IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

MIKEL ZALBIDE
tan dituen aldaeren kontura garama tza horrek: aldaera estandar nagusiaren
azpi­aldaeretara alegia. “Euskara batua” esaten dugularik, izan ere, aldaera
finko, aldagai tz batez ari baikina jarduten dugu sarri; eredu bakar eta uniformetzat
har tzen dugu euskara batua. Eguneroko gizarte­bizi tzan gauzak ez dira
ordea horrela. Egia da euskara batuaren oinarrizko konfigurazioa aski eginik
dagoela jadanik, diseinuari dagokionez 12 . Hori bezain egia da, ordea, batuaz
diharduen hiztun­ eta idazle­jendeak “egin behar lukeen hizkun tza”ri ez baina
“benetan egiten duen”ari begira tzen bazaio 13 euskara batu bat baino ondo txoz
gehiago daudela gure artean. Motibo jakinak ditu aniztasun horrek: amahizkun
tza euskara dugun ala erdara, e txetik euskaldun garenok umetan zer
euskalki ikasia dugun, gaztetan jasotako prestaera akademiko­profesionala,
azken urteotan non bizi garen eta norekin, zer lanbide dugun eta zer­nolako
lankidez inguraturik gauden, hi tzez ari garen ala ida tziz, zertaz dihardugun eta
norekin, ... Fun tsezko parametroak dira horiek guztiak, gaur egun gure artean
egiten diren “euskara batu” diferenteez jabe tzeko 14 . Aniztasun zabala sor tzen
dute, praktikan, bereizbide horiek guztiek. Aniztasun edo malgutasun horri ez
ikusia egiten saia tzeak ez gaitu jakitunago bihur tzen. Ez linguistika alorrean
eta ez, bereziki, soziolinguistikaren sailean. Analisi intralinguistikoa ere
hizkun tza­soziologiaren aztergai da.
Hizkun tza barneko analisi molde horri heldu nahi diogu gaurkoan,
muga jakinei eu tsiz. Hezkun tza­alorrean jardungo dugu batez ere, beste esparruak
(produkzio eta kon tsumo kulturala, administrazioa, komunikabideak
eta abar) axal­axaletik landuz. Hezkun tza­mundua bera ere ez dugu
osorik arakatuko. Haur Hezkun tzatik hasi eta Uniber tsitate atarirainoko
kontuez arduratuko gara, goi­mailako irakaskun tza alde batera u tziz. Esparru
fisiko­territorialari dagokionez, bestalde, EAEko egoera aztertuko dugu
nagusiki: horkoak dira, hamarretik bedera tzi, eskueran ditugun datuak; bibliografia
teknikoaren aipamen gehienak ere bai. Perspektiba historikoari
dagokionez eta egungo zenbait zer tzeladatan, azkenik, Euskal Herri osoko
ikuspegiari eu tsiko diogu.
grafia eta beste hainbat esparru horren lekuko argi ditugu. Bere bidea egiten ari da, azken
hamarkadotan, idazmolde (eta, horren eraginez, min tzamolde) espositibo­formaleko aldaera
berezi hori. Urrun dago oraindik, ordea, luze­zabaleko erabilera bateratutik.
12 Orduan ere gauza bat da euskara batu minimoa, eta beste bat maximoa. Ikus Alan King
1983 eta 1993.
13 Begira tze­lan hori gabe alfer­alferrik ari gara corpus­plangin tza gora eta corpus­plangintza
behera: egiten dena esisti tzen da gizarte­bizi tzan, ez “egin behar li tzatekeena”.
14 Ikus Alan King ibid.
343