IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

EDU ZELAIETA ANTA
5. Bera, E txalar, Baztan eta Ipar Euskal Herria
Bor tzerriak bana tzen dituzten hi tzak ere aurkitu ditugu, gutixko izanda
ere. Mul tzo honetan, Bidasoari kasu eginez, bi azpisail eginen ditugu: 5.1.
Bera eta E txalar Bor tzerrietako gainerako herrietatik alden tzen duten itemak
eta 5.2. E txalar ber tze lau herrietatik urrun tzen dutenak. Bidasoari kasu eginez
genioen arestian, zeren eta ibaiak Bor tzerrietako herriak bana tzen ditu:
alde batera, Ipar Euskal Herriarekin muga egiten duten Bera eta E txalar uzten
ditu eta, ber tze aldera, berriz, Aran tza, Igan tzi eta Lesaka:
5.1. Bera, E txalar, Baztan eta Ipar Euskal Herria: eya 27 ‘ukuilua’; gasna,
ttu (vs. listu), zilo.
5.2. E txalar, Baztan eta Ipar Euskal Herria: boneta (vs. zapela); fite 28 , manatu
29 , peterraba 30 vs. erremola txa.
Ikusi dugunez, iparraldetik heldu diren hainbat isoglosa ez dira Bidasoaren
ber tze aldera iragan, eta hauetako ba tzuek E txalar bakarrik har tzen dute, Hego
Euskal Herriko min tzorik gehienetatik urrutiratuz.
5. ONDORIOAK
Datu xume ba tzuk aurkeztu baditugu ere, ezin genezake erran ohar lexiko
hauen argitan inolako ondoriorik atera tzerik ez denik. Adibidez, nahiz eta
maizkara lan zaila suerta tzen den, lexikoa geolinguistikoki antola tzeko aukera
izan dugu. Bor tz mul tzo atera zaizkigu, Ipar Euskal Herritik Hegoaldera mendebaleko
Pirinioak gainditu dituzten eta muga-giro horretan gelditu diren 84
hi tz kontuan hartuta.
Oro har, Baztan Ipar Euskal Herriari a txikiago ageri da Nafarroako Bidasoaldea
baino. Alabaina, gogoan izatekoa da maizago aurkitu dugula Baztan-
Bidasoa elkartuta bananduta baino; beraz, lexikoaren alde horretatik, Baztango
euskaratik Bidasoaldekora jauzi handirik ez dagoela pen tsatu behar dugu. Ber tze
alde, Baztan Ipar Euskal Herrira lo tzen duten zenbait hi tz ez dira ibar osokoak,
baizik eta Baztangoizakoak. Hortaz, Baztan ez da beti uste bezain monolitikoa.
27 Irun-Hondarribian, Esteribarren, Erroibarren eta Ul tzaman ezaguna.
28 Bortzerrietako abudo ere erabiltzen da Etxalarren.
29 agindu ere erraten da Etxalarren.
30 Frantsesez ‘betterave’.
1153