IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

GORKA ELORDIETA
Hurrengo garaian (i.e., hi tzaren lehen silabako azentuaren ereduan) hitzen
melodia [H* 0] izango li tzateke. Bi hi tz bisilabiko jarraian ahoskatuz,
[H* 0] [H* 0]. Hi tz luzeagoekin: [H* 0 n ] [H* 0 n ], eta abar:
(15) [H* 0 n ] [H* 0 n ]
Orain azaldu behar da nola pasa tzen den lehen silabako azentutik Bizkaiko
iparraldeko talde prosodikoaren azken silabako sistemara. Tonalki, edo
hobeki esanda intonazionalki (tonuak osagai edo esaldi mailako egituran
koka tzen direnean intonazio mailan ari garelako), gaur egun Bizkaiko iparraldeko
talde prosodikoen egitura intonazionala hauxe da:
(16) [L H n H*]
Hau da, lehen silabak tonu baxua du, eta bigarren silaban tonu gorakada
bat dago, gorago aipatu bezala. Gorakada hau ez da azentuduna, berez, silaba
hau ez bada taldeko azken silaba. Taldeko azken silaba hurrengoa bada, azentua
H* (edo H*+L) denez, bi H tonu elkarren ondoan izango genituzke. Bigarren
eta azken silabaren artean silaba bat edo gehiago baldin badaude (i.e.,
taldea lau silabaduna edo luzeagoa baldin bada), bigarren silabako H tonua
taldeko azken silabako H* tonuraino heda tzen da. Hori da Jun eta Elordieta
(1997) eta Elordietaren (1998) analisia. Intonazionalki, lau silabako talde
prosodiko batek honelako eskema ikonikoa izango luke:
(17) [L/H H H*\
Nola pasa tzen gara II. garaiko [H* 0 n ] [H* 0 n ] hi tzen eskema tonaletik III.
garaiko [L H n H*] talde prosodikoen eskemara? Nire hipotesia hauxe da: [H*
0 n ] [H* 0 n ] moldean bitarteko tonurik gabeko silabek (0 tonuarekin markatu
dugunak) H tonua hartuko lukete hi tz hasierako H* tonuen hedaduraz, nolabait
hi tzari edo taldeari batasuna emanez. Esan behar da H tonuen eskubiranzko
hedadurak sarritan gerta tzen direla munduko hizkun tza tonal eta tonuazentuzkoetan,
hizkun tza bantuetan eta japonieraz, adibidez. Orduan, heda-
duraren ondorioz, II. garaitik [H* H n ] melodiara pasatuko ginateke:
(18) [H* 0 n ] [H* 0 n ] > [H* H n ] [H* H n ]
Honekin, bi hi tzen elkarreko H n eta H* tonuek hi tzen muga tonalak ezabatu
egingo lituzkete, eta hi tzen melodietatik talde melodietara pasatuko ginateke.
Hau da, geziaren eskuineko aldean talde bat dugu, hi tz bat baino gehiagoz
osaturikoa, gaur egungo Bizkaiko iparraldean bezala:
(19) [H* H n ] [H* H n ] > [H* H n ]
1003