IKER 26 Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina - Euskaltzaindia

998
EUSKAL AZENTUAREN BILAKAERA: HIPOTESIAK ETA PROPOSAMENAK
behar, eta hain zuzen ere Gordon-ek (2000) chickasaw hizkun tzan aurki tzen
du honen adibide bat. Kantitatezko azentu sistema duen hizkun tza honetan,
azken silaban CVC(C) egitura duten hi tzek ez dute azentua azken silaban
jaso tzen azentua adierazteko tonua eta osagai bukaerako muga tonua desberdinak
direnean (H* eta L%), eta ezkerralderago ager tzen da azentua. Azentuaren
tonua eta osagaiaren muga tonua berdinak direnean (H* eta H%), ordea,
azentua azken silaban ezar daiteke. Osagai baten bukaeran gerta tzen diren
azentuaren lekualda tzeak osagai barruko hi tzetara heda daitezke, orokor tze
prozesu baten bitartez. Horregatik, kantitatezko azentua duten hizkun tza askotan
CVV bakarrik da azentua erakar tzen duen silaba mota, eta ez CVC edo
CVCC, nahiz eta hi tz barnean hiru silaba mota hauek pisu tsuak izan eta beraz
azentu erakar tzaileak. Hi tz barnean ez dago intonaziozko muga tonurik eta
beraz azentuaren tonua besterik ez da gauzatu behar.
Azken silabaren ahuleziak diakronikoki ikertu dituzten iker tzaile ba tzuek
azken silaba berez ahula dela diote, bereziki azken silabaren azken unitatea (cf.
Hock 1999, non azken silabaren ahuleziak azter tzen diren, azentuen ezkerralderanzko
lekualdaketak izan ezik). Dena den, badira hizkun tza asko zeinetan
azken silaba ez den estrametrikala (ikus Hyman 1977 eta Gordon 2002 honelako
hizkun tzen zerrendetarako). Sakonago iker tzeko gaia da ezbairik gabe.
Baliteke Gordonek (2000) aldarrikatutako azalpenak batez ere azentua oinarrizko
maiztasunaren gorabeherekin gauza tzen den hizkun tzetarako balio izatea,
hau da, azentuaren ezaugarri fonetiko nagusiak edo bakarrak F0 mugimenduak
(i.e., tonuak) direnean. Azentuaren ezaugarri garran tzi tsua edo
nabarmena iraupena edota inten tsitatea direnean, batez ere lehena, agian
azentua azken silabatik ezkerralderago mugi tzeko motibazio gu txiago dago.
Ideia hau Barnes-ek (2005: 114-160) iradoki tzen du osagai prosodiko nagusien
bukaerako azken silaben ahulezi fonetikoari buruzko lan zabalago batean,
hala nola azken bokalen ahoskabe tzeak, glotalizazioak, erorketak, laburketak
edo neutralizazioak. Barnes-ek dioenez, agian dena dago lotuta osagai prosodiko
nagusi baten bukaeran gerta tzen den presio azpiglotalaren jai tsierarekin.
Azentuari dagokionez, fonetikoki ahula den bokal bat ez da aproposa tonua
edo F0 mugimendua adierazteko, beraz azken silaba ez da gunerik aproposena
azentua marka tzeko. Gero, Gordon-en (2000) azalpenean bezala, pen tsatu
behar da osagai prosodikoen bukaerako ezaugarri hau hi tz bukaerako silabetara
hedatu edo orokortu zela, ho ts, gramatikalizatu egin zela azken silabaren
desegokitasuna azentuaren tzako.
Ai tzineuskaraz ere pen tsa dezakegu Gordon-ek (2000) proposatutakoa
gertatu zela. Lakarrari jarraituz, ai tzineuskararen hi tz bisilabikoen azken sila-