7. - Euskerazaintza

; 186 MANUEL DE LEKUONA. OBRAS COMPLETAS
"filantropoak" nunean-nunean eraikitako Ikastetxe ederrak, Oronoz'koata
bezela; eta zenbait erritan —Oyartzun'en bertan— Biteri mondragotarraren
Erri-eskolak, Biteri ere Indiano bat izan bait zan...
* * *
Ba datik nik, norbaitzuek, Indianoak beren jaiot-errian egindako
obra eder oiek ixtimatu ta eskertu tearrean, arbuyatu ta kalumniatu ere
fgin dituztela, esanaz, alegia, Ameriketa'n explotazioaren bitartez pillatutako
diruarekin egindako obrak dirala.
Bañan, gizarte-lege jatorrez, Indianoen explotazio-kontu ori probatu
egin bear bait da; eta probatzen ez dan artean, kalumnia bat da; eta
ola mintzatzen dana, kalumniatzalle bat da. Eta, nor-bere érrikó olako
obra batengatik ari bada, berriz, kalumniatzalleaz gañera, esker txarreko
umea.
II
URDIÑOLA INDIANOA OYARTZUN'EN
"Urdiñola" etxea, izenak dion bezela, olaetxea zan. Gero esango degu
nun zegon ta dagon.
Olaa zer dan, danok dakigu: burnia egiten dan lantegia: erderaz
"ferrería". Burnia egin. Minetako minerala labe gorietan burni biurtzen
dan lantegia. Orain Altos Hornosetan egiten dan lan ori, leen txikiagoko
gaztaña (gaur ia zearo galdua). Euskalerriko Bromatolojian Buska Isusi'k urte-erdirako
postretzat jotzen duana. Eta ez postre bakarrik; guk urte-erdirako apari osotzat
joko igendukeana. Gaztain erre, gaztain egosi, gaztaiñetik betekada on bat; gañetik
«agardo edo pitarra, eta postretarako katilhikada on bat esne bero. Mutil galantak azitzeko,
ez bait da regimen txarra.
Gure Ekonomia estudiatzekoan aikot.in tiste izaten bait da, gariaren eskasiaz,
gure bromato-ekonomiak ekonomi eskasa izan bear zuala; Poeta erdaldunak guretzat
esan zuana, alegia: "Pobres de pan y vino / ricos de sidra y borona". Poeta orrek,
ordea, ez bait zuan gogoan, besteak beste, ez emengo esne-rejimenik, ez emengo
gaztaiñezko betekadarik. Orrekin azitzen bait ziran emen, azitzen ziran bezelako morrosko
sendoak, erdaldunak inbiriz "vascotes" esaten dieten mutil mardulak...