IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

MIKEL MARTÍNEZ ARETA
nola, energia- edo inten tsitate-kantitatea adieraz dezake edozein kategoria
lexikotan (dolu ‘beteta’ / dopdolu “aski beteta”, turkieraz; hayaŋ ‘nahi’ /
hayaŋhayaŋ “su tsuki nahi”, sundaneraz; dána ‘zahar’ / dádána “oso zahar”,
agtaz), bai eta txikitasuna edo arin tzea (wer ‘erreka’/ walawer “erreka txiki”,
agtaz; maji ‘bustita’ / maji-maji “busti samar”, swahiliz). Hemen sar genezakeen
azken adiera bat “X-en an tzekoa” edo “X-en plantak egin” da (ŋən
‘zilar, diru’ / ŋənŋən “dirua eta horrelakoa”, thai-z; bíq “lo egin” / táq qâmbíq
bíq “loak hartuarena egin”). Nolabait, adieron esparru semantikoen mugak
aurrekoenak (pluraltasunarena eta beste) baino zehaztugabeagoak izaten dira;
hortaz, espero dezakegu kasuotan erabilpen gramatikalizatua eta erabilpen
‘perifrasitkoaren’ arteko mugak ere ez izatea oso zeha tzak.
Adi tzetan, erreduplikazioak akzio-moduaren (Aktionsart) inguruko zehaztapen
bat gehi tzen dio, usu, oinarrizko formari. Zehaztapen hau iteratiboa
edo jarraikorra izan daiteke (-pik “leunki ikutu” / -pikpik “etengabe leunki
ikutu”, tzeltal-ez), edo ohikotasunekoa (leume ‘etorri’ / leleume “sarritan, ohiz
etorri”, rotumanez). Hauexek dira adierarik tipikoenak. Dena den, zenbait
indoeuropar hizkun tzatan adiera perfektiboa omen dauka erreduplikazioak
(pendeo “zin tzilikatuta nago” / pependi “zin tzilikatuta egon naiz”, latinez).
Hauxe da Moravcsik-en sintesia. Ez dugu ahaztu behar maiz hizkun tza
baten erreduplikazioak zenbait adiera bil di tzakeela, Anagbogu-k (1995) igbo
hizkun tzaz ari dela dioskun legez. Hizkun tza honetan, erreduplikazioak funtzio
ugari izan di tzake, eta baliabide izugarri emankorra da kategoria lexiko
gehienetan. Adi tzean, akzio jarraikorra (ọ nà-èbe akwā “negarrez ari da” / ọ
nà-èbe akwa ākwa “negarrez ari da etengabe”) edo ohikoa (ọ nà-èwo iwō “haserre
dago” / ọ nà-èwo iwo īwo “ohiz haserre dago”). 8 Beste adi tz-egitura batzuetan,
erreduplikazioak zaporea edo usaina adierazten du: ọ nà-àto jiī ji
“ñame zaporea du”, ọ nà-eshì anwụlụ anwụlụ “ke usaina dario”. 9 Gure (europarron)
ikuspegitik, esanahia ez li tzateke markatua, baina deigarria da Anagbogu-ren
datuen arabera egituroi legozkiekeen forma ez erreduplikatuak posible
ez izatea. Dirudienez, hauek egitura finkatuak dira. An tzerako zerbait
dakusagu koloreen eremuan (Anagbogu 1995: 46-48).
Kantitatezko eta tamainazko erreduplikazioak ere badira igboz (Anagbogu
1995: 46-48), baina euskarari begira interesgarriagoa izan daiteke zehazgabeko
pluraltasuneko erreduplikazioa. Igboz, plural supletibo ba tzuk izan ezik
8 Èbe “negar egin” eta èwo ‘haserretu’ adi tzak dira nà- akzio-moduaren marka; akwa ‘negar’
eta iwo ‘haserre’, ordea, izenak dira. Erreduplikazioaren egitura, beraz, V + N >> V + N + N da.
9 Hemen ere, ji ‘ñame’ eta anwụlụ ‘ke’ izenak dira. Beraz, egitura V + N + N da.
955