en</strong>cias significativas, reparar y recalibrar el <strong>in</strong>strum<strong>en</strong>to.<br />

- Método retrodispersión.<br />

- Equipo necesario.<br />

- Fu<strong>en</strong>te gamma emisora <strong>de</strong> isótopos radiactivos, <strong>en</strong>capsu<strong>la</strong>da y<br />

sel<strong>la</strong>da.<br />

- Dispositivo <strong>de</strong> lectura, el cual normalm<strong>en</strong>te conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> alto voltaje necesaria para operar el <strong>de</strong>tector y una fu<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> bajo voltaje para operar el dispositivo <strong>de</strong> lectura y equipos<br />

accesorios.<br />

- Detector gamma.<br />

- Patrón <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad uniforme e <strong>in</strong>variable, para<br />

chequear <strong>la</strong> operación <strong>de</strong>l equipo.<br />

- Cajas <strong>de</strong> <strong>construcción</strong> sólida que <strong>de</strong>berán estar provistos los<br />

<strong>in</strong>strum<strong>en</strong>tos m<strong>en</strong>cionados, <strong>de</strong> modo <strong>de</strong> protegerlos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

humedad y <strong>de</strong>l polvo.<br />

- Herrami<strong>en</strong>tas y accesorios. P<strong>la</strong>na o escobil<strong>la</strong> para emparejar<br />

<strong>la</strong> superficie <strong>de</strong>l terr<strong>en</strong>o.<br />

- Procedimi<strong>en</strong>to. Se selecciona un lugar <strong>de</strong> <strong>en</strong>saye don<strong>de</strong> el<br />

medidor que<strong>de</strong> ubicado a más <strong>de</strong> 150 mm. <strong>de</strong> distancia <strong>de</strong><br />

cualquier proyección vertical.


El lugar a <strong>en</strong>sayar, <strong>de</strong>berá ser removido <strong>de</strong> todo material suelto y<br />

disgregado. El área horizontal será <strong>la</strong> necesaria para acomodar<br />

el medidor, ap<strong>la</strong>nándo<strong>la</strong> hasta <strong>de</strong>jar<strong>la</strong> lisa <strong>de</strong> modo <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er el<br />

máximo contacto <strong>en</strong>tre el medidor y el área a <strong>en</strong>sayar. El<br />

máximo hueco por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l medidor no podrá exce<strong>de</strong>r los 3<br />

mm., <strong>en</strong> caso contrario, se rell<strong>en</strong>ará con ar<strong>en</strong>a f<strong>in</strong>a para<br />

emparejar <strong>la</strong> superficie.<br />

F<strong>in</strong>alm<strong>en</strong>te, se asi<strong>en</strong>ta y estabiliza el medidor para tomar una o<br />

más lecturas <strong>de</strong> 1 m<strong>in</strong>uto cada una (figura 2.14.).<br />

- Cálculo. Determ<strong>in</strong>ar <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad húmeda <strong>in</strong> <strong>situ</strong> utilizando <strong>la</strong><br />

curva <strong>de</strong> calibración previam<strong>en</strong>te establecida.<br />

- Observaciones.<br />

- La <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ada, no es necesariam<strong>en</strong>te el promedio <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el <strong>in</strong>terior <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> <strong>en</strong>vuelto <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

medición.<br />

- El equipo utiliza materiales radiactivos que pue<strong>de</strong>n ser<br />

peligrosos para <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los operarios a m<strong>en</strong>os que se tom<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s precauciones a<strong>de</strong>cuadas.<br />

- Los resultados obt<strong>en</strong>idos pue<strong>de</strong>n ser afectados por <strong>la</strong><br />

composición química, <strong>la</strong> heterog<strong>en</strong>eidad o <strong>la</strong> textura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

superficie <strong>de</strong>l material medido (ejemplo: materiales orgánicos<br />

con alto cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> sal).<br />

- La colocación <strong>de</strong>l medidor <strong>en</strong> <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong>l material a<br />

medir, es crítica para <strong>la</strong> exitosa <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad.<br />

La condición óptima es el contacto total <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong>l<br />

medidor y <strong>la</strong> <strong>de</strong>l material bajo <strong>en</strong>saye. Como esto no es posible<br />

<strong>en</strong> todos los casos, para corregir <strong>la</strong>s irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

superficie, se utiliza una ar<strong>en</strong>a f<strong>in</strong>a o material simi<strong>la</strong>r. El<br />

espesor <strong>de</strong>l rell<strong>en</strong>o no <strong>de</strong>berá exce<strong>de</strong>r los 3 mm. y el área total<br />

rell<strong>en</strong>ada no <strong>de</strong>be ser mayor que el 10% <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l<br />

medidor.<br />

- Al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> medición, no <strong>de</strong>be haber otra fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

radiación cercana al medidor que pueda alterar los resultados.<br />

- Método transmisión directa. Lo que varía con respecto al método<br />

anterior, es que <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te emisora o el <strong>de</strong>tector pue<strong>de</strong>n ser alojados<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una sonda que se <strong>in</strong>serta <strong>en</strong> <strong>in</strong>crem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> 50 mm., <strong>en</strong> un<br />

agujero hecho con anterioridad <strong>en</strong> el material a medir. La sonda al<br />

ser removida a <strong>la</strong> marca <strong>de</strong> profundidad <strong>de</strong>seada, <strong>de</strong>berá quedar <strong>en</strong><br />

íntimo contacto con <strong>la</strong> pared <strong>de</strong>l agujero al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong>s<br />

lecturas.<br />

- Método colchón <strong>de</strong> aire. Se difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los métodos anteriores <strong>en</strong><br />

que el equipo medidor se coloca sobre unos soportes o espaciadores<br />

que produc<strong>en</strong> un espacio vacío (colchón <strong>de</strong> aire) <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l<br />

medidor y el área <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>o a <strong>en</strong>sayar. Se<br />

requiere a<strong>de</strong>más tomar una o más lecturas <strong>en</strong> <strong>la</strong> posición <strong>de</strong><br />

retrodispersión para chequear <strong>la</strong>s mediciones.


Figura 2.14.<br />

D<strong>en</strong>símetro<br />

nuclear <strong>en</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to.<br />

Fu<strong>en</strong>te: ELE Internacional Ltda., 1993.<br />

2.2.3. Otros métodos para <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ación <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s <strong>in</strong> <strong>situ</strong>.<br />

- Método <strong>de</strong>l balón <strong>de</strong> caucho. A través <strong>de</strong> este método, se obti<strong>en</strong>e<br />

directam<strong>en</strong>te el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l agujero <strong>de</strong>jado por el suelo que se ha<br />

extraído. Por medio <strong>de</strong> un cil<strong>in</strong>dro graduado, se lee el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

agua bombeado que ll<strong>en</strong>a <strong>la</strong> cavidad protegida con el balón <strong>de</strong><br />

caucho que impi<strong>de</strong> <strong>la</strong> absorción <strong>de</strong>l agua <strong>en</strong> el terr<strong>en</strong>o.<br />

Como v<strong>en</strong>taja, este método resulta ser más directo y rápido que el<br />

cono <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a, pero <strong>en</strong>tre sus <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong> ruptura <strong>de</strong>l balón o <strong>la</strong> imprecisión <strong>en</strong> adaptarse a <strong>la</strong>s<br />

pare<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l agujero, producto <strong>de</strong> cavida<strong>de</strong>s irregu<strong>la</strong>res o<br />

proyecciones agudas lo que lo hac<strong>en</strong> poco utilizado.<br />

- Método <strong>de</strong>l <strong>de</strong>nsímetro <strong>de</strong> membrana. Aplicable a suelos don<strong>de</strong><br />

predom<strong>in</strong>a <strong>la</strong> grava media y gruesa. Una vez nive<strong>la</strong>da <strong>la</strong> superficie,<br />

se coloca un anillo metálico <strong>de</strong> diámetro aproximado <strong>de</strong> 2 mt. y se<br />

proce<strong>de</strong> a excavar el material que <strong>en</strong>cierra el anillo <strong>en</strong> una<br />

profundidad aproximada <strong>de</strong> 30 cm.<br />

Una vez removido el material, se coloca una membrana plástica que<br />

se adapta perfectam<strong>en</strong>te al <strong>in</strong>terior <strong>de</strong>l anillo y al fondo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

grava. Esta membrana se ll<strong>en</strong>a con agua, registrando el volum<strong>en</strong><br />

que ll<strong>en</strong>a <strong>la</strong> cavidad y que correspon<strong>de</strong>rá al volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> material<br />

extraído.<br />

- Método <strong>de</strong>l cono gigante. Aplicable a suelos don<strong>de</strong> predom<strong>in</strong>an <strong>la</strong>s<br />

partícu<strong>la</strong>s mayores a 50 mm. o <strong>en</strong> suelos como gravas uniformes, <strong>en</strong><br />

don<strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a no resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te puesto que<br />

esta ocuparía los vacíos que orig<strong>in</strong>alm<strong>en</strong>te pose<strong>en</strong> <strong>la</strong>s gravas. En<br />

reemp<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a, es común utilizar gravil<strong>la</strong> o bolitas <strong>de</strong> vidrio.<br />

- Método mediante bloques. Se utiliza para <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ar <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad<br />

<strong>de</strong> suelos cohesivos <strong>en</strong> estado natural, <strong>en</strong> suelos compactados y


suelos estabilizados, don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>term<strong>in</strong>a el peso y volum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

muestras <strong>en</strong> estado <strong>in</strong>alterado. Estas muestras son extraídas<br />

cuidadosam<strong>en</strong>te mediante un cuchillo o espátu<strong>la</strong> y son recubiertas<br />

con paraf<strong>in</strong>a sólida. De <strong>la</strong> pared <strong>de</strong> <strong>la</strong> excavación se extrae una<br />

muestra repres<strong>en</strong>tativa para <strong>de</strong>term<strong>in</strong>ar el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> humedad.<br />

La muestra no perturbada, se pesa y se <strong>de</strong>term<strong>in</strong>a su volum<strong>en</strong> al<br />

<strong>de</strong>positar<strong>la</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un sifón, ley<strong>en</strong>do <strong>en</strong> un cil<strong>in</strong>dro graduado el<br />

volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zado al cual se le <strong>de</strong>be restar el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

paraf<strong>in</strong>a que recubre <strong>la</strong> muestra para lo cual es necesario saber <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> ésta.


En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura 2.15. se seña<strong>la</strong>n los volúm<strong>en</strong>es mínimo <strong>de</strong><br />

muestra según el tamaño máximo <strong>de</strong> partícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l suelo.<br />

Tamaño máximo <strong>de</strong> partícu<strong>la</strong>s<br />

( mm. )<br />

Volum<strong>en</strong> mínimo <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra (cm 3 )<br />

5 750<br />

10 1500<br />

25 2000<br />

50 3000<br />

80 4000<br />

Figura 2.15.Volum<strong>en</strong> mínimo a <strong>en</strong>sayar (Geotecnia LNV.1993.)


UNIVERSIDAD CATOLICA DE VALPARAISO<br />

ESCUELA DE INGENIERIA EN CONSTRUCCION<br />

LABORATORIO DE MECANICA DE SUELOS<br />

Proyecto :<br />

Ubicación :<br />

Descripción <strong>de</strong>l suelo :<br />

Fecha <strong>de</strong> muestreo :<br />

Fecha <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayo :<br />

DENSIDAD IN SITU<br />

Int<strong>en</strong>to Nº<br />

D<strong>en</strong>sidad apar<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> ar<strong>en</strong>a<br />

1 2 3 Promedio<br />

Peso <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong><br />

Peso <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong> + ar<strong>en</strong>a<br />

Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l mol<strong>de</strong><br />

D<strong>en</strong>sidad apar<strong>en</strong>te suelta ( D.A.S.)<br />

D.A.S.=<br />

Calibración <strong>de</strong>l cono y espacio <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base con ar<strong>en</strong>a<br />

Int<strong>en</strong>to Nº 1 2 3 Promedio<br />

Peso <strong>de</strong>l aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a<br />

Peso <strong>de</strong>l aparato con ar<strong>en</strong>a reman<strong>en</strong>te W5 =<br />

Peso ar<strong>en</strong>a <strong>en</strong> el cono y espacio <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca base<br />

Determ<strong>in</strong>ación <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> humedad <strong>de</strong>l suelo extraído <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>o<br />

Peso recipi<strong>en</strong>te + suelo húmedo<br />

Peso recipi<strong>en</strong>te + suelo seco<br />

Peso recipi<strong>en</strong>te<br />

Peso suelo seco<br />

Peso agua<br />

Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> humedad ( % )<br />

Peso <strong>de</strong>l suelo seco removido ( W12 ) =<br />

Determ<strong>in</strong>ación <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l suelo extraído<br />

Peso <strong>de</strong>l aparato <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a<br />

Peso <strong>de</strong>l aparato con ar<strong>en</strong>a reman<strong>en</strong>te<br />

Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l suelo ( cm 3 )<br />

D<strong>en</strong>sidad seca <strong>in</strong> <strong>situ</strong> =<br />

Observaciones :

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!