IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

MIKEL MARTÍNEZ ARETA
nez oso garai zahar batean— hi tzak erator tzeko baliabideetariko bat izan zela
iradoki tzen dute, baina datuak urriegiak dira xehetasunetan sartu eta berauei
buruz espekulazioa ez den ezer esateko. Dena den, euskalariok topa tzen dugun
egoera hau izaki, honen guztiaren inguruan egin daitezkeen espekulazioen
taxonomia bat egin beste eginkizunik gera tzen ez zaigulakoan gaude. Saia
gaitezen, beraz, datuek baiezta diezazkiguketen zenbait gertakari ager tzen eta
horrekin plantea tzen zaigun eszenatokia marrazta tzen. Jarraian euskararen
erreduplikazio zaharraren inguruko bi posibilitate aurkeztuko ditugu, baina
hauei ekin aurretik, esan dezagun zer txobait adi tz-erreduplikazio gramatikalizaturik
ezaz.
Erreduplikazioaren inguruko era guztietako deskribapenak irakurriz gero,
azalera tzen den fenomeno nabarmen bat hauxe da: erreduplikazio gramatikalizatua
duten hizkun tza gehienetan, hau izenean zein adi tzean gerta tzen da. Ez
da hau kantitatezko ikerketa egiteko abagune egokia. Gainera, ez dugu izena
eta adi tza sistematikoki bereizten dituen erreduplikazioari buruzko lanik aurkitu,
ez eta izen- eta adi tz-erreduplikazioak munduko zenbait hizkun tzatan
zehazten duenik ere. Alabaina, euskaran adi tz-erreduplikazio gramatikalizaturik
ezak nolabaiteko azalpena, edo iruzkina behinik behin, behar duela uste
dugu. Argi dago euskararen adi tz-morfologia zaharrean e-CVC-i egiturako
adi tzetan ezin dela erroa erreduplikatu. Baina Lakarrak (2006b, 2008) oraintsu
iradoki du e-ra-CVC egiturek ez ote zituzten izango, jatorriz, halako bikote
morfologikoak. Berak jarritako adibide ba tzuk honakoak dira (Lakarra
2008: 457-458):
*ardan- < *e-da-ra-dan jaraun tsi < *e-da-ra-dun- tz-i
jarrain < *e-da-ra-din urga tzi < *e-da-ra-go tz-i
*arran- < *e-da-ra-don eroan < *e-da-ra-non
*arraul- < *e-da-ra-dul
Bi morfemak da- aurrizkiaren jatorri formal berekoak lirateke. Bestetik,
baliteke, Lakarrak (2008: 459) proposatu legez, CV hauek CVC egitura batetik
etor tzea (adib., *dar errotik, erk. jarri < *e-darr-i). Baina berehalako, agerianago
dagoen fase honetan gera tzen bagara, espekula genezake *-da- artizkiaren
erreduplika tzeak kausatibotasuna indar tzen zuela, edo iteratibotasuna
gehi tzen ziola. Kasu honetan deigarria li tzateke errepara tzea izen-morfologian
CVC erroak erreduplika daitezkeen bitartean, adi tz-morfologian CVC erroak
ezin erreduplika daitezkeela, baina CV egiturako morfemak bai. Nolanahi ere,
lexiko hau izugarri labainkorra izateaz landara, haren inguruko lana hasiberritan
dago. Hortaz, egin berri dugun arazoaren planteamendu honetara mugatuko
gara oraingoz.
957