IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

JUAN KARLOS LOPEZ-MUGARTZA IRIARTE
tzuetan -toki a tzizkia oso garbi irakurri dutela, toponimoaren lehenengo
osagaia irakur tzeko unean arazo handiagoak izan dituzten arren.
Honela bada, 1585ko lehenengo kopian Sayestoqui jaso du notarioak, bigarrenean
Soyestoqui (aldaera akastuna dela nabari tzen da) eta 1637ko kopian,
Saiytoqui. Baina beste kopia ba tzuetan -toki a tzizkiaren ordez -teko eta -tiko
aldaerak ditugu: Sayesteco (1586, 1593, 1596), Saiesteco (1593), Saiestico
(1596), Sayestico (1645, 1651, 1652, 1656, 1658, 1664, 1665, 1666, 1667,
1668, 1699), Puerto de Sayéstico (1765).
Toponimo honek erakusten digunez, izenaren garapenean, mendeen joanean,
hasierako egoera desi txuratu egiten dela, finean ez dakigula zein den
jatorrizkoa eta zein eratorria, ez dakigula ezta biak ere ez ote diren beste leku
batetik eratorriak, zeren eta saihe ts-toki batetik abiaturik (noizbait sai-toki
bezala irakurria eta ulertua) saihe ts(e)tiko batera iri ts baitaiteke, eta alderantziz.
Azkuek saihe tsetiko hi tza jaso zuen bere hiztegian ‘provenant du côté’ adierarekin.
Izan ere, dokumentatu den aldaerarik zaharrena Sayestoqui den arren
(kopia batean, beti ere), hiper-zuzenketaz sorturiko aka tsa dateke.
Aldaera erakargarria bada ere (saihe ts eta toki, bi osagaiak ongi bereizturik)
badirudi Saihe tsetiko dela erabiliena eta, agian, jatorrizkoa dena, hauxe baita
gehien dokumenta tzen den aldaera eta gaur egun Santa-Grazin bizirik gorde
den bakarra. Egiaz, notarioak 1637ko kopian Saiytoqui eta 1944koan berriz
Jorge Puyok Saystoqui ida tzi dute oinarrian eusk. toki hi tza dagoela gogoratu
nahiko balute bezala. Guztiarekin ere, herri etimologiak saihe tsetikoak, saihestokiak
eta sai-tokiak hi tz hauek guztiak nahastea ez li tzateke hain harrigarria,
Uztarrozen El Pico de los Buitres eta Armentadoian El Pico de Saymurua
(1593) mendiak baititugu.
4. Nafarrak Anson sartu zirenekoa eta Urristiren kasua
4.1. Urristi toponimoaz
Gure inguruetan “Urristi” izena duen toponimo bat badela esango baligute,
edozeinek eran tzungo luke hori euskara garbia dela eta toponimoaren esanahia
garden-gardena dela ere bai, euskaraz pen tsa tzen zuten an tzinako euskaldun batzuek
sortua, hain zuzen ere; bai, eusk. hurri tz oinarriarekin lotura duela dirudike.
Bestalde, toponimoa koka tzeko eskatuko baligute ez genuke, jakina, ekialdean
kokatuko, han Urriztoia espero izanen baitugu eta ez Urrizti, gauza
ezaguna baita -doi a tzizkia dela alde honetako toponimian menderen mendetan
1201