Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria
Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria
Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
R. M. Frank ARSE 45: 17-64 (2011) 27<br />
gallentzeko gurari erabageko bat. CatBurg 39 (la versión <strong>de</strong> Mb <strong>de</strong>cía besteak baño geiago izateko; la<br />
corrección es <strong>de</strong> Lar). (Mich<strong>el</strong>ena 1987, Vol. 8, 123-124) 25<br />
En <strong>el</strong> primer caso, las acepciones que se dan para gailen se alejan muy poco d<strong>el</strong><br />
significado que tenía <strong>el</strong> compuesto en un principio: ‘<strong>el</strong> agente que es <strong>el</strong> más apto, <strong>el</strong> más<br />
capaz’. Al contemplar <strong>el</strong> significado que se le atribuye a la forma verbal gailendu, vemos<br />
lo que parece ser una <strong>de</strong>scripción d<strong>el</strong> ser <strong>el</strong> más apto o más capaz: que la persona por sus<br />
dotes superiores, sobresale <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y es <strong>de</strong>stinado a triunfar. De allí <strong>el</strong> significado<br />
d<strong>el</strong> verbo gailendu: ‘ad<strong>el</strong>antarse entre dos competidores, <strong>el</strong> uno al otro,’ en frases como<br />
gailendu du o gallendu zaio. Pero, por lo visto, en algún momento, <strong>el</strong> significado original<br />
d<strong>el</strong> compuesto fue afectado por otra conceptualización cultural, es <strong>de</strong>cir, otro valor<br />
compartido por los hablantes: <strong>el</strong> <strong>de</strong> no ver con buenos ojos al ganador que se jacte <strong>de</strong><br />
haber triunfado; que muestre una actitud <strong>de</strong> soberbia, menospreciando a los que no han<br />
tenido la misma suerte. Este parcial reanálisis d<strong>el</strong> significado <strong>de</strong> la palabra se percibe<br />
sobre todo en los significados secundarios <strong>de</strong> cariz negativo que se asignan a los<br />
vocablos. Por eso, <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> campo semántico <strong>de</strong> gailen encontramos <strong>el</strong> sentido<br />
figurativo <strong>de</strong> ‘orgulloso’. El rechazo <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> hablantes hacia este tipo <strong>de</strong><br />
comportamiento también se constata en los significados secundarios, igualmente<br />
figurativos, d<strong>el</strong> verbo gailendu:<br />
2. (AN-larr ap. Asp Leiz; Lar, Añ (G), H). Envalentonarse, engreírse. ‘Levantarse a mayores, gallendu, ollartu,<br />
con las terminaciones d<strong>el</strong> neutro’ Lar (v. tbn. Añ). ‘Montantear, lo mismo que jactarse y querer mandar,<br />
gallendu nai’ Ib. *Nora da arako buru arro ta gallendua? VMg 48. *Zer da goiteria edo soberbia? Besteak<br />
gallentzeko gurari erabageko bat. CatBurg 39 (la versión <strong>de</strong> Mb <strong>de</strong>cía besteak baño geiago izateko; la<br />
corrección es <strong>de</strong> Lar). (Mich<strong>el</strong>ena 1987, Vol. 8, 124)<br />
La contextualización que se le da al lexema respalda la tesis <strong>de</strong> que <strong>el</strong> vocablo haya<br />
adquirido esta carga negativa: Zer da goiteria edo soberbia? Besteak gallentzeko gurari<br />
erabageko bat. ‘¿Qué es la arrogancia y soberbia? Un <strong>de</strong>seo <strong>de</strong>smedido /<br />
<strong>de</strong>sproporcionado <strong>de</strong> ser más que los otros.’ Al mismo tiempo la respuesta a la pregunta<br />
<strong>de</strong> Larramendi podría interpretarse como ‘un <strong>de</strong>seo <strong>de</strong>smedido / <strong>de</strong>sproporcionado <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>stacarse, aventajarse o sobresalir entre los <strong>de</strong>más y por tanto ponerse encima <strong>de</strong> los<br />
otros.’ Por tanto es muy posible que <strong>el</strong> sentido figurativo <strong>de</strong> ‘envalentonarse, engreírse’<br />
se haya originado a partir <strong>de</strong> la forma superlativa <strong>de</strong> gai-le, o sea, a partir <strong>de</strong> gai-le-en, un<br />
concepto que luego se fue matizando por la actitud compartida por los hablantes hacia<br />
cierto tipo <strong>de</strong> comportamiento humano.<br />
Curiosamente o tal vez no tan curiosamente, la tercera acepción <strong>de</strong> gailendu ha<br />
retenido mejor <strong>el</strong> contenido semántico original d<strong>el</strong> compuesto: <strong>el</strong> significado <strong>de</strong> ‘hacerse<br />
<strong>el</strong> agente más capaz, más apto o dotado <strong>de</strong> hacer algo’. Muchas veces con <strong>el</strong> paso d<strong>el</strong><br />
tiempo se da un reor<strong>de</strong>namiento <strong>de</strong> los significados asignados a un vocablo por medio d<strong>el</strong><br />
cual los significados más viejos pasan al final <strong>de</strong> fila (Frank 2008b, 2009c) y esto es lo<br />
25 Se dan estos otros ejemplos para gailendu: “Guziak gallentzen dituzula. Lar STomas 2. Gerra onetan<br />
gallenduak ez geratzeko. AA III 548. Ara or ire leiki<strong>de</strong>a! Gallendu zak beiñ, arraio ori! Ag EEs 1917, 202.<br />
Mendi gurenak [...] danen artean gallentzen diran lez, Zumarraga goragarria, gauza gustietan gallentzen<br />
zan. GMant LEItz 69. Gallentzen asi zitzaionian / larri juana da igesi. Tx B I 189. Birtutean gaillendu<br />
direnen naigabeak. Vill Jaink 106. Kondairan barrena gailendu diren ikasiago, landuago eta ausartago<br />
bakanak. MEIG VIII 59. Gutakoren bat gailendu bada lanbi<strong>de</strong> horretan. MIH 268. v. tbn. Or Poem 553.<br />
Gazt MusIx 227. In MEIG VIII 27. Destacar (?). *Beste gauzarik ez <strong>de</strong>t gallendu / lupika ta pikardiya, /<br />
banidadiak galdu biar du / mundu onetan erdiya. Xe 314” (Mich<strong>el</strong>ena 1987, Vol. 8, 124).