Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria
Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria
Calculando el nivel de confianza: - Euskararen Jatorria
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
R. M. Frank ARSE 45: 17-64 (2011) 17<br />
6.0. El pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> la gramaticalización en los cambios lingüísticos: El caso <strong>de</strong> la raíz<br />
gai<br />
En este apartado vamos a acercarnos a otro proceso diacrónico <strong>de</strong> cambio lingüístico<br />
utilizando la metodología esbozada arriba, o sea, un “usage-based approach”.<br />
Concretamente, se trata <strong>de</strong> un proceso diacrónico que se da en la evolución <strong>de</strong> todas las<br />
lenguas, un proceso llamado gramaticalización, por <strong>el</strong> cual un <strong>el</strong>emento con contenido<br />
semántico, o sea, un vocablo o raíz semántica pasa a formar parte <strong>de</strong> una categoría<br />
funcional o sea, gramatical. La gramaticalización, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> entrañar un cambio<br />
semántico, su<strong>el</strong>e ir acompañada <strong>de</strong> la reducción d<strong>el</strong> cuerpo fonológico <strong>de</strong> la unidad<br />
gramaticalizada –reducción o erosión fonética– y <strong>de</strong> un aumento <strong>de</strong> su frecuencia, acor<strong>de</strong><br />
con su nuevo estatuto. A<strong>de</strong>más, la mayor parte <strong>de</strong> los investigadores alegan que <strong>el</strong><br />
proceso <strong>de</strong> gramaticalización es unidireccional e irreversible (al menos con carácter<br />
general), es <strong>de</strong>cir, una vez que <strong>el</strong> proceso se ha llevado a cabo. Dicho <strong>de</strong> otra manera, una<br />
vez totalmente gramaticalizada, la forma gramatical resultante no pue<strong>de</strong> evolucionar para<br />
convertirse <strong>de</strong> nuevo en un <strong>el</strong>emento con significado léxico (Berbeira Gardón 1998: 16-<br />
18; Di Tullio 2003: 98; Heine and Kuteva 2002; Hopper and Traugott 2005).<br />
No obstante, hay ocasiones en que <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> gramaticalización no está plenamente<br />
consumado y, por eso, permite ver con mayor claridad los pasos a través <strong>de</strong> los cuales <strong>el</strong><br />
cambio se ha llevado a cabo o se está llevando a cabo. Esto ocurre cuando los hablantes<br />
todavía son capaces <strong>de</strong> reconocer <strong>el</strong> contenido semántico d<strong>el</strong> vocablo y articularlo <strong>de</strong><br />
forma no reducida y en situaciones léxicas normales. Es <strong>de</strong>cir, al hablante le es todavía<br />
posible darse cuenta <strong>de</strong> lo que está pasando. Esto su<strong>el</strong>e ocurrir cuando <strong>el</strong> <strong>el</strong>emento o<br />
<strong>el</strong>ementos que se están gramaticalizando –si son dos que se están gramaticalizando<br />
conjuntamente– siguen empleándose normalmente en la lengua. No obstante, si <strong>el</strong><br />
proceso sigue su curso normal, llegará a una etapa particular llamada ‘switch context<br />
stage’ a partir <strong>de</strong> la cual <strong>el</strong> <strong>el</strong>emento habrá adquirido, plenamente, <strong>el</strong> nuevo significado<br />
gramatical sin que <strong>el</strong> hablante siga reconociendo su estado previo, su pap<strong>el</strong> como<br />
<strong>el</strong>emento léxico (Heine 2002: 83). Heine & Kuteva apuntan los siguientes mecanismos<br />
que acompañan <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> gramaticalización:<br />
Technically, grammaticalization involves four main interr<strong>el</strong>ated mechanisms:<br />
(a) <strong>de</strong>semantization (or ‘semantic bleaching’) –loss in meaning content<br />
(b) extension (or content generalization) –use in new contexts<br />
(c) <strong>de</strong>categorialization –loss in morphosyntactic properties characteristic of lexical or other<br />
less grammaticalized forms, and<br />
(d) erosion (or ‘phonetic reduction’) –loss in phonetic substance. (Heine and Kuteva 2002: 2)<br />
En este apartado vamos a analizar un proceso <strong>de</strong> gramaticalización que involucra la raíz<br />
gai-, cuya traducción al cast<strong>el</strong>lano no es tan fácil por la compleja red <strong>de</strong> significados que<br />
engloba. 18 El vocablo gai se presta a diferentes interpretaciones según su entorno<br />
18 Otros comentarios sobre su uso son: “Es minoritario <strong>el</strong> empleo d<strong>el</strong> <strong>de</strong>t. gaia(k) izan (v. p.ej., a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />
los citados infra, SP Imit III 58, 9, Lg I 338, Brtc 132, MarIl 129 o Txill Let 123). Por otra parte, gai izan<br />
con un verbo con aux. <strong>de</strong> subjuntivo, equivalente habitual <strong>de</strong> la construcción con -t(z)eko, sólo lo hemos<br />
encontrado en sendos ejs. <strong>de</strong> Harizmendi (71-72) y Duvoisin (v. infra; cf. tbn. Lf Gram 293: Ez naiz gai<br />
ene etxean sar zaiten). ‘Zerbaitetako gai da, il est bon pour qu<strong>el</strong>que chose. Ezta <strong>de</strong>us gai, il n'est propre à<br />
rien’ SP. ‘Achrestus, [...] <strong>de</strong>usetako gai eztena’ Urt I 99. ‘Dignea, gaia, digne’ Ht VocGr. ‘Capable’ Ib. ‘Ez