IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

GORKA ELORDIETA
Gero, hi tz ez-markatuen azentua eskuinerago aldatu zenean, hi tz markatuen
azentua lehen silaban geratu zen besterik gabe, doinu-azentuen arteko berezitasuna
galduz, gaur egun ez baita halakorik inon ikusten. Hau da, beti ere
pen tsatu beharko genuke [+markatu] bezalako tasun edo marka bat izango
zutela erro hauek, eta sistema metrikoak era desberdinean ezar tzen ziela azentua
erro hauei. Azalpen posible honek daukan arazoa da gaur egun ez dugula
doinu-azentu mota horien arrastorik ikusten.
Maileguek, beraz, arazoak sor tzen diote (13)-n eta (23)-n proposatutako
azentuaren bilakaeraren hipotesiari. Hurrengo atalean beste hipotesi bat aztertuko
dugu.
5. Euskal azentuaren bilakaera sinpleago baten hipotesia
Azentuaren bilakaera tonala sinpleagoa izan zitekeen, hi tz hasierako azenturik
ez bazen inoiz existitu euskaraz, Martinez Aretak (2004) defenda tzen duen
bezala. Ai tzineuskaraz hi tzen melodia tonala 0 H* bazen, bi hi tz jarraian ahoskatuz,
doinuen sekuen tzia honakoa li tzateke: [0 H*] [0 H*]. Talde sintaktikoen
barruan, lehen hi tzaren H doinua bigarren hi tzaren lehen silabara hedatu zela
erraz onartu dezakegu, nahiko naturala izan daitekeen asimilazio tonal beten bidez,
H* biren artean egoteagatik, [[0 H*] [H H*]] emanez (kanpoko kako zuzenek
osagaiaren mugak adierazten ditu, eta barruko kako zuzenek hi tzen mugak):
(24) [0 H*] [0 H*] > [[0 H*] [H H*]]
Gaur egun Bizkaiko iparraldean aurki tzen dugun sistemara pasa tzeko, bi
gauza bakarrik falta dira: osagai hasierako silabak L tonua har tzea (besteak beste
hizkun tza bantuetan gertatu den bezala), eta osagai bukaerako H* azentu tzat
interpreta tzea, osagaiaren bigarren silabako H* tonuak azentutasuna galduz.
Azken pausu honek badu motibazioa. Bi azentu posibletik batekin bakarrik
gera tzeak kulminatibotasuna lor tzen du, eta azken silabako azentuak demarkatibotasuna
ere lor tzen du (osagai prosodikoarena). Horrela, Bizkaiko iparraldeak
oraindik erakusten duen sistemara hel tzen gara, ho ts [L H n H*]:
(25) [[0 H*] [H H*]] > [L H n H*]
Goian bezala, ez dugu zertan onartu eredu hauek mendebaldean ez ezik
ekialdean ere sortu zirela. Ai tzineuskarako [σ σ́] eredutik ekialdeko azentu
paroxitonoaren sorrera azal tzeko (i.e., [σ n σ́ σ]), bi iturri bateragarri egon zitezkeen:
alde batetik, Mi txelenak zioenez, hi tz konposatuetan azentua bigarren
osagaiaren lehen silaban bazihoan, osagai hau bisilabaduna zenean hi tz
1007