IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

IÑAKI CAMINO
ren, ikhusiren, nahasiren, orhitüren, sendotüren. Zarai tzuko Jaurrietan xóren
‘joko’, erósien ‘erosiko’ eta berótren ‘berotuko’ bildu genituen 1995.ean. Bestelakoan,
iraganeko Nor Nori sailean, “izan” adi tzean Zuberoan ez da -za-
erroa ageri: zeitan ‘zi tzaidan’, zeion ‘zi tzaion’, zeikün ‘zi tzaigun’, zeizün ‘zitzaizun’.
Berebat, datiboa duten adizkietan pluralgilea z edo tz da Zuberoan:
ordian treinetako bi emplegatü hüllantü ziztada ‘zi tzaizkidan’ (Elixagarai, 187);
galthoak eginen di tzot ‘dizkiot’ (59). Adi tzaren bidez modua adieraztean, Zuberoan
instrumentala ez zaio partizipioari a txiki tzen, adi tz izenari baizik:
amaekilan eta amaen ahizpa batekilan üthürrila, bide buzi bat bei tzen,
tripaen eta erraitez süia e txeki lezen artin (Urdiñarbe).
9.2.3. Konparazio perpausetan bezainbeste balia tzen da Zuberoan eta
Amikuzen; Baxenabarren bezanbat egin ohi da, Aezkoan bezala; Zarai tzun
bezainbat & bezamat bildu dira eta Erronkarin bikainbat & bekinbat.
9.2.4. Zuberoakoak dira honako ele hauek: akhodiña ‘eginkizunak, esaterako
e txeko ardurak’, amen ts 1) ‘bederen’, 2) galdera zen tzua indar tzeko partikula,
a(r)an ‘oihar tzuna’, ardall & arradail ‘bigarren aldiz mozten den urteko
belarra’, arramaia tz ‘ekaina’, arrasti(r)i & arresti(r)i ‘arra tsaldea, arren 40
‘beraz’, arres ‘ardia’, athe ‘mul tzoa’ & atheka ‘metaka’, baranthail ‘o tsaila’,
barbalot ‘zomorroa’, beda tse ‘udaberria’, bede[z]i ‘sendagilea’, belhagile 41 ‘sorgina,
aztia’, belar ‘kopeta’, boonte ‘kopeta’ —Zarai tzun boronde—, buzi &
buxi ‘puska’, düünda ‘or tzan tza, trumoia’, dündü —Zuberoan ‘iluna’ adiera
du eta Erronkarin dundu ‘urdina’ da—, eden 1) ‘kabitu, barrenean hartu’, 2)
‘lasaitu’, egari 42 ‘jasan, pairatu, eu tsi’ —Zarai tzun eta Erronkarin bezala—,
eho & ehaiten ‘hil & hil tzen’, ekhürü & ekhüratü 43 ‘geldirik, bare & baretu’, eli
bat ‘sorta bat, ba tzuk, pare bat’ —Erronkarin oski eli bat ‘zapata pare bat’ zen
adieraz eta lüneta lodi-lodi eli at bildu dugu urdiñarbetar batengandik—, emüts
& e(r)emü ts ‘ txiroa’, enjogi izan ‘zaletasuna izan, joera izan’, engoxatü
& ingo(a)xatü ‘aldi txartu, konortea galdu’, eñheik izatea ‘nekaturik izatea’,
e(r)e tz(e) 44 ‘alderdia’, estiapen & eztiapen ‘ilbehera, beherapena’, e txau ‘leku
40 Iraganeko garaietan mendebaleragoko idazle zenbaitek ere baliatzen zuten, baina ekialdeko
mintzoetan etengabeko erabilera izan du eta du; esaterako, guk Zaraitzuko Jaurrietan
bildu genuen.
41 Erronkarin belagin, beragin & bedegin, baina baita belagíle ere.
42 Etxeparek eta Leizarragak ere badakarte.
43 Baita ükhüratü ere; Erronkarin ekuri (Estornés Lasa 1984: 66) eta ekurik (118) dakartza
Mendigatxak; Uztarrozen ékuru bildu da (Izagirre 1959: 298).
44 Aurki liteke Zuberoaz kanpoko idazle zenbaitengan, baina egun funtsean Zuberoan
baliatzen da.
797