IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

JUAN KARLOS LOPEZ-MUGARTZA IRIARTE
Sudurkariaren jokaera bera ere ezberdina da hemengo hizkun tzetan. Alde
batetik, nafar-aragoieran bokalen arteko sudurkariak irauten du (lat. fenestra >
naf.-arag. finestra ‘leihoa’) eta, aurreko paragrafoan ez bezala, oraingo honetan
hegoaldeko eta iparraldeko euskalki guztiak bat datoz bokalen arteko sudurkaria
eroraraztean (lat. terminus > eusk. dermioa). Kasu honetan euskarak eta
gaskoierak jokaera bera dute, gaskoierak ere sudurkaria arbuia tzen baitu bokalen
artean (gask. hiestre ‘leihoa’; tèrme, tèrmi ‘dermioa’).
Finean, derradan, gure aldeko hizkun tza guztietan, fran tsesez izan ezik, b
eta v nahastu egiten direla herskariaren mesedetan (gask. baque ‘behi’; Anso,
bacal ‘behiaren larrua’, bal ‘ibarra’). Ildo beretik, euskaraz ere latineko v kontsonantea
b bezala gara tzen da (lat. virginem, eusk. birjina).
6. Euskararen ha tzak Anson eta nafar-aragoierarenak Erronkarin
Anso eta Erronkariko hizkun tzetan an tzekotasunak eta ezberdintasun nabariak
daudela eraku tsi ondoren, azter dezagun orain hizkun tza horiek auzoko
ibarretan izan duten eragina. Alde batetik, Ansoko erdaran oraindik bizirik
dauden zenbait hi tz euskaldun, mendietan irauten duten euskal izenak,
eta, beste alde batetik, Erronkarin erabili den nafar-aragoieraren ha tzak.
Lehenengo gaiari helduz, gogora tzekoa da ansotanerak euskal hi tz ba tzuk
gorde dituela. Vicén eta Moncayola (1991) egileen hiztegian ondoko hauek
aipa tzen dira, besteak beste: dingolon dango ‘poliki-poliki’, bizcarrera ‘goiko
habea’; borzarins ‘elurretako oinetakoak’; buga, bua ‘muga’; cascabillo ‘aran
txikia’; chandra ‘emakume alferra’; chiquín ‘ txiki’ eta gorrillón, gurrillón ‘elorri
zuria’.
Erronkarin erabili den nafar-aragoiera erroman tzeari dagokionez, adibide
asko aurki daitezke toponimiaren alorrean bereziki. Hona hemen zerrenda
luzexka, baina behar-beharrezkoa eragin honen nolakotasuna ikusara tzeko:
La Aisa de la Corsera (Uzt), El Arbejar (Bur), La Artiga (Bur, Err, Gar, Izb,
Urz), Los Artigazos (Gar), El Asistiadero (Gar).
Las Bacías (Bur, Err, Urz), Las Bacibas (Urz), La Badina (Bur, Izb), El Bagüeso
(Err), La Bal (Gar, Bur, Urz), Balderrey (Err), La Baleta (Err), La Balle Alta, La
Balle Baxa (Gar), La Balletuela (Uzt), La Barbacana (Izb), El Barellón (Bur), La
Barilla (Bur), La Baritica (Err), La Basa de Ollat (Bur), Basilipueyo (Bur), Las
Saleras del Bastero (Bur), El Batán (Gar, Izb), Los Batanes del Batanar (Urz), El
Bedado Boyaraz (Gar), El Bedado Casalenco (Err, Urz), La Belena (Err, Izb), El
1209