26.04.2013 Views

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LA RUTA DEL ESCLAVO EN EL RÍO DE LA PLATA: SU HISTORIA Y SUS CONSECUENCIAS<br />

Orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud <strong>en</strong> <strong>la</strong> región <strong>de</strong> frontera<br />

El territorio <strong>de</strong> <strong>Río</strong> Gran<strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Sur fue <strong>en</strong> Brasil <strong>el</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or número <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos, esto se<br />

<strong>de</strong>bió al escaso <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> agricultura int<strong>en</strong>siva y al predominio g<strong>en</strong>eralizado <strong>de</strong> <strong>la</strong> gana<strong>de</strong>ría<br />

y <strong>d<strong>el</strong></strong> mo<strong>d<strong>el</strong></strong>o económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> estancia, así como a <strong>la</strong> utilización masiva <strong>d<strong>el</strong></strong> indio <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s; por <strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos se dio masivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona portuaria<br />

(puerto <strong>de</strong> Montevi<strong>de</strong>o y <strong>de</strong> <strong>Río</strong> Gran<strong>de</strong>) y <strong>en</strong> los sa<strong>la</strong><strong>de</strong>ros. Los primeros esc<strong>la</strong>vos llegaron a<br />

esta provincia <strong>de</strong> <strong>Río</strong> Gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> San Pedro <strong>en</strong> 1725 con <strong>el</strong> grupo colonizador <strong>de</strong> Joao Magalhaes<br />

para <strong>la</strong> fundación <strong>de</strong> Viamao. En 1737, con <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> Silva Pais que funda <strong>Río</strong> Gran<strong>de</strong>,<br />

llegó un nuevo conting<strong>en</strong>te <strong>de</strong> negros.<br />

A fines <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo XVIII ocurr<strong>en</strong> dos f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os capitales, por un <strong>la</strong>do <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

explotación minera <strong>en</strong> Minas Gerais aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> carne vacuna para <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> los trabajadores, así como caballos y mu<strong>la</strong>s para tareas <strong>de</strong> transporte y carga. Por otro <strong>la</strong>do,<br />

una serie <strong>de</strong> sequías muy graves <strong>en</strong> <strong>el</strong> nor<strong>de</strong>ste (1777, 1779 y 1792) aniqui<strong>la</strong>n <strong>su</strong> ro<strong>de</strong>o gana<strong>de</strong>ro<br />

provocando un fuerte aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> charque. Estas sequías <strong>de</strong>terminaron que <strong>el</strong><br />

empresario cear<strong>en</strong>se José Pintos Martins llegara a P<strong>el</strong>otas don<strong>de</strong> insta<strong>la</strong> <strong>el</strong> primer sa<strong>la</strong><strong>de</strong>ro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

región <strong>en</strong> 1780, provocando <strong>de</strong> inmediato un rápido aum<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> contrabando <strong>de</strong> ganado<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Banda Ori<strong>en</strong>tal. Esto cambiará dramáticam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona,<br />

promovi<strong>en</strong>do un ingreso masivo <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos para <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s charqueadas. <strong>La</strong> importancia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector sa<strong>la</strong><strong>de</strong>ril lo <strong>de</strong>muestran <strong>la</strong>s estadísticas. En 1814 existían <strong>en</strong> P<strong>el</strong>otas<br />

2.226 esc<strong>la</strong>vos, es <strong>de</strong>cir <strong>el</strong> 50 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> provincia <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos era <strong>de</strong> 29 por ci<strong>en</strong>to. Entre 1814 y 1833 <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> los<br />

esc<strong>la</strong>vos permitió transformar <strong>en</strong> charque cinco millones <strong>de</strong> vacas <strong>en</strong> 33 establecimi<strong>en</strong>tos<br />

sa<strong>la</strong><strong>de</strong>riles <strong>de</strong> P<strong>el</strong>otas. (Maestri, 1993)<br />

Tempranam<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>sarrolló <strong>el</strong> tráfico negrero a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera. En <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1778<br />

<strong>el</strong> comandante <strong>de</strong> <strong>la</strong> fortaleza <strong>de</strong> Santa Teresa da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que “<strong>el</strong> Cabo Antonio Sánchez me ha<br />

<strong>en</strong>tregado dos negros l<strong>la</strong>mados Gertrudis y Lucía y también a Flor<strong>en</strong>cio González y Joseph Pereira <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cruz, los que mandaré hasta <strong>la</strong> primera guardia portuguesa para que los <strong>en</strong>tregu<strong>en</strong> a disposición<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Gobernador <strong>de</strong> <strong>Río</strong> Gran<strong>de</strong> (…)” En julio <strong>el</strong> capitán Merlo recibe dos esc<strong>la</strong>vos más para ser<br />

<strong>de</strong>vu<strong>el</strong>tos y <strong>en</strong> agosto informa que <strong>de</strong>moró <strong>la</strong> <strong>de</strong>volución <strong>de</strong> otros cinco esc<strong>la</strong>vos. (Pereda,<br />

1965)<br />

En 1785 <strong>el</strong> virrey Loreto ord<strong>en</strong>a al gobernador D<strong>el</strong> Pino prohibir <strong>el</strong> ingreso <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos<br />

negros <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> fronteras. En 1792 Cipriano <strong>de</strong> M<strong>el</strong>o, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Cerro <strong>La</strong>rgo, informa que<br />

apresó a varios negros esc<strong>la</strong>vos que pret<strong>en</strong>dían ser introducidos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>Río</strong> Gran<strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Sur junto<br />

a varias cargas <strong>de</strong> tabaco a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>guna Merín.<br />

Para los esc<strong>la</strong>vos estos vastos territorios fronterizos eran una <strong>en</strong>orme cárc<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> que<br />

difícilm<strong>en</strong>te podían huir, un verda<strong>de</strong>ro panóptico, <strong>su</strong> color <strong>de</strong> pi<strong>el</strong> los <strong>d<strong>el</strong></strong>ataba y bastaba para<br />

ser objeto <strong>de</strong> prisión y averiguaciones.<br />

Des<strong>de</strong> <strong>Río</strong> Gran<strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s hacían lo propio, <strong>en</strong> noviembre <strong>de</strong> 1788 José Joaquín<br />

Ribeiro <strong>en</strong>vía a “dos negros <strong>en</strong>contrados <strong>en</strong> <strong>el</strong> distrito <strong>de</strong> Cerro P<strong>el</strong>ado y por <strong>su</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones son<br />

prófugos <strong>de</strong> <strong>su</strong>s dominios y esc<strong>la</strong>vos <strong>de</strong> Luis Gutiérrez y <strong>de</strong> Joaquín Simoes (...)” En 1803 <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> M<strong>el</strong>o se <strong>de</strong>vu<strong>el</strong>ve un negro l<strong>la</strong>mado Antonio y <strong>en</strong> setiembre <strong>el</strong> gobernador riogrand<strong>en</strong>se<br />

Eduardo R. Palermo<br />

95

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!