IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

GORKA ELORDIETA
ezar tzen zen, taldeko edo osagaiko azentu bezala. Bizkaiko iparraldeko tonuazentuzko
hizkerek badute tonu gorakada bat bigarren silaban, azentuarekin
zerikusirik ez duena, baizik eta talde prosodiko baten hasiera adierazteko intonaziozko
markarekin (Azentuzko Osagaia edo Accentual Phrase, Elordietaren
1997, 1998 eta Jun & Elordietaren 1997 hi tzetan. Lan hauetan Azentuzko
Osagaiak prosodikoki eta sintaktikoki nola osa tzen diren azal tzen da).
Zer esanik ez, eredu hau Martinetenarekin konparatuta guztiz kontrakoa da,
hi tzaren kontrako er tzak aukera tzen dituztelako. Mi txelenaren hipotesiarengandik
hurbilago dago, zeren azken finean ai tzineuskaraz hi tzak silaba bakarrekoak
edo silaba bikoak baldin baziren, azentua bigarren silaban ezar tzea
(Mi txelenaren hipotesian) eta azken silaban ezar tzea (Hualderenean) berdintzat
jo dezakegu. Dena den, oraindik ere desberdintasun bat egongo li tzateke,
Hualdek taldeko edo osagaiko azentua proposa tzen duelako, ez hi tz bakoitzerako,
Mi txelenak bezala. Hi tz guztiek azentua eramateak gehiago bul tzatzen
ditu azentuarekin estuki lotuta dauden aspirazioak eta erreduplikazioekin
gerta tzen diren ahul tzeak, hau da, errazago sar tzen dira sistema
fonologikoan gertakari hauek hi tzez hi tz gerta tzen badira, eta ez bakarrik
talde bukaerako hi tzetan. Beraz, gertakari hauen eta azentuaren arteko lotura
onar tzen badugu, Mi txelenaren proposamenak badu abantaila bat, agian
Hualderen proposamenak baino sendotasun gehiagorekin azal tzen duela lotura
hau. Bestalde, gogoratu dezagun hi tz konposatuetarako Mi txelenak bigarren
kidearen lehen silaban koka tzen zuela azentua, kide biek aspirazioa
baldin bazuten bigarren kidekoak irauten zuelako eta lehenarenak ez (hil +
herri > il-herri, hur + hentu > ürhentu). Gertakari hau ere ezin du Hualderen
hipotesiak azaldu.
Bestalde, konposatuetan lehen kidearen azken silaban gerta tzen diren
bokal erorketak eta ahul tzeak (e.g., ardi + alde > artalde, oilo + ar > oilar, baso
+ katu > basakatu, etab.) euskalki guztietan ikusten dira, eta beraz sistema
zaharrago baten adierazle izango lirateke. Hualderen azken silabako azentuak
ezin ditu gertakari hauek azaldu. Hi tz konposatuetarako Hualdek (1993,
1995, 1997: 228-233, 2003a) lehen kidearen azken silabako azentua proposatzen
du, seguruenik ai tzineuskara baino garai berriago baterako, baina horrek
are zailago egiten ditu juxtu silaba horretan gertatutako bokalen erorketak eta
ahul tzeak azal tzea. Gorago aipatu dugu datu hauek lehen silabako azentuarekin
errazago direla azal tzen. Hualdek (2006) beste era batean azal tzen ditu
hi tz konposatuetako bokal erorketak eta ahul tzeak: konposaketetan bi osagaien
arteko muga morfologikoa glotalizazioaren bitartez marka tzen zela, eta
glotalizazioaren ondorioz lehen osagaiaren azken bokala ahoskabetu eta batzuetan
galdu egiten zela.
1001