IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

MIKEL ZALBIDE
tro formalaz kanpoko jardunean maiz en tzuten dira honelako code mixing edo
metaphorical switching kasuak. Gipuzkoako irakasle­munduan jasoak ditut,
adibidez, ondoko esaldi hauek: “a-tope ari gera azterketak zuzen tzen eta bukatu
egin behar degu por-pelotas”, “zure proposamena en-principio on tzat emango
degu”. Baita besteok ere: “datorren astean ez dela agertuko esan du Aitorrek,
komokienokierelakosa”, edota “buruz argia dek, baina badik erabakirik ez hartzeko
ohitura bat kemetienefrito”, eta horrelako beste asko 93 .
Badakit zer esango zaidan: “hori ez da euskara; ez, behin tzat, euskaltzaleok
eta euskaldun gehienok nahi genukeen euskara”. Bistan da goiko
esaldi horiek ez direla hizkera­ eta idazkera­molde jasoaren zuzentasun­eredu.
Batak ez du ordea bestea ken tzen: F­euskara hori ere hor dago. Eguneroko
hizkera arrunt­informalean gero eta errotuago dago, gainera. Hizkuntzaren
geroaz kezkaren bat dugunok (are gehiago hezkun tza­alorrean edo
Euskal tzaindian ardura jakinik dugunok) ez genioke, hortaz, hizkera molde
horri ez ikusiarena egin behar. Gustatu ala ez, zabal tzen ari da: azken aldian
(batez ere euskarak kaleko hizkera gisa fun tziona tzen duen arnasguneetan)
gero eta usuago en tzuten da. Bilakaera hori kaltegarri dela esatearekin ezer
gu txi konpon tzen da. Soluzio erraz­i txurakoek ere ez dute balio. Ezer gu txi
balio du, konponbide bila hasirik, euskaldunak euskal tzale(ago) tzen hastea.
“Ikas dezatela behingoz ondo hi tz egiten, eta kitto!” esatearekin ere ez dira
kontuok konpon tzen. F­euskararen zabalkunde hori ez da, ezinbestean, hiztunen
euskal tzaletasun­falta. Besterik da mekanismoa, hartaz balia tzera
garama tzana. Hizkun tza­gaitasun mugatua izan liteke, jakina, alternan tzia
horren motibo nagusietako bat. Baina hori bakarrik ere ez da 94 : F­moldeaz
balia tzen den euskaldunak, bere gaitasun­maila gorabehera, erdal makulu
bixi­borti tzen gero eta behar (ez ezinbestean gogo) handiagoa senti tzen du,
an tza. Euskara­erdaren kontaktu­moldeak eta gure arteko bilingual dominance
configuration nagusiak hartaraturik jo tzen dugu maiz min tzaira horretara,
eguneroko min tzajardun arruntean. Bilingual dominance configuration
hori gizartean (ez banakako hiztunaren gogoan) alda tzen ez den artean, nekez
desagertuko zaigu F­euskara hori.
Maileguzko hi tzen esparru hu tsetik arras urrunago doa F­ranzko joera
hori, interferen tzia modu guztiak (ho tsezkoak, gramatikalak, semantikoak eta
93 Ikusteko dago, esaldi­amaieran ez ote den code-mixing edo metaphorical switching delakoa
hasieran edo tartean baino maizago ager tzen gure artean, egungo egunean.
94 Garbi baieztatua dago hori mundu zabaleko zenbait hiztun­herri elebidunetan (Holmes,
1992: 50), eta gurean ere garbi dagoela uste dut.
397