7. - Euskerazaintza

URDIÑOLA INDIANOA 195
* * eH
Leen ere esan degu, emendik ara joandako "Indianoen" artean batzuek
Kolonizatzalle joan ziran bezela, besteak Konkistatzalle joan zirala.
Eta Konkistatzalleen arieragatik, asarre ta burruka ta gerrak ere sortu
zirala baztar aietan : gerrazko egoera luzeak elkarren artean. Eta ori
zala-ta, Espaiñia'ko Unibertsidadeetan bertan sortu zan Teoria bat, Konkistatzalleen
"ariera" justifikatzeko : Derecho de conquista esaten bait
zioten Teoria orri. Ameriketa'ko Mundu Berria "arkitu" zuten ezkero,
españarrak ango "jaun ta jabe" zirala, alegia. Gauza garbia, itxuraz.
Iñorena etzan gauza bat "arkitu" balute bezela...
Teoria gustagarria españarrentzat. Bañan ez, gustagarria bezain garbia.
% * *
Salamanka'ko Unibertsidadeko Katedratiko euskaldun bat izan zan,
batez ere, bere Katedran Teori orren kontra mintzatu zana: A. "Frantzisko
de Bitoria" esaten zitzaiona. Fama ta itzal aundiko Derecho Internacional
dalakoaren "sortzallea". Gaur mundu guztian fama izugarria
duana.
Fraide Dominkoa zan. Euskalduna. Arabarra. Jatorriz, Frantzisko
de Arkaya. Fraile joan zanean nunbait, bere Iagunak, Bitori-inguruko
Arkaya erri txikia baño Bitoria ézagunago zutelako, "Fr. Frantzisko
de Vitoria" izena jarro ziotena.
Itzal aundiko' Katedratikoa zam Salamanka'n. Eta bein batean, beste
gai askoren artean, bere egun artáko erakuskizunerako or aukeratzen
du guré Katedratikoak^ orduan bal-bal-bal askoren aotan zebillen "Indioen"
gaia. Eta, berak oi zuan itzal atmdiarekin gauza luze ta zabal
aztertu ondoren, or ezartzen du bere Tesisa gai orri buruz : "Emendik
ara joandakoak ez baño, an bertako Indioak zirala ango lurraren jabe;
eta, Indioai kendutako lurrak, ostuak, lapurtuak zirala, eta berriz ere
Indioen eskuetara biurtu bearrekoak". Gáúza garbi.
Bonba bat leertu balitz bezela izan zan, gure A. Bitoria'ren tesis
ura orduko Españia'ko giruan. Izan ere, éspañarréntzat oso kaltegarria
bait zan. Bañan gauzak ola izaii ziran.
1540 ingurua zan. Euskaldun bat izan zan, gauza argi ta garbi ola