IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

960
ERREDUPLIKAZIOA EUSKAL LEXIKOAN. OHAR TIPOLOGIKO ETA DIAKRONIKO ZENBAIT
pena eskura dezakete. Hala nola, guri bi txi samar gerta tzen zaigu hemen
zuzen tzat edo probable tzat jo tzen ari garen 19 erreduplikazioetarik, go-gor
izan ezik gainon tzekoen aldaera ez erreduplikatuek lexiko historikoan inongo
zan tzurik u tzi ez izana. Hau da, dirudienez *der, *zen, *zal edo *nol bezalako
erroek erreduplikazioak (*de-der > e-der, ze-zen, *za-zal > a-zal, *no-nol > ohol)
edo bestelako egitura sintagmatiko disilabikoak (ze(n)-kor, zal-di...) era
di tzakete, baina ezin ager daitezke posizio isolatuan: **der (> **ler), **zen,
**zal, **nol. Plurala erreduplikazioaren bidez marka tzen duten eta aztergai
izan ditugun hizkun tzetan, forma erreduplikatu markatuaren pare-parean dagokion
oinarrizko forma ez erreduplikatua (pluraleko adierarik gabea) bada:
mand. txin. ren ‘gizon’ / renren “gizon guztiak”. Zergatik ez da gauza bera
euskaraz gerta tzen? Azalpen bat izan liteke, esan dugunez, erreduplikazioak ez
zuela jatorriz ezein semantikarik gehi tzen, eta egitura disilabikoa sor tzeko baliabide
formala besterik ez zela.
Halaber, bigarren posibilitate honek adi tz-erreduplikaziorik eza ere azal
lezake, ausaz. Honela, agian *e-CVC egiturako CVC erroak ez ziren
erreduplika tzen e- eran tsita bazirelako jadanik disilabikoak. Honek, baina,
zenbait adi tz-erro azal tzeke u tziko lituzke, sor-tu, sar-tu, har-tu, bil-du edo
ken-du kasu.
Azkenik, markatu nahi genuke zenbait kasutan erreduplikazioari a tzizki
bat eran tsi zaiola: *na-nar-di > ahardi, *na-nan- tzi-i > ahan tzi, *no-non-i >
ohoin, *no-non- tz > ohostu, *ni-nin- tz > ihin tz. Hau ez da, halabeharrez, ezein
teoriaren aldeko zan tzua. Erreduplikazio arruntak, behin eratuta, oinarri disilabiko
arrunt baten moduan fun tziona zezakeen. Eta kontuan har tzen badugu
zan tzu argiak daudela hizkun tzaren historia berrian a tzizkiak gehiagotuz joan
direla susma tzeko (ik. Lakarra 2006a, 2006b, 2008), -di, - tz eta -i a tzizkiak
beranduago a txikitu direla suposa dezakegu.
5. Amaierakoa
Lan honetan euskararen bertako lexiko zaharrean erro-erreduplikazioa hitzak
erator tzeko baliabidea dela egiaztatu dugu. Gure aztergaia 2. atalekoen
moduko erreduplikazioetara mugatuz, uste dugu formaren ikuspegitik go-gor
bezalako erreduplikazioak jatorriz zatikakoak nahiz erabatekoak (< *gor-gor)
izan ahal izan dela, bi hipotesiek datu historikoetara eraman gai tzaketelarik.
Erreduplikazioaren jatorrizko fun tzioari begira, bi posibilitate onartu ditugu:
1) oinarri ez erreduplikatuari pluraltasuneko, ugaritasuneko edo honen