13.6. Patología de la articulación temporomandibular - ABCDE en ...
13.6. Patología de la articulación temporomandibular - ABCDE en ...
13.6. Patología de la articulación temporomandibular - ABCDE en ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ABCD DE <strong>en</strong> Urg<strong>en</strong>cias s Extrahospita<strong>la</strong> arias<br />
Articu<strong>la</strong>ció ón temporom mandibu<strong>la</strong>r.<br />
PATOLOG GÍA DE LA A ARTICUL LACIÓN TE EMPOROM MANDIBUL LAR<br />
Emma Ig glesias Can ndal<br />
Ana Otero O Rico<br />
Ramón Luaces Re ey<br />
Jose Luis L López z-Cedrún Cembranos<br />
C<br />
La patología p <strong>de</strong> d <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción<br />
temporomandibu<strong>la</strong>r<br />
(ATM M) es un problema p<br />
frecu u<strong>en</strong>te que pue<strong>de</strong> llega ar a afectar<br />
al 20-40% % <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob b<strong>la</strong>ción.<br />
ANA ATOMÍA<br />
El có óndilo man ndibu<strong>la</strong>r se e articu<strong>la</strong> co on <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l cráneo o <strong>en</strong> <strong>la</strong> fosa a gl<strong>en</strong>oi-<br />
<strong>de</strong>a. . Entre am mbas supe erficies óse eas existe un m<strong>en</strong>is sco articu<strong>la</strong> ar y una<br />
cáps su<strong>la</strong> articu<strong>la</strong> ar.<br />
CLA ASIFICACIÓN<br />
DE LO OS TRASTO ORNOS TE EMPOROM MANDIBULARES<br />
(Aca a<strong>de</strong>mia Am mericana <strong>de</strong>l d dolor orofacial, o 2004) 2<br />
1. Alter raciones <strong>de</strong> e los hueso os <strong>de</strong>l cráne eo y <strong>la</strong> man ndíbu<strong>la</strong>:<br />
-Alte eraciones congénitas c y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo:<br />
ap<strong>la</strong>sia,<br />
hiperp<strong>la</strong>sia<br />
y<br />
disp<strong>la</strong>sia<br />
condil <strong>la</strong>r.<br />
1
Articu<strong>la</strong>ción temporomandibu<strong>la</strong>r. <strong>ABCDE</strong> <strong>en</strong> Urg<strong>en</strong>cias Extrahospita<strong>la</strong>rias<br />
-Trastornos adquiridos.<br />
2. Trastornos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ATM (trastorno interno):<br />
-Alteración <strong>de</strong> <strong>la</strong> morfología ósea.<br />
-Desp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to discal (con/sin reducción).<br />
-Hipermovilidad (subluxación mandibu<strong>la</strong>r).<br />
-Dislocación (luxación mandibu<strong>la</strong>r o bloqueo abierto).<br />
-Artritis (traumática, inf<strong>la</strong>matoria, poliartritis).<br />
-Anquilosis (fibrosa y ósea).<br />
3. Trastornos <strong>de</strong> <strong>la</strong> muscu<strong>la</strong>tura masticatoria:<br />
-Dolor miofascial.<br />
-Miositis.<br />
-Espasmo.<br />
-Contracción protectora.<br />
-Hipertrofia.<br />
-Neop<strong>la</strong>sia.<br />
EVALUACIÓN DEL PACIENTE<br />
ANAMNESIS Y EXPLORACIÓN FÍSICA<br />
Po<strong>de</strong>mos sospechar que un paci<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e un trastorno temporomandibu<strong>la</strong>r<br />
ante <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes síntomas/signos: dolor <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> ATM (pue<strong>de</strong> ser referido como otalgia, cervicalgia o cefalea), disfunción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> dinámica mandibu<strong>la</strong>r o ruidos articu<strong>la</strong>res.<br />
1. Dolor: localización, duración, si empeora con <strong>la</strong> masticación,<br />
horario (por <strong>la</strong> noche -bruxismo-).<br />
2. Disfunción: alteración <strong>en</strong> <strong>la</strong> normal amplitud y calidad <strong>de</strong> los movimi<strong>en</strong>tos<br />
mandibu<strong>la</strong>res: apertura y cierre, <strong>de</strong>sviación <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea<br />
media, <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>tos <strong>la</strong>terales, antepulsión y retropulsión.<br />
3. Ruidos: dos tipos:<br />
-Chasquidos: cortos y únicos, suel<strong>en</strong> reflejar alteración cóndilom<strong>en</strong>iscal.<br />
-Crepitaciones: dura<strong>de</strong>ros y múltiples. En re<strong>la</strong>ción a alteración articu<strong>la</strong>r;<br />
g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te artrosis.<br />
4. Exploración muscu<strong>la</strong>tura masticatoria.<br />
5. Exploración <strong>de</strong>ntaria.<br />
PRESENTACIONES CLÍNICAS DE LA PATOLOGÍA DE LA ATM<br />
En Urg<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>la</strong> patología <strong>de</strong> <strong>la</strong> ATM g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
constituye un problema <strong>de</strong> dolor facial o <strong>de</strong> movilidad mandibu<strong>la</strong>r.<br />
2
<strong>ABCDE</strong> <strong>en</strong> Urg<strong>en</strong>cias Extrahospita<strong>la</strong>rias Articu<strong>la</strong>ción temporomandibu<strong>la</strong>r.<br />
Luxación temporomandibu<strong>la</strong>r<br />
Consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> separación completa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s superficies articu<strong>la</strong>res, <strong>de</strong> forma<br />
uni o bi<strong>la</strong>teral: el cóndilo se sitúa por <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> fosa articu<strong>la</strong>r.<br />
La etiología es multifactorial <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> ocasiones.<br />
• Factores predispon<strong>en</strong>tes: neuromuscu<strong>la</strong>res, bruxismo, e<strong>de</strong>ntulismo<br />
(pérdida <strong>de</strong> di<strong>en</strong>tes, parcial o total), Parkinson, epilepsia,<br />
alteraciones anatómicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> ATM.<br />
• Factores precipitantes: traumatismos, risa, epilepsia, bostezos,<br />
manipu<strong>la</strong>ciones bajo anestesia g<strong>en</strong>eral.<br />
El diagnóstico es clínico: el paci<strong>en</strong>te pres<strong>en</strong>ta incapacidad para cerrar <strong>la</strong><br />
boca y dolor a <strong>la</strong> movilización.<br />
El tratami<strong>en</strong>to consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción mediante maniobras <strong>de</strong> reposicionami<strong>en</strong>to<br />
(maniobra <strong>de</strong> Ne<strong>la</strong>ton).<br />
Maniobra <strong>de</strong> Ne<strong>la</strong>ton: se sujeta fuertem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> mandíbu<strong>la</strong> con ambas manos y con los<br />
pulgares <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> boca <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te, apoyados sobre <strong>la</strong> región mo<strong>la</strong>r; se tracciona<br />
inferiorm<strong>en</strong>te girando levem<strong>en</strong>te, se empuja <strong>en</strong> dirección posterior y <strong>de</strong>spués superior.<br />
Pue<strong>de</strong> ser necesaria <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res e incluso <strong>la</strong> sedación o <strong>la</strong><br />
anestesia g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> algunos casos.<br />
Ante luxaciones repetidas es importante incidir <strong>en</strong> el control <strong>de</strong> factores<br />
predispon<strong>en</strong>tes y, dado que frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te van a requerir tratami<strong>en</strong>to<br />
quirúrgico, estos paci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser remitidos para valoración a <strong>la</strong> consulta<br />
<strong>de</strong> Cirugía Maxilofacial.<br />
Anquilosis<br />
Consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> fusión gradual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s superficies articu<strong>la</strong>res, que provoca<br />
una disminución acusada <strong>de</strong> <strong>la</strong> apertura oral y <strong>en</strong> algunos casos impi<strong>de</strong><br />
una alim<strong>en</strong>tación normal. Es un cuadro poco frecu<strong>en</strong>te.<br />
Osteoartritis<br />
Es <strong>la</strong> inf<strong>la</strong>mación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras periarticu<strong>la</strong>res. Es poco frecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
ATM.<br />
La etiología pue<strong>de</strong> ser: autoinmune (artritis reumatoi<strong>de</strong>, espondilitis anquilopoyética,<br />
esclero<strong>de</strong>rmia), metabólica (gota, condrocalcinosis), traumática<br />
o infecciosa.<br />
Osteoartrosis<br />
Enfermedad crónica que afecta al cartí<strong>la</strong>go, con remo<strong>de</strong><strong>la</strong>ción ósea subcondral<br />
y afectación secundaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> sinovial articu<strong>la</strong>r.<br />
El tratami<strong>en</strong>to se realiza <strong>de</strong> escalonada: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> medidas conservadoras<br />
3
Articu<strong>la</strong>ción temporomandibu<strong>la</strong>r. <strong>ABCDE</strong> <strong>en</strong> Urg<strong>en</strong>cias Extrahospita<strong>la</strong>rias<br />
(fisioterapia, féru<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>scarga) a <strong>la</strong> farmacología (AINES, analgésicos o<br />
fármacos modificadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad como el ácido hialurónico y el<br />
condroitín sulfato) y <strong>la</strong> cirugía como escalón final (inyecciones intraarticu<strong>la</strong>res,<br />
artroc<strong>en</strong>tesis, artroscopia o cirugía abierta, <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or a mayor complejidad).<br />
Quistes y tumores <strong>de</strong> <strong>la</strong> ATM<br />
• Quistes: son <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s poco frecu<strong>en</strong>tes. Su tratami<strong>en</strong>to es<br />
quirúrgico.<br />
• Tumores: también <strong>de</strong> escasa inci<strong>de</strong>ncia. Pue<strong>de</strong>n ser b<strong>en</strong>ignos<br />
(osteoma, osteocondroma) o malignos (sarcomas, carcinoma<br />
epi<strong>de</strong>rmoi<strong>de</strong>, metástasis). Su tratami<strong>en</strong>to también es fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te<br />
quirúrgico.<br />
Síndrome miofascial<br />
Pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>finirse como un trastorno <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> psicofisiológico, que afecta a<br />
los músculos masticatorios y que se caracteriza por un dolor sordo, continuo<br />
e irradiado que se exacerba con <strong>la</strong> función mandibu<strong>la</strong>r.<br />
Los tres síntomas característicos son:<br />
1. Dolor: <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> muscu<strong>la</strong>r, irradiado, empeora con <strong>la</strong> masticación.<br />
2. Hipers<strong>en</strong>sibilidad y rigi<strong>de</strong>z <strong>de</strong> los músculos <strong>de</strong> <strong>la</strong> masticación: los<br />
puntos dolorosos frecu<strong>en</strong>tes se localizan <strong>en</strong> el ángulo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
mandíbu<strong>la</strong>, el masetero y <strong>la</strong> línea temporal.<br />
3. Limitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> movilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> mandíbu<strong>la</strong>: incapacidad para <strong>la</strong><br />
apertura normal, apertura dolorosa.<br />
Los paci<strong>en</strong>tes pue<strong>de</strong>n también pres<strong>en</strong>tar otros síntomas: ruidos articu<strong>la</strong>res,<br />
dolor cervical,…<br />
El tratami<strong>en</strong>to se basará <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> medidas conservadoras: fisioterapia,<br />
féru<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>scarga, dieta b<strong>la</strong>nda, calor local, analgésicos, re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res<br />
(tetrazepam 25-50mg prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te antes <strong>de</strong> acostarse).<br />
Síndrome <strong>de</strong> disfunción temporomandibu<strong>la</strong>r (SDTM)<br />
Re<strong>la</strong>ción anormal <strong>de</strong>l disco articu<strong>la</strong>r respecto al cóndilo, fosa y emin<strong>en</strong>cia<br />
articu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> ATM. Se trata <strong>de</strong> una patología frecu<strong>en</strong>te y multifactorial.<br />
Entre los factores predispon<strong>en</strong>tes aparec<strong>en</strong>: estrés, ansiedad, artritis <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativas.<br />
Entre los factores iniciadores y perpetuadores: traumatismos<br />
agudos, sobrecarga funcional (bruxismo), <strong>la</strong>xitud articu<strong>la</strong>r, osteoartritis<br />
<strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativa.<br />
Son característicos los sigui<strong>en</strong>tes signos y síntomas:<br />
1. Chasquidos: g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te traduc<strong>en</strong> un <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to discal<br />
con reducción.<br />
4
<strong>ABCDE</strong> <strong>en</strong> Urg<strong>en</strong>cias Extrahospita<strong>la</strong>rias Articu<strong>la</strong>ción temporomandibu<strong>la</strong>r.<br />
2. Dolor: con el chasquido o no. Suele localizarse a nivel preauricu-<br />
<strong>la</strong>r, más <strong>de</strong>finido que el dolor miofascial.<br />
3. Crepitación: ruido <strong>de</strong> roce, se asocia a osteoartritis y perforación<br />
discal.<br />
4. Limitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> apertura oral.<br />
5. Bloqueo articu<strong>la</strong>r: <strong>la</strong> boca no se pue<strong>de</strong> abrir por el <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to<br />
discal.<br />
El diagnóstico es fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te clínico.<br />
El tratami<strong>en</strong>to ha <strong>de</strong> <strong>en</strong>focarse <strong>de</strong> manera multidisciplinar combinando <strong>la</strong>s<br />
distintas opciones según cada paci<strong>en</strong>te. Entre <strong>la</strong>s opciones terapéuticas<br />
que se pue<strong>de</strong>n iniciar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria están:<br />
1. Medidas higiénico-posturales: dieta b<strong>la</strong>nda, calor seco, evitar<br />
mascar chicle, utilizar ambos <strong>la</strong>dos para masticar.<br />
2. Fisioterapia: movilización, crioterapia, ultrasonidos.<br />
3. Medidas farmacológicas: AINES, analgésicos, b<strong>en</strong>zodiacepinas.<br />
4. Rehabilitación <strong>de</strong>ntal.<br />
5. Féru<strong>la</strong>s o splints.<br />
DIAGNÓSTICO DIFERENCIAL DEL DOLOR OROFACIAL<br />
Una parte importante <strong>de</strong> estos dolores van a ser <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>ntal y estructuras<br />
periodontales y <strong>de</strong>berán ser valorados por el odontólogo. Se <strong>de</strong>be<br />
realizar un diagnóstico difer<strong>en</strong>cial con otras condiciones causantes <strong>de</strong> dolor<br />
como son: <strong>la</strong> disfunción temporomandibu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong>s cefaleas, <strong>la</strong>s neuralgias u<br />
otras causas. Las difer<strong>en</strong>tes causas <strong>de</strong> dolor orofacial se resum<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
tab<strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te según los criterios y c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia Americana<br />
<strong>de</strong> Dolor Orofacial.<br />
Diagnóstico difer<strong>en</strong>cial <strong>de</strong>l dolor orofacial<br />
Cefaleas<br />
primarias<br />
Migraña<br />
Cefalea<br />
t<strong>en</strong>sional<br />
Hemicranea<br />
paroxística<br />
Cefalea <strong>en</strong><br />
racimo<br />
Neuralgias Dolor facial<br />
odontóg<strong>en</strong>o<br />
Neuralgia <strong>de</strong>l<br />
trigémino<br />
Neuralgia<br />
postherpética<br />
(V par)<br />
Neuralgia facial<br />
atípica<br />
Neuralgia <strong>de</strong>l IX<br />
par<br />
Neuralgia <strong>de</strong><br />
Hunt<br />
Caries<br />
Pulpitis<br />
Pericoronaritis<br />
Periodontitis<br />
Abscesos<br />
Celulitis<br />
Trastornos<br />
temporomandibu<strong>la</strong>res<br />
Sindrome <strong>de</strong><br />
disfunción<br />
temporomandibu<strong>la</strong>r<br />
Síndrome<br />
miofascial<br />
Artritis<br />
Artrosis<br />
Anquilosis<br />
Luxación<br />
Tumores y<br />
Cefaleas y<br />
dolor orofacial<br />
<strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />
cervicogénico<br />
Artrosis<br />
Hernias<br />
discales<br />
Ateromatosis<br />
Espondilosis<br />
cervical<br />
Vértigo<br />
cervicogénico<br />
Migraña<br />
cervical<br />
<strong>Patología</strong> extracraneal<br />
y sistémica<br />
<strong>Patología</strong> intracraneal<br />
(m<strong>en</strong>ingitis,<br />
hemorragia,<br />
tumores)<br />
De orig<strong>en</strong> ocu<strong>la</strong>r<br />
(neuritis <strong>de</strong>l nervio<br />
óptico, queratitis,<br />
g<strong>la</strong>ucoma,…)<br />
De orig<strong>en</strong> otóg<strong>en</strong>o<br />
(otitis, mastoiditis,<br />
glomus,…)<br />
5
Articu<strong>la</strong>ción temporomandibu<strong>la</strong>r. <strong>ABCDE</strong> <strong>en</strong> Urg<strong>en</strong>cias Extrahospita<strong>la</strong>rias<br />
CRITERIOS DE DERIVACIÓN<br />
1. Indicaciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>rivación urg<strong>en</strong>te a un servicio <strong>de</strong> Cirugía Maxilofacial<br />
son:<br />
-Luxación articu<strong>la</strong>r que no se consigue reducir.<br />
-Fuerte dolor articu<strong>la</strong>r postraumático acompañado <strong>de</strong> alteración<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> oclusión normal (para <strong>de</strong>scartar fracturas mandibu<strong>la</strong>res).<br />
2. Indicaciones <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> forma ordinaria por un cirujano<br />
maxilofacial:<br />
-Dolores articu<strong>la</strong>res prolongados <strong>en</strong> el tiempo que no ce<strong>de</strong>n con<br />
analgesia habitual.<br />
-Episodios <strong>de</strong> luxación articu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> repetición.<br />
-Limitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> apertura oral que persiste.<br />
-Exploración articu<strong>la</strong>r anormal: crepitación, <strong>de</strong>sviación a <strong>la</strong> apertura.<br />
BIBLIOGRAFÍA<br />
• De Leeuw R. Internal Derangem<strong>en</strong>ts of the temporomandibu<strong>la</strong>r<br />
joint. Oral Maxillofacial Surg Clin N Am 2008.<br />
• Moore L.J. Evaluation of the pati<strong>en</strong>t for temporomandibu<strong>la</strong>r joint<br />
surgery. Oral Maxillofacial Surg Clin N Am 2006.<br />
• Poveda R, Bagán JV et al. Review of temporomandibu<strong>la</strong>r joint<br />
pathology. Part I: C<strong>la</strong>ssification, epi<strong>de</strong>miology and risk factors.<br />
Med Oral Patol Oral Cir Bucal, 2007.<br />
• Okeson J. The c<strong>la</strong>ssification of Orofacial Pains. Oral Max Surg<br />
Clin N Am. 2008.<br />
• Lyons MF. Curr<strong>en</strong>t practice in the managem<strong>en</strong>t of temporomandibu<strong>la</strong>r<br />
disor<strong>de</strong>rs D<strong>en</strong>t Update 2008.<br />
6<br />
Neuralgia<br />
auriculotemporal<br />
Otras<br />
quistes De orig<strong>en</strong> nasal y<br />
paranasal (sinusitis,<br />
rinitis,…)<br />
De orig<strong>en</strong> cervicofaringeo<br />
(Sd <strong>de</strong><br />
Eagle, glosodinia,<br />
amigdalitis,<br />
abscesos,…)<br />
De orig<strong>en</strong> vascu<strong>la</strong>r<br />
(arteritis <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
temporal, cefalea<br />
vasomotora)<br />
De orig<strong>en</strong> g<strong>la</strong>ndu<strong>la</strong>r<br />
(parotiditis,<br />
tumores,…).<br />
Causas sistémicas