07.05.2013 Views

El texto en el espacio Magdalena Cueto Pérez - Asociación de ...

El texto en el espacio Magdalena Cueto Pérez - Asociación de ...

El texto en el espacio Magdalena Cueto Pérez - Asociación de ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

d<strong>en</strong>te, d<strong>en</strong>ominado por Gastón Breyer<br />

«ámbito <strong>en</strong> T» y <strong>de</strong>scrito como una caja a<br />

la que le falta un lado (la llamada «cuarta<br />

pared»), convierte al espectador <strong>en</strong> un voyeur<br />

que aspira a p<strong>en</strong>etrar <strong>en</strong> un fragm<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> vida; se buscaría asimismo expulsar <strong>de</strong><br />

la esc<strong>en</strong>a todo signo visible d<strong>el</strong> carácter <strong>de</strong><br />

repres<strong>en</strong>tación (secundaria) <strong>de</strong> la acción<br />

contemplada (sin rastro <strong>de</strong> formas exhibicionistas<br />

<strong>de</strong> metateatralidad).<br />

Otras posibilida<strong>de</strong>s esc<strong>en</strong>ográficas son<br />

fácilm<strong>en</strong>te reconocibles: <strong>el</strong> «ámbito <strong>en</strong> O»,<br />

que crea una comunicación más int<strong>en</strong>sa<br />

<strong>en</strong>tre actores y espectadores, como suce<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> teatro ritual o <strong>en</strong> <strong>el</strong> circo; <strong>el</strong> «ámbito <strong>en</strong><br />

U», propio d<strong>el</strong> anfiteatro <strong>de</strong> los teatros griego<br />

y latino, d<strong>el</strong> teatro isab<strong>el</strong>ino o <strong>de</strong> los<br />

«corra les», que pret<strong>en</strong>dían no ocultar casi<br />

nada a la mirada d<strong>el</strong> espectador; <strong>el</strong> «ámbito<br />

<strong>en</strong> F», típico d<strong>el</strong> kabuki, que supone una<br />

ampliación d<strong>el</strong> esc<strong>en</strong>ario y la movilidad d<strong>el</strong><br />

espectador, como suce<strong>de</strong> también <strong>en</strong> las<br />

«mansiones» d<strong>el</strong> teatro medieval; <strong>el</strong> «ámbito<br />

<strong>en</strong> X» o <strong>en</strong> cruz, muy dinámico por<br />

instaurar un <strong>espacio</strong> múltiple, con varias<br />

áreas <strong>de</strong> juego que pued<strong>en</strong> activarse <strong>de</strong> manera<br />

simultánea y que se esparc<strong>en</strong> por <strong>el</strong><br />

edificio teatral, transformado así <strong>en</strong> <strong>espacio</strong><br />

difuso cuando <strong>de</strong>saparec<strong>en</strong> las fronteras<br />

<strong>en</strong>tre actores y público (opción habitual,<br />

por ejemplo, <strong>en</strong> los espectáculos iniciales<br />

d<strong>el</strong> grupo La Fura d<strong>el</strong>s Baus). Todos estos<br />

tipos, que rara vez se manifiestan <strong>en</strong> estado<br />

puro, pued<strong>en</strong> combinarse con flui<strong>de</strong>z a<br />

lo largo <strong>de</strong> un mismo espectáculo. A <strong>el</strong>lo<br />

ha contribuido sin duda <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> las<br />

nuevas técnicas digitales, que han consolidado<br />

la pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong> una estética<br />

<strong>de</strong> lo «intermedial» 1.<br />

<strong>El</strong> «<strong>espacio</strong> escénico» implica la concretización<br />

d<strong>el</strong> <strong>espacio</strong> dramático por parte <strong>de</strong><br />

un director <strong>de</strong> esc<strong>en</strong>a gracias al <strong>de</strong>corado y<br />

a otros <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos escénicos (iluminación, objetos,<br />

plataformas, pan<strong>el</strong>es…). Se trata, por<br />

lo tanto, <strong>de</strong> hacer perceptible, metonímicam<strong>en</strong>te,<br />

una parte d<strong>el</strong> <strong>espacio</strong> dramático,<br />

don<strong>de</strong> se localizará la acción tanto física como<br />

m<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> los personajes. <strong>El</strong> teatro contemporáneo,<br />

especialm<strong>en</strong>te a partir <strong>de</strong> Adolphe<br />

Appia (para Pam<strong>el</strong>a Howard, <strong>el</strong> primer<br />

arquitecto escénico d<strong>el</strong> siglo XX por su capacidad<br />

para crear volúm<strong>en</strong>es <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

alturas, <strong>el</strong> llamado «<strong>espacio</strong> rítmico») y<br />

Edward Gordon Craig (responsable <strong>en</strong> cierto<br />

modo <strong>de</strong> la «autonomización» <strong>de</strong> la esc<strong>en</strong>a<br />

respecto d<strong>el</strong> mundo mediante <strong>el</strong> uso <strong>de</strong><br />

pantallas), ha indagado <strong>en</strong> la posibilidad<br />

<strong>de</strong> implantar una <strong>de</strong>terminada atmósfera escénica<br />

mediante la luz y la voz d<strong>el</strong> actor, que,<br />

como señala Iago Seara <strong>en</strong> su com<strong>en</strong>tario<br />

<strong>de</strong> O Bufón <strong>de</strong> <strong>El</strong> Rei (dirigida <strong>en</strong> 1997 por<br />

Manu<strong>el</strong> Gue<strong>de</strong> para <strong>el</strong> CDG), «medran e<br />

esculp<strong>en</strong> o <strong>espacio</strong> da repres<strong>en</strong>tación ata que<br />

este, <strong>en</strong> contraste coa topografía cultural do<br />

espectador, <strong>de</strong>vén […] un “lugar aus<strong>en</strong>te”»,<br />

que huye <strong>en</strong> cierto modo <strong>de</strong> la materialidad<br />

«real» d<strong>el</strong> esc<strong>en</strong>ario.<br />

No es raro que <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> escénico se articule<br />

<strong>en</strong> función <strong>de</strong> oposiciones muy marcadas,<br />

que pued<strong>en</strong> ser aprovechadas para<br />

provocar t<strong>en</strong>sión dramática: según la tipología<br />

<strong>de</strong> Micha<strong>el</strong> Issacharoff, <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> «mimético»<br />

pue<strong>de</strong> colisionar con <strong>el</strong> «diegético»,<br />

como pasa <strong>en</strong> los casos <strong>en</strong> que un personaje<br />

cu<strong>en</strong>ta lo que <strong>el</strong> espectador no ve (a través<br />

<strong>de</strong> un m<strong>en</strong>sajero o <strong>de</strong> alguna forma <strong>de</strong><br />

«ticoscopia»); <strong>el</strong> «interior» con <strong>el</strong> «exterior<br />

(d<strong>en</strong>tro / fuera)»; lo «cercano» y lo «alejado<br />

(cerca / lejos)»; o lo «superior» con lo «inferior<br />

(arriba / abajo)». En ocasiones, pue<strong>de</strong><br />

producirse un <strong>de</strong>sdoblami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>espacio</strong>s<br />

escénicos d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una misma ficción, como<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> «teatro d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> teatro»<br />

(Hamlet o Así que pas<strong>en</strong> cinco años) o <strong>de</strong><br />

otras formas metateatrales (véase por ejemplo<br />

la figura <strong>de</strong> un narrador <strong>en</strong> tea tro).<br />

Por último, <strong>el</strong> «<strong>espacio</strong> dramático», por<br />

<strong>de</strong>scontado <strong>el</strong> más difícil <strong>de</strong> acotar, se caracteriza,<br />

<strong>en</strong> la <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> Patrice Pavis,<br />

como <strong>espacio</strong> ficcional que <strong>el</strong> espectador<br />

<strong>de</strong>be reconstruir imaginativam<strong>en</strong>te a partir<br />

d<strong>el</strong> <strong>texto</strong>, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> fijar «<strong>el</strong> marco<br />

<strong>de</strong> la evolución <strong>de</strong> la acción y <strong>de</strong> los personajes».<br />

Sería por tanto un <strong>espacio</strong> virtual,<br />

«literario» o «poético», como dirán Christian<br />

Biet y Christophe Triau, «para <strong>el</strong> cual<br />

se solicita por parte d<strong>el</strong> espectador una<br />

cre<strong>en</strong> cia y una imaginación a partir <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

pres<strong>en</strong>tes concretos (los cuerpos,<br />

los vestidos, <strong>el</strong> <strong>de</strong>corado) y a partir <strong>de</strong> un<br />

<strong>El</strong> teatro contemporáneo,<br />

especialm<strong>en</strong>te a partir<br />

<strong>de</strong> Adolphe Appia, ha<br />

indagado <strong>en</strong> la posibilidad<br />

<strong>de</strong> implantar una<br />

<strong>de</strong>terminada atmósfera<br />

escénica mediante la luz<br />

y la voz d<strong>el</strong> actor que<br />

huye <strong>en</strong> cierto modo<br />

<strong>de</strong> la materialidad «real»<br />

d<strong>el</strong> esc<strong>en</strong>ario.<br />

1 Para una historia d<strong>el</strong> teatro occid<strong>en</strong>tal a partir d<strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> los <strong>espacio</strong>s escénicos, resulta muy útil <strong>el</strong> libro coordinado por Juan Carlos Hidalgo, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes especialistas<br />

trazan un completo panorama sobre los distintos periodos históricos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la Grecia antigua hasta <strong>el</strong> siglo XX.<br />

Breve contribución al estudio d<strong>el</strong> <strong>espacio</strong> teatral 19

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!