IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

JOSEBA A. LAKARRA
pena Erdi Aroan; -Hasierako bokalen gehiketa eta kon tsonante inbentarioaren
hedadura baina sistema bokalikoaren iraunkortasuna; -Lehenago adi tz estatiboak
ziren adjektiboen ugaritasuna, dravidikoz bezala eta tibeto-burmeraren alderantziz;
-Adi tz jokatuaren izaera berankor eta laburra; -Ergatibo markaren jatorria
lokatibo bizidunetako -ga postposizioan; -Marka gehiketaren bitartezko kasu lokatiboen
espezializazio progresiboa dravidikoz legez, lehenago kasuok orokorrago
zirelarik tibeto-burmeraz bezala; -azentua azken silaban AEZ-en, etab.
Askok, agian guztiek, arazo ugari izan lezake eta baita ñabardura gehiago
behar ere, baina uste dut are azken 500 urteotan eta, oraindik argiago, azken
2000 hauetako hizkun tzan ere badirela zan tzu eta aztarna garbiak adierazten
dutenak lehenagoko euskara historian zehar ezagunen dugunaz oso bestelakoa
zela. 81
Tipologia ezaugarri solteen anabasa loturagabe gisa ez —gogora ergatiboaren
markarekin gertatua—, baizik eta modulo ezberdinetako (fonologiako,
morfologiako eta sintaxiko) ezaugarri nagusien sare bezala uler tzeak sinkronian
garran tzia badu, diakronian berebiziko lagun tza eman liezaiguke berreraiketa
zabal eta sendoagoa egiteko orduan eta baita aldaketa kateak aurreikus eta azaltzekoan.
Horrelakoa da, esaterako, Donegan eta Stampek (1983, 2004)
hizkun tza munda eta monkhmerren artean egindako erkaketa: eraku tsi dutenez,
ai tzin-austroasiatikoaren bi azpitaldeok ez dira soilik diferenteak, nahiz
arrunt diferenteak ere: kontua da zeha tz eta sistematikoki kontrajarriak direla,
fonologia, morfologia eta sintaxiko puntu nagusienetan, Donegan eta Stamperen
ustez horien guztien oinarrian den azentuaren kokapenean kontrako joerak
hartu dituztelako ba tzuk eta bestek. Tipologia diakronikoa horrelako kontrakotasunak
eta deribak azal tzeko eta modulo guztien arteko loturak zehazteko
gai den unetik, asko da ai tzina genezakeena berreraiketa konparatu klasikoa
nahiz barneberreraiketa modernoagoa gida tzeko orduan.
Horrenbestez, baldin eta mundaren bisilabismoa, bokal inbentarioaren
murriztapena eta kon tsonantikoaren hedadura, SOV ordena, a tzizkien garapena
eta aurrizkien galera, adi tz-mul tzoaren emenda tzea eta beste hainbat
berrikun tza lotuak badira beren artean eta “azentua azken” “a. lehen”, sako-
81 Zerrenda horri, jakina, kronologia falta zaio eta komeni da erlatiboa nahiz absolutoa
eraikitzen edo eraikitzeko bidean jartzea. Halere, hainbat ezaugarri ez dira ez Mitxelenaren
AE-rako ez akitanierako seguruenik, eta besteren bat —eratorpen atzizkiak, demagun: cf.
Lakarra (1997a), Sarasola (1997) eta Bueno (2004)— atzo goizekoak, euskara idatzitik kanpo
eta are bertan ere. Ikus Lakarra (2009c) forma kanonikoaren aldaketari buruzko zenbait gogoetatarako.
651