IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

JUAN KARLOS LOPEZ-MUGARTZA IRIARTE
egiteko. Hori bai, argi u tzi behar da hi tz hasierako u eta o bokalen alternantzia,
hi tz bukaerako e eta i bokalena bezain arrunta edota ohikoa dela, ho ts,
aldaeren hi tz hasierako lehenengo bokala o izan edo u izan ez dela oztopo
fonetika historikoaren ikuspegitik, beti ere, oinarrian (h)urri tz izan dezakegula;
izan ere, u bokala o bezala gara tzea, edo alderan tziz, bilakaera ezaguna
da gure aldean, ikus dezagun, bestela ere, Izabako toponimoen ebakera On
Justo Bake Salbo tx jaunaren min tzoan: top. Oxanea [usanea], top. Urdaite
[ordoiti].
Bestalde, Urristi, Urriste eta Orrist (cf. Nafarroan Ori, Oritz eta Orritz)
toponimoak jasotzen dituzten agiriek aipa tzen dute nafarrok gerra garaian
zein bortizki jokatu genuen jakin ondoren (Anso kiskali eta deuseztatu baikenuen),
ikus dezagun orain nolakoa zen gure jokaera bake garaian.
4.2. Nafarrak Anso aldean
Ansoko ar txiboan den agiri batean Onzatiello (Anzotiello) eta Laxerito
(Lacherito, Acherito) aldean lanean ari ziren nafar ba tzuei buruz min tza tzen
da. Agirian ez da zehazten Nafarroako zein lekutakoak diren, eta, hortaz, ez
dakigu ea erronkariarrak diren, zarai tzuarrak, edo nongoak izan ote daitezkeen;
ez dakigu, agiriak ez du aipa tzen. Hu tsune hau dela eta, galdera bat
datorkigu burura: izan ere, lingua navarrorum en tzutean denok ‘euskaldunen
hizkun tza’ uler tzen badugu, zilegi izanen ote da nafarra hi tza en tzutean ‘euskalduna’
uler tzea? Hala bali tz, Laxerito aldean ziren lagun horiek nafarrak
izan ordez, zuberotarrak izan zitezkeen, edo, Ansoko hiztun elebidunak apika
(cf. Ansoko hiritik hurbil, top. La Fuente de los Navarros 6 ). Bestalde, kontura
gaitezen agiri honetan Urriste aldaera dokumenta tzen dela (Anso, 1655eko
maia tzaren 16a):
Prim.te riendan dichos ss. a dicho Domingo Lopez Gera los puertos de la
Ralla de Urriste Foya de Santa Maria y Lagerito... rienda la Ralla de Urriste Foya
de Santa Maria y Lagerito por los mojones acostumbrados y Arozquia y todos con
sus baxantes. Item es condicion se han de guardar dichos puertos, o, sus yerbas
por los mojones acostumbrados conforme lo dicen las demas Capitulaciones
prencipiando por encima del Paset de la Tajera peña peña y por la senda que
6 Cfr. halaber, gure eremutik guztiz at, Torla (Huesca, Aragoi), top. El Puente de los Navarros,
Ara ibaia zeharka tzen duen zubia, Ordesatik datorren Arazas errekaren bokaletik oso
hurbil.
1205