IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

ERIZKIZUNDI IRUKOITZA ETA HEGO-URIBEKO EUSKARA: AZTERKETA DIALEKTOLOGIKORANTZ
/ t / beti busti tzen da: aitte, 12 beitte, ereitten, deittu, maitti, iltten, loittu… eta
baita / d / ere: egin ddot eta biilddu. Beste koadernoetan (Ugao, Arrankudiaga
eta Laudio, alegia), espero bezala, ez dago honelakorik. Damurik, ez dugu Arrigorriagako
daturik, herri honetan baitago gaur egun muga; kontuan har dezakegu
Uriartek Arrigorriagako dotrinan ez zuela honelako bustidurarik jaso. 13
Hiatoetako bokal aldaketak ikusteko, gida legez, Bonaparteren Phonologie
de la langue Basque eskuizkribua erabiliko dugu;
1134
5. Orozco, Barambio: eá, eá, ié, obá, ubé
_____ Ergoien: eá, eá, ié, omá-obá, ubé
6. Arrigorriaga, Galdacano, Basauri, Miravalles, Baracaldo: ié, ié, ixé, oá, ué
_____ Llodio, Arrancudiaga: iá, iá, ié, oá, ué
(Bonaparte ca. 1868, ap. Elordui 1995: 443)
-A + a > -ea > -ia > -ie aldaketei dagokionez, Bonaparteren garaian zeuden
eremu biak aurki tzen ditugu EIren garaian ere: Buian -ie, eta Arrankudiagan
eta Laudion -ia. Hala ere, Ugaoko koadernoan -ia aurki tzen dugu. Gure ustez,
bada, Ugao eremu hauen arteko muga li tzateke: Bonapartek forma bakartzat
-ie eman arren, badirudi aukera biak egon zitezkeela Ugaon; agian
Arrankudiagatik hurbilago zeuden auzuneek -ia forma mantendu zuten bitartean,
Ugaoko beste auzo ba tzuek berrituko zuten jada Bonaparteren garairako.
14 Arrigorriagako dotrinan (Arre txe 1988), Uriartek -ie aldaera erabil tzen
du beti: sarrerie, Aitie… Ugaoko gaur egungo euskaran, -ie eta -ea aukeran
daude (Salazar 2001: 32). -ie bakarrik aurki tzeak adieraziko luke 1925ean
prozesuan zegoen aldaketa burutu dela, baina -ea aurki tzeak berez EIko garaian
zegoen egoeraren a tzera pausoaren adibidea izango baili tzateke. Hala
ere, Ugaok Zeberiorekin duen gertutasunak azal lezake egoera hau (bertan -ea
dokumenta tzen da, gu txienez gaur egun, ez baitugu aurkitu honen lekukotasunik
Bonaparteren idazkietan; E txebarria 1991: 88). 15
-E + a hiatoan ere berdin tsu: Buiak -ie eta Arrankudiagak eta Laudiok -ia
egiten duten bitartean, Ugaon -ia da berriemaileak eran tzuten duena: luzia,
12 Con sonido intermedio entre t y tt oharra egiten digu Azkuek.
13 Ezaugarri hau hedatuz joan dela ikusteko, Zaratamoko datuak har tzea baino ez daukagu.
Gaminderen arabera herri honetan ere gerta tzen da / t / eta / d / bustidura gaur egun (2007: 38);
hala ere, herri honetako koadernoan palatalizatu gabeko formak dira nagusi: beldur, aite, beite…
14 Hau froga tzeko EIko informa tzaileen gaineko ikerketa biografiko bat beharko genuke:
herriko zein auzotan bizi ziren, norgoa zuen senar-emaztea…
15 Zaratamon ere, gaur egun a + a > -ie aurki tzen dugu (Gaminde 2007: 19), eta EIko
berriemaileak ordurako arrebie eran tzun zion galderari.