7. - Euskerazaintza

176 MANUEL DE LEKTJONA. OBHAS COMPLETAS
gabe utzi zituztela; eta, uste ere, españar askok eta askok uste bait zuten,
lur guzti aien jaun-da-jabe berak zirala, eta ez indioak, ortarako milla
argumentu ateratzen zituztelarik, derecho de conquista dalakoa batez
ere : berak lur aietan armaen indarrez sartu ziran ezkero, lur aiek españarrenak
zirala, alegia, eta ez indioenak.
Teori orren alde etziran izango noski danak, bañan, orduan, asko
bai; Espaiñia'ko Unibertsidadeetan bai bait ziran arrazoi-bide ori —Derecho
de conquista dalako ori— ontzat ematen zuten Katedratikoak.
Bañan, besteak beste, euskaldun bat, Aita Frantzisko "de Bitoria"
izan zan Salamanca'ko Unibertsidadean, argi ta garbi, eskubide ori españarrai
ukatu ziena; eskubidea ukatu eta kendutako lurrak biurtu bearrak
zirala, argi ta garbi esan.
Etzan bera bakarrik izan; bañan bai egoera ortan bera "aurrelari";
aurrelari eta beste guztien gañetik nagusiena bezela mintzatu zana; gero
bere ondotik jarraitzalle asko izan bait zituan, eta ez makalak; bañan
jarraitzalleak, bera buruzagi zalarik.
* * *
1540 inguruan izan ziran Aita Bitoria'ren "Lectio de Indis" eta ikaskizun
otsaundikoak Salamanca'ko Katedran.
Andik berrogeitamar urtera (1590) izan zan, gure Urdiñola'k praktikan—bitoriarraren
teoria, gure oyartzuarrak— praktikan ipiñi zuan
garaia, indioai —larogei-bat indio-familiri— bakoitzari bere lur-bazterra
zintzo asko eman ziena. Joan dan urteko Urteroko "Oiartzun"en
ikusi genduan bezela.
Bi euskaldun, alkarren pareko. Batak bere "De Indis" deritzaten
ikaskizunetan teoria erakutsi, eta besteak, Tlaskala'ko lurrak familiakafamiliaka
banatuaz, teoria praktika biurtu.
Jakin dedilla. Jakingarria bait da.