IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

648
AITZINEUSKARAREN BERRERAIKETAZ: EGINDAKOAZ ETA EGINKIZUNEZ
silaba irekitako segida hori. 77 1995ean erro-eredu honen falta lehenagoko erro
bisilabo (eta gainerako polisilabo) guztienarekin lotu nuen, euskal erro zaharrak
gehienbat bisilaboak zirela zioen aspaldiko ustearen aurka. Geroztik ez
dut ikusten arrazoirik azken ondorio hau alda tzeko AE zaharrenaren tzat: etimologia-lanak
hasixeak baino ez badira ere, lehen bisilabo tzat edo polisilabotzat
genituenak orain monosilabo konbinaketaren bitartez (*sa-mur, *gi-bel,
*(d)a-dar, *ze-zen…) edo mailegu gisa (*enazur, *organa) azaldu ahal ditugu;
ez dira guztiak, jakina, baina erro eta morfemen forma kanonikoaren inguruan
lehen ez genuen ikerbide emankorra garatuaz joan dela deri tzot eta,
hobeagoa dena, teoria berriak hainbat galdera eta hedadura berri sor tzen dituela,
garapen habororen iturri.
Australiako zenbait hizkun tzatan (cf. Dixon 2002) gerta tuaren aurka,
euskaraz inork ez du deskribatu bisilabo > monosilabo aldaketa prozesu orokor
zahar eta zabalik. 78 Halaber, leherkariak dituzte amaieran monosilabo moderno
ba tzuk baina zalan tzarik gabe (cf. Artiagoitia 1990) -T ezinezko genuen
AE-n, eta baita askoz beranduago ere. Ez dirudi ke ~ eke eta an tzeko zenbait
bikotek ere bisilaboen lehentasuna ezar tzen lagun gai tzakeenik: kasuak gu txi
dira, esparru are laburragokoak eta azentu mota jakin bati lotuak (cf. FHV
157). Ustezko forma kanoniko bisilabikoaren monosilabikoranzko lerradura
deusezta tzeko hori guztia aski ez bali tz, bide beretik doa esparru-eskasia eta
berankortasuna torri, kusi eta gainerako hirusilabo ohikoen azalpena: ezin,
bada, bisilabo ~ monosilabo alternan tzia tzat aurkeztu, are gu txiago euskalki
guztiak edo gehienak uki tzen dituen aldaketa orokor tzat. 79
Azterketa berriek 1995ean aipatuez landa her tsapen eta orokortasun gehiago
ekarri dute. Hasteko, TVTV-ren ai tzineuskarako (eta geroztiko) ezintasuna
guztizko bilaka tzeko euskara modernoan azken bi mila urteotako bilakabideen
ondorio diren eta Lakarra (1995)-ean aztertu ez ziren /f/ eta /m/ nahiz T- ahos-
77 Gonbara bedi uralikoaren eta Australiako hizkuntzen egoera (cf. Bakrò-Nagy 1992 eta
Dixon 2002).
78 Badira bart < barda, bat < *badV, dut < *duda eta beste zenbait, baina gutxiegi eta
garbiegi eta, beraz, modernoegi ezertarako itxura guztien arabera: gogora, halaber, daminda eta
dikeada (-da-rekin) oraindik RS-en aurki litezkeela. Bada, polisilabo > bisilabo bilakabiderik
indonesioz eta bezala (cf. Gonda 1949-1951) baina horiek forma kanoniko bisilabikoaren aldekoak
eta hein batean berankorrak ditugu (cf. Lakarra 2009c eta hemen §3ko oharrak).
79 Besterik da, oraindik-orain ere hitzaren lehen kokagunea zailenetarikoa izatea ikertzaileentzat.
Horrela gertatzen da tibeto-burmeraz eta Asia-Ekialdeko hainbat hizkuntzatan ere;
beharbada, hemen aurrizki zaharren aldeko argudio berri bat dugu, fonologia hutseko azalpenaren
aurka (cf. Lakarra 2004c), Sagartek (cf. 1999) aitzintxinerarako erakutsi duen bezala.
Ikus orain Lakarra (2009e).