IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

IÑAKI CAMINO
katu ohi dituzte; gauza jakina da iraganean Ipar Euskal Herrian hedadura
zabala zutela. 16
8.3. Aurkez di tzagun izenaren morfologiako ezaugarri ba tzuk: datibo
plurala -er a tzizkiak adierazten du eta Zuberoatik Lapurdiraino iristen da;
hegoaldean, berriz, Zarai tzuraino; Aezkoan -ei egiten da. Adlatiboan -ala(t)
era balia tzen da leku izen arruntekin: gaierdiko mezalat unik (Ainharbe),
alhorrilat (Ainharbe). Zarai tzun pátakala, aziendála edo bordála bildu genituen
O tsagabian (1982); ordea, Aezkoara orduko -ra dago. Ekialdean baino
bakanago izanik eta ñabardurak dituelarik, Baxenabarren eta Lapurdin ere
balia tzen da -la(t) aldaera. Soziatiboan, besteren artean, -kilan balia tzen da
Zuberoan, Nafarroa Beherean eta Lapurdin; -ki aldaera zaharra ere ibil tzen
da ekialdean, bereziki Zuberoan, baina hein batez beste ibar ba tzuetan ere
iraun du: Erronkarin, Zarai tzun, Aezkoan edo Erroibarren; ibar horietarik
mendebalerago ere balia tzen da: Sakanan, esaterako. Pluraleko erakusleen
hirugarren mailan (h)ek balia tzen da Euskal Herriko ekialdean eta haratagoko
eskualde ani tzetan, Baztan-Bidasoa alderdia barne. Zenba tzaile zehaztugabeetan,
zunbat, zunbeit eta zuñ aldaera berriak Zuberoakoak eta Amikuzeko
alderdi batekoak dira; zonbat, zonbait, zoin saila, berriz, Erronkarin,
Zarai tzun eta Ipar Euskal Herriko eskualde aski zabalean balia tzen da; dena
den, Zuberoan ere bada zo-: zonbaitek bildu dugu Ainharben eta zonbait
Arüen. Ipar Euskal Herriko erdigunean eta ekialdean bat zenba tzailearen
lekuzko kasuak mugagabean jokatu ohi dira: batetan, bateta(r)ik, bateta(r)
a(t), baina egun Lapurdin eta Nafarroa Beherean batean edo batetik aldaerak
balia tzen dira gehienik.
8.4. Iragatea, ibilera edo itinerarioa adierazten duten adi tzekin, aski hedaturik
dago -n gaindi Ipar Euskal Herrian eta ondoko ibar ba tzuetan; Zuberoan
-n gainti dugu, Pagolako adibidea lekuko: nik behar nizün e txekuk lagüntü
ta in eta heben gainti in eta... Erronkariko Uztarrozen -n gaintik
ageri da: áxuriak kiñuetan gáintik eta ar tzáiak pelota xókian (1959: 285).
Zarai tzuko Espar tzan ere bildu zen, baina adlatiboa baliaturik: fanèn níz bai,
karréterara gaindí (2005: 222). Norabidea adierazten du -(r)i bü(r)üz posposizioak:
sonia hasi delaik, ordian gü re gotor tzen ai, hemezor tzi urtheer büüz edo,
joiten, ttuku-ttuku (Olhaibi).
16 Céline Mounolek Zuberoako Larraine herriko ikerketan dakarrenez, herskari hasperenduek
ahots abiatze unea “esanguratsuki luzeagoa” dute hasperenik gabekoek baino (2004: 241);
adierazgarri da Larrasketek ahoskera jarrai eta lagunartekoan inoiz bh, dh, gh ere entzuten zituela
(1934: 28); Coyosek, berriz, bh baizik ez du entzun, “bai” hitza hanpaturik ahoskatzen denean
(1999: 62).
787