IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

LOURDES OTAEGI IMAZ
Lehen gerra karlista hasi zelarik, Belzunzeko kondeak Ganix, Jean Anchordoqui
kontrabandistarengana jo zuen Beirako prin tzesari Pirinioetako
muga zeharka tzen lagun ziezaion eta hala Londresetik On Karloseekin poderez
eginiko ezkon tza berma tzeko. Gertakizun historikoa karlisten lehen­gudaldikoa
da, 1833ko udazkenekoa. Fran tziko gobernuaren aginduz Beirako
prin tzesa a tzitu behar zen; Ganixek, ordea, iruzur egin zien agintariei eta karlistenganaino
eraman zuen prin tzesa. On Karlosek, esker onez, bizi izateko
lain eskaini zion lehenengotan, baina gero, 1839tik aurrera, behar tsu ikusi
zuen Ganixek bere burua. Daskonagerre notarioarengana jo behar izan zuen
orduan bere azken ondasunak bahituran jar tzera eta honela jakin omen zituen
idazleak gora behera guztiak. Argigarri da egileak liburuaren 14. atalean,
Akaban tza deri tzanean azaldu zuen ikuspuntua, gerraren nondik­norakoa
ager tzearekin batera, Ganixek diskrezioa eta eramapena goresten baititu:
“Eta, egun batez, errumes ahalketua, hebaindua eskasiez eta pairamenez, hiltzera
doa, nihork urrikaldu gabe, adixkide esku bat etorri eskasian azken oreneraino
gorde tzea bilatu duen beharraren arin tzerat. Holakoa da, bada, liburu huntan
argitarat ezagutaraztea bilatu dudan gizonaren zor tzea; irakur tzaileak barka dezadala
baldin hemen egin baditut zenbait solas alegera oroi tzapen mingarrien auzo.
Ganixek joko eman zituen don Karlosen zerbi tzuan zituen guziak eta prestamuz
u tzi karlisten armadari laurogoi eta hamar mila libera diru. Holako diru tze batez
gabe tzeak kordokan eman zuen haren izatea, e tzen halere errenkuratu ez eta behinere
berearen galde tzen hasi, hartaz baliatu zireneri. Egia bada ere, don Karlosek
agindu ziozkan Ganixi urteko emezor tzi ehun libera; baina agin tza hori alfer
gelditu zen Ganixen tzat deus ondoriorik gabe. Eta karlist eta kristinoen gerla
akabatuz geroz, hau tsi ziren Ganixen karlistekin lokarriak; baina geldi tzean don
Karlosen lagunekin haren hariak, e tzituen galdu bere herritarren amodioa eta,
guziez ongi ikusia aitor hoberenak zituen bazter guzietan. Nihori ezbai tzuen ematen
bere beharren berri, guziek aisean zaukaten zela.”
Erregu batez buka tzen du Daskonagerrek bere hi tzaldia “espainol ospatuak;
don Karlosen alde izan edo zaretenak”; “euskaldun ene herritar maite,
atera zuen Lamaignere inprimategian ohar honek lagundurik: “Norbaitek galdegiten balu zertako
hain sarri iguriki dugun hau inprima­arazi gabe, iharde tsiko ginioke iduri zi tzaukula I tzultze
fran tsesa errexki eta lasterrago saldu ginukela. Denek badakite sal tze horren progo txu guziak
karitatezko obra baten tzat emaitekoak zirela”. Lehendik ere Guibert apezak kantatuak zituen
ber tsotan Ganixen bizi tza gorabeherak eta ezagunak ziren euskal giroan. Lapurdiko Makeako
kontrabandista ospe tsuak e txea muga mugan zeukan an tza denez eta bere bizi tza guztia mugaldeak
igaro nahirik zebil tzanei mesedeak egiten igaro omen zuen. Ez zuen diruagatik egin, idealismoagatik
baizik, eta karlisten alde jokoan jarri zituen bizi eta e txea.
307