26.04.2013 Views

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

86<br />

<strong>La</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> los esc<strong>la</strong>vos consistía principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>su</strong>fridas y pesadas. Los<br />

pardos trabajaban como peones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras públicas, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s armerías, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s herrerías y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

carpinterías <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado. Una parte <strong>de</strong> <strong>el</strong>los estaba <strong>en</strong>cargada <strong>d<strong>el</strong></strong> cuidado <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

estancias c<strong>el</strong>osam<strong>en</strong>te contro<strong>la</strong>das por los gobernantes. En <strong>la</strong> capital había varios grupos a cargo<br />

<strong>de</strong> diversos funcionarios, empleados <strong>en</strong> servicios y talleres públicos.<br />

El padrón realizado <strong>en</strong> 1845 por ord<strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> obispo Basilio López, que abarcó todo <strong>el</strong><br />

territorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> República <strong>d<strong>el</strong></strong> Paraguay y que se conserva <strong>en</strong> <strong>el</strong> Archivo Nacional <strong>de</strong> A<strong>su</strong>nción,<br />

casi íntegro, fue utilizado por varios investigadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>mografía histórica. Uno <strong>de</strong> estos<br />

investigadores (Williams, 1971) proporciona <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes cifras: <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción negra y parda<br />

era <strong>de</strong> 17.212 personas <strong>de</strong> un total <strong>de</strong> 232.862 habitantes. Por <strong>su</strong> parte, Cooney (1994), estima<br />

que <strong>en</strong> 1846 había <strong>en</strong> Paraguay unos 240.000 habitantes y refiere: “Po<strong>de</strong>mos id<strong>en</strong>tificar 17.181<br />

negros o pardos (cerca <strong>d<strong>el</strong></strong> siete por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción total <strong>de</strong> <strong>la</strong> República), <strong>de</strong> los cuales 7.866<br />

(cuar<strong>en</strong>ta y seis por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción negra) eran esc<strong>la</strong>vos y 519 libertos. El resto eran obviam<strong>en</strong>te<br />

pardos libres”.<br />

En pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> <strong>la</strong> Triple Alianza, <strong>en</strong> 1866, <strong>el</strong> <strong>su</strong>cesor <strong>de</strong> don Carlos,<br />

<strong>su</strong> hijo, <strong>el</strong> mariscal presid<strong>en</strong>te Francisco So<strong>la</strong>no López, hizo anunciar que los dueños que <strong>de</strong>seas<strong>en</strong><br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>su</strong>s esc<strong>la</strong>vos para <strong>el</strong> ejército podrían hacerlo a un precio razonable. Los propietarios,<br />

comp<strong>el</strong>idos moralm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> situación, dieron carta <strong>de</strong> libertad a <strong>su</strong>s esc<strong>la</strong>vos <strong>en</strong> forma gratuita<br />

para <strong>su</strong> alistami<strong>en</strong>to. Un año <strong>de</strong>spués <strong>el</strong> gobierno ord<strong>en</strong>aba <strong>la</strong> emancipación y <strong>el</strong> reclutami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los esc<strong>la</strong>vos y libertos <strong>de</strong> <strong>la</strong> República para incorporarlos al ejército. Participaron así<br />

batallones <strong>de</strong> pardos que fueron casi exterminados <strong>en</strong> <strong>su</strong> totalidad durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra.<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s más célebres fue <strong>el</strong> l<strong>la</strong>mado Batallón Nambi-í2 formado por combati<strong>en</strong>tes<br />

negros. “Con los negros criollos <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>d<strong>el</strong></strong> grupo étnico originario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s huestes artiguistas se<br />

formó <strong>el</strong> Batallón Nº 6, que por rara coincid<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tó durante <strong>la</strong> Guerra Guazú a <strong>la</strong>s tropas <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

G<strong>en</strong>eral V<strong>en</strong>ancio Flores”. (C. Colmán Vil<strong>la</strong>mayor, 1990)<br />

A<strong>su</strong>nción, <strong>en</strong> los tiempos inmediatos a <strong>la</strong> ocupación, <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1869, t<strong>en</strong>ía una pob<strong>la</strong>ción<br />

aproximada <strong>de</strong> 10.000 personas, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> conting<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> ejército <strong>de</strong> ocupación <strong>de</strong> Brasil,<br />

estimado <strong>en</strong>tre 2.000 y 3.000 hombres. De éstos, una gran parte eran hombres <strong>de</strong> color, originarios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ext<strong>en</strong>sas p<strong>la</strong>ntaciones <strong>de</strong> caña <strong>de</strong> azúcar. Don Alfredo Vio<strong>la</strong>, luego <strong>de</strong> citar <strong>el</strong> caso<br />

<strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vización <strong>de</strong> combati<strong>en</strong>tes paraguayos <strong>en</strong> Uruguay, <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> triste historia <strong>de</strong> los niños<br />

errantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> A<strong>su</strong>nción ocupada por los aliados: “Después <strong>de</strong> <strong>la</strong> batal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Yatay y <strong>de</strong> <strong>la</strong> capitu<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> Uruguayana, los jefes y oficiales aliados se distribuían prisioneros paraguayos como si fueran<br />

bi<strong>en</strong>es personales para <strong>de</strong>stinarlos a <strong>su</strong>s faz<strong>en</strong>das o estancias, especialm<strong>en</strong>te los <strong>de</strong> pi<strong>el</strong> mor<strong>en</strong>a. Lo<br />

mismo ocurrió <strong>en</strong> nuestro territorio con los niños, fueran estos huérfanos o no. Los pequeños sorpr<strong>en</strong>didos<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s calles eran tomados <strong>en</strong> muchos casos para <strong>en</strong>viarlos... como pres<strong>en</strong>tes a familiares y<br />

amigos, <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> sirvi<strong>en</strong>tes o esc<strong>la</strong>vos, o imponi<strong>en</strong>do <strong>el</strong>evados precios por <strong>el</strong> rescate <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inf<strong>el</strong>ices<br />

criaturas”.<br />

Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> año <strong>de</strong> 1869 hasta <strong>la</strong> retirada <strong>d<strong>el</strong></strong> ejército imperial, siete años <strong>de</strong>spués se había<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do una int<strong>en</strong>sa r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s legiones <strong>de</strong> mujeres sobrevivi<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong>samparadas<br />

2. Nambi-í: así l<strong>la</strong>maban los paraguayos a los soldados brasileños <strong>de</strong> color y <strong>de</strong> orejas pequeñas.<br />

UNESCO<br />

PRIMER PANEL

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!