IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

LOURDES OTAEGI IMAZ
dute, errealismo zikinerainoko bikababidean aurreratuz, Barojaren narradore
bizi, entretenitu eta guzietarikoarekin buruz buruko lehian edo haren i tzaletik
aldendu nahirik. Inork ezin dio, nolanahi ere, Barojaren bazterrik gabeko
narrazio­ibaiaren emariari eu tsi. Ez da zaila Jesus Mari Lasagabasterrekin bat
egitea eta onar tzea Baroja izan zela,
“un creador de mundos de ficción en los que una serie amplísima de personajes
vive la peripecia humana de una manera activa, plena y reflexiva”.
Giza tipoak eraiki tzen ditu Barojak, eta ez arketipoak, baina irakurleen
oroimenean luzaroan irauteko indarra dute. Bere per tsonaia horiek dira bere
ekarpenik balio tsuena 16 . Bere ingurune naturalean kokatuta aurkezten du, eta
modu azkarrean karakteriza tzen ditu, lehor. Alfonso Reyes idazleak esan zuen
moduan, Barojaren liburuak “se leen deprisa, en suspenso, acarreado por el río
de la vida”. Baroja kontalari trebea da, ongi daki zer interesa tzen zaion irakurleari.
Gonzalo Sobejanoren iri tziz espero ez dugun aldetik eramaten du narrazioa,
eta diskur tsu ia kolokiala hobesten du, erretorikari lepoa bihurrituz. Horrela,
testu soila, erraza eta hurbila eraiki tzen du, elkarrizketa giroan kontatua
bezala, baina guztiz efektiboa suerta tzen da. Interesa galdutakoan, u tzi egiten
dio per tsonaiari eta historiari. Horregatik dirudi ez duela borobil tzeko ahaleginik
egin.
Birute Ciplijauskaiték, Barojaren estiloaz ida tziriko artikuluan, Barojaren
humorismoaz dihardu, per tsonaien pare­parean, ez gorago eta ez beherago
koka tzearen ondorio dena. Distan tzia batean gera tzen da, haiekin enpatizatu
gabe, ez baitu xix mendeko eleberri errealista ohikoen parekorik ida tzi nahi.
Gizakia bere oihanean bizi den piztia bezala aurkeztu nahi zuen, egiantzekotasunaren
izenean. Memorias-etan zioena oroitu besterik ez dago:
“Nosotros no buscamos el delinear la figura, grande y destacada, con una línea
fuerte que lo separe del medio en que vive, sino que queremos hacerla vivir
en su ambiente”.
Ciplijauskaitek dioen moduan, perspektiba fun tsezkoa zaio Barojari eta
horretarako erabil tzen ditu digresioak: per tsonairen inguruko natura edo herriaren
deskripzioak hausnar tzeko eta perspektiba berreskura tzeko balio diote
narra tzaileari, per tsonaiari gehiegi a txiki tzeko joerari uko egiteko, eta per­
16 Lasagabaster, Jesus Maria: Las literaturas de los vascos, Deusto, Donostia, 2002. (Recopilación).
305