IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

JUAN KARLOS LOPEZ-MUGARTZA IRIARTE
(1656), Charte (1668), Philipe Derra (1647), Duarte (1669), Echarri (1656),
Echarte (1668), Gale (1669), Garces (1369), Gayarre (1652), Gimeno (1369),
Gorria (1859) eta Gurria (1691), Guebara (1650), Hualde (1661), Ilaria
(1369), Insausti (1586), Jimeno (1691), Laboraria (egungo deitura), Laruyegui
(1369), Lope Enedroc alias Nagusi (1369), Lorea (1647), Mendiara (hau ere,
garaikidea), Mendibe (1859), Navascues (1663), Olbara, Olvara eta Obrara
(1604), Ollozcariqueta Beti y Martíniz (1665), Orradre (1667), Petrineta
(1650), Sanz (1369), Sola (1657), Urdin (1668).
5. Pirinioko alde honetako hizkun tzen zenbait ezaugarri berezko
Anso eta Erronkariko eremu honetan historikoki bi hizkun tza nagusi erabili
ohi dira, nafar-aragoiera erroman tzea eta euskara, hurrenez hurren eta,
berariaz esan ez bada ere, bi hizkun tzok bi lekuetan batera ere bai. Izan ere,
nafar-aragoiera izan da, euskararekin batera, Erronkariko berezko erromantzea
(toponimian u tzitako ha tzak ukaezinak baitira) eta euskara, nafar-aragoiera
erroman tzearekin batera, Ansoko berezko hizkun tza ere bai.
Eremu hauek, Corominasek (1965, 119. or) Pallars Garaiko lurretarako eta
Jakerriako ipar-mendebaldeko eremurako proposa tzen duen bezala, elebidunak
izan ziren denbora luzez. Erromatarrak Aragoiko Pirinioko borturik gorenetara
(Somport, Boltaña, Benasque eta Rodara) iri tsi ziren Kataluniako ipar-ekialdeko
bortuetara eta Jakerriako aipatu ibarretara baino askoz lehenago.
Lur hauetan guztietan askoz ere beranduago hedatu ahal izan zuten beren
eragina eta, Coromines iri tziz, honek ahalbidetu zuen oso goiz erromatartu
ziren goi haran horien bi aldeetan bi hiztun talde geldi tzea oraindik beren
hizkuntza prerromanikoa erabil tzeko gai zena. Corominesek teoria hau babesten
dituen toponimo asko aipa tzen ditu eta R. Menendez Pidalek erromanizazioaz
zuen ikuspegia zalan tzan jar tzen du, bere iri tziz sinpleegia bai tzen. Nolabait
esateko, ematen du latina iri tsi zelarik edota erroman tzea sortu zelarik
den-denak hasi zirela latinez edo erroman tzez hi tz egiten, eta ez dirudi hala denik
(cf. loc. cit.):
on semble croire que tout le monde s’est mis a parler latin ou roman tout à coup
et en abandonnant la langue prérromane pour de bon.
Elebitasunaren, hizkun tz ukipenaren eta euskal sustratoaren eraginarengatik,
gure alde honetan erabil tzen diren hizkun tzek zenbait ezaugarri komun
1207