12.05.2013 Views

Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria

Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria

Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

R. M. Frank ARSE 45: 17-64 (2011) 27<br />

gallentzeko gurari erabageko bat. CatBurg 39 (la versión <strong>de</strong> Mb <strong>de</strong>cía besteak baño geiago izateko; la<br />

corrección es <strong>de</strong> Lar). (Mich<strong>el</strong>ena 1987, Vol. 8, 123-124) 25<br />

En <strong>el</strong> primer caso, las acepciones que se dan para gailen se alejan muy poco d<strong>el</strong><br />

significado que tenía <strong>el</strong> compuesto en un principio: ‘<strong>el</strong> agente que es <strong>el</strong> más apto, <strong>el</strong> más<br />

capaz’. Al contemplar <strong>el</strong> significado que se le atribuye a la forma verbal gailendu, vemos<br />

lo que parece ser una <strong>de</strong>scripción d<strong>el</strong> ser <strong>el</strong> más apto o más capaz: que la persona por sus<br />

dotes superiores, sobresale <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y es <strong>de</strong>stinado a triunfar. De allí <strong>el</strong> significado<br />

d<strong>el</strong> verbo gailendu: ‘ad<strong>el</strong>antarse entre dos competidores, <strong>el</strong> uno al otro,’ en frases como<br />

gailendu du o gallendu zaio. Pero, por lo visto, en algún momento, <strong>el</strong> significado original<br />

d<strong>el</strong> compuesto fue afectado por otra conceptualización cultural, es <strong>de</strong>cir, otro valor<br />

compartido por los hablantes: <strong>el</strong> <strong>de</strong> no ver con buenos ojos al ganador que se jacte <strong>de</strong><br />

haber triunfado; que muestre una actitud <strong>de</strong> soberbia, menospreciando a los que no han<br />

tenido la misma suerte. Este parcial reanálisis d<strong>el</strong> significado <strong>de</strong> la palabra se percibe<br />

sobre todo en los significados secundarios <strong>de</strong> cariz negativo que se asignan a los<br />

vocablos. Por eso, <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> campo semántico <strong>de</strong> gailen encontramos <strong>el</strong> sentido<br />

figurativo <strong>de</strong> ‘orgulloso’. El rechazo <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> hablantes hacia este tipo <strong>de</strong><br />

comportamiento también se constata en los significados secundarios, igualmente<br />

figurativos, d<strong>el</strong> verbo gailendu:<br />

2. (AN-larr ap. Asp Leiz; Lar, Añ (G), H). Envalentonarse, engreírse. ‘Levantarse a mayores, gallendu, ollartu,<br />

con las terminaciones d<strong>el</strong> neutro’ Lar (v. tbn. Añ). ‘Montantear, lo mismo que jactarse y querer mandar,<br />

gallendu nai’ Ib. *Nora da arako buru arro ta gallendua? VMg 48. *Zer da goiteria edo soberbia? Besteak<br />

gallentzeko gurari erabageko bat. CatBurg 39 (la versión <strong>de</strong> Mb <strong>de</strong>cía besteak baño geiago izateko; la<br />

corrección es <strong>de</strong> Lar). (Mich<strong>el</strong>ena 1987, Vol. 8, 124)<br />

La contextualización que se le da al lexema respalda la tesis <strong>de</strong> que <strong>el</strong> vocablo haya<br />

adquirido esta carga negativa: Zer da goiteria edo soberbia? Besteak gallentzeko gurari<br />

erabageko bat. ‘¿Qué es la arrogancia y soberbia? Un <strong>de</strong>seo <strong>de</strong>smedido /<br />

<strong>de</strong>sproporcionado <strong>de</strong> ser más que los otros.’ Al mismo tiempo la respuesta a la pregunta<br />

<strong>de</strong> Larramendi podría interpretarse como ‘un <strong>de</strong>seo <strong>de</strong>smedido / <strong>de</strong>sproporcionado <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>stacarse, aventajarse o sobresalir entre los <strong>de</strong>más y por tanto ponerse encima <strong>de</strong> los<br />

otros.’ Por tanto es muy posible que <strong>el</strong> sentido figurativo <strong>de</strong> ‘envalentonarse, engreírse’<br />

se haya originado a partir <strong>de</strong> la forma superlativa <strong>de</strong> gai-le, o sea, a partir <strong>de</strong> gai-le-en, un<br />

concepto que luego se fue matizando por la actitud compartida por los hablantes hacia<br />

cierto tipo <strong>de</strong> comportamiento humano.<br />

Curiosamente o tal vez no tan curiosamente, la tercera acepción <strong>de</strong> gailendu ha<br />

retenido mejor <strong>el</strong> contenido semántico original d<strong>el</strong> compuesto: <strong>el</strong> significado <strong>de</strong> ‘hacerse<br />

<strong>el</strong> agente más capaz, más apto o dotado <strong>de</strong> hacer algo’. Muchas veces con <strong>el</strong> paso d<strong>el</strong><br />

tiempo se da un reor<strong>de</strong>namiento <strong>de</strong> los significados asignados a un vocablo por medio d<strong>el</strong><br />

cual los significados más viejos pasan al final <strong>de</strong> fila (Frank 2008b, 2009c) y esto es lo<br />

25 Se dan estos otros ejemplos para gailendu: “Guziak gallentzen dituzula. Lar STomas 2. Gerra onetan<br />

gallenduak ez geratzeko. AA III 548. Ara or ire leiki<strong>de</strong>a! Gallendu zak beiñ, arraio ori! Ag EEs 1917, 202.<br />

Mendi gurenak [...] danen artean gallentzen diran lez, Zumarraga goragarria, gauza gustietan gallentzen<br />

zan. GMant LEItz 69. Gallentzen asi zitzaionian / larri juana da igesi. Tx B I 189. Birtutean gaillendu<br />

direnen naigabeak. Vill Jaink 106. Kondairan barrena gailendu diren ikasiago, landuago eta ausartago<br />

bakanak. MEIG VIII 59. Gutakoren bat gailendu bada lanbi<strong>de</strong> horretan. MIH 268. v. tbn. Or Poem 553.<br />

Gazt MusIx 227. In MEIG VIII 27. Destacar (?). *Beste gauzarik ez <strong>de</strong>t gallendu / lupika ta pikardiya, /<br />

banidadiak galdu biar du / mundu onetan erdiya. Xe 314” (Mich<strong>el</strong>ena 1987, Vol. 8, 124).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!