IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

634
AITZINEUSKARAREN BERRERAIKETAZ: EGINDAKOAZ ETA EGINKIZUNEZ
erraxa du, i txuraz, 36 baina eta kon tsonanteenak? Euskara modernoan hamairu,
sei leherkari, bi sudurkari, alboko bat, bi txistukari, /f/ eta /h/ beharko
genituzke euskalki gehienetan kontatu, sabaikariak beren berezitasun ezagunengatik
kanpoan u tziaz. Alabaina, euskara zaharrerako —AE klasikorako,
demagun— ez dugu lau leherkari baizik kokagune horretan (**p- eta *d- > l-,
adizkietarik kanpo), 37 eta ez da ozenik /n/-z landa (eta hori urri, cf. §5.3), ezta
/m/-rik, ez /f/rik. Soilik /h/ eta bi txistukari behar ditugu gehitu. Zor tzi C eta
bost V-rekin gauzak agian beste modu batez ikus litezke; 38 nolanahi ere, al txor
zaharrean V-z hasitako erroen ugaritasuna ez da hor zehar alperkeriaz errepikatu
ohi den adinakoa euskara historikoan eta, batez ere, hu tsaren hurrengoa
bide zen AE-n. 39
Lakarra (2006a)-n eraku tsi genuen dravidieraren bilakabidean ere hi tz hasiera
bokalikoak asko ugal tzen direla; baliteke fenomeno hauek hizkun tza
eransle guztiena edo gehienena izatea eta horrenbestez AEZ-etik euskara historikoa
bitartean garatuaz joatea.
Abian den lan zenbaitetan hi tz hasierako w- eta k- > ø- erregelaren hainbat
adibide bildu dut, FHV-koak asko ugalduaz. Nabarmena da galera honek
hainbat V- hasierako eta horien gorakada azal tzen duela neurri batean:
uertere > atertu, 40 uoluntate > olde,
uescor > eskatu, uoster > esker,
36 Noizbait agian gehiago ziren: munda hizkuntzek modernoki laupabost bokal dute baina
aitzin-mundak hamalau, zazpi luze eta zazpi labur (cf. Donegan 1993); alabaina, oraingoz ez
dugu eriden gure hizkuntzaren bilakabidean horrelako aldaketaren arrastorik. Interesgarria da
kontrako deriba pairatu zuten hizkuntza monkhmerretan aitzin-monkhmerrak bokal asko izanik,
hizkuntza modernoek areagotu egin zituztela (hiru bat dozena dituzte Doneganek aipatu
lanean dioskunez.
37 Honetaz Lakarra (2006c); ohar baita X-da / d- > l- asimetriari; cf. letorke / litzate).
38 Hots bokalikoen inbentarioa, aldiz, murriztu baino ez da egiten (ikus bi ohar gorago
munda hizkuntzez).
39 Aitor dezadan CVC proposatzen dudalarik erro bezala edo V- aurrizkiak edo C- > ø-
erorketak (edo biak) behar ditudala, are jatorrizko lexikoan ere; alabaina, hipotesi horiek ez dira
asmakeria maltzurtzat gelditzen ikerketa etimologikoa aitzinatu ahala eta badira horien frogak,
Mitxelenak dagoeneko aipatuez landa: *dVC eta *nVC-ren erreduplikazioak (odol, adar, ohol,
ahal) eta Grassmannen legeak (*hV(C)hVC > V(C)hVC) azal litzake beste hainbat (ahuntz,
aho, ohe, ohi…); ikus beherago §§5.6-5.7. V- aurrizkiei dagokienez, ezagunena aditzeko *e- eta
horren alomorfoak ditugu, noski; ez bedi ahantz, ordea, badirela aditzetik jalgi diren izen eta
partikulak ere.
40 Aldaketa hau erromantze zaharreko w- > b- baino lehenagokoa da zalantzarik gabe,
euskarazko maileguek jasotako lehendabiziko aldaketetarik, seguruenik.