26.04.2013 Views

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LA RUTA DEL ESCLAVO EN EL RÍO DE LA PLATA: SU HISTORIA Y SUS CONSECUENCIAS<br />

y cuando fueran jóv<strong>en</strong>es, <strong>de</strong> tez c<strong>la</strong>ra y <strong>de</strong> bu<strong>en</strong> aspecto, qui<strong>en</strong>es obt<strong>en</strong>ían fácil y prontam<strong>en</strong>te<br />

<strong>su</strong> condición <strong>de</strong> libres por los favores sexuales prestados a <strong>su</strong>s ricos y g<strong>en</strong>erosos amantes.<br />

A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que ocurría <strong>en</strong> <strong>la</strong>s “s<strong>en</strong>za<strong>la</strong>s” <strong>d<strong>el</strong></strong> Brasil, y <strong>en</strong> forma simi<strong>la</strong>r <strong>en</strong> los<br />

“segundos patios” <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casas <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires, los esc<strong>la</strong>vos domésticos paraguayos vivían <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

misma finca <strong>d<strong>el</strong></strong> amo, <strong>en</strong> ranchos construidos expresam<strong>en</strong>te para <strong>el</strong>los y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> casa principal. El trato que se disp<strong>en</strong>saba a los empleados domésticos, según observaba <strong>el</strong><br />

viajero francés Alfred Demersay, era igualitario: “<strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica no existe ninguna distinción <strong>en</strong>tre<br />

servidumbre esc<strong>la</strong>va y libre”.<br />

Como <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eralidad <strong>de</strong> los casos, <strong>el</strong> esc<strong>la</strong>vo paraguayo era un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> trabajo que<br />

podía ser v<strong>en</strong>dido, alqui<strong>la</strong>do o trasferido por donación o her<strong>en</strong>cia. Era frecu<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> esc<strong>la</strong>vo<br />

sirviera <strong>de</strong> soporte económico al viejo amo, pidi<strong>en</strong>do limosnas o trabajando fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa.<br />

Un caso l<strong>la</strong>mativo y extraordinario da a conocer <strong>el</strong> doctor Alfredo Vio<strong>la</strong>, <strong>en</strong> <strong>su</strong> libro<br />

reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te publicado “Cárc<strong>el</strong>es y otras p<strong>en</strong>as. Época <strong>de</strong> Carlos Antonio López” (2004). En<br />

dicha obra <strong>el</strong> autor se refiere al cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> un docum<strong>en</strong>to que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>el</strong> Archivo<br />

Nacional <strong>de</strong> A<strong>su</strong>nción: “Un curioso caso judicial se pres<strong>en</strong>tó con un anciano marido <strong>en</strong>gañado por<br />

<strong>su</strong> esposa que mant<strong>en</strong>ía r<strong>el</strong>aciones íntimas con <strong>el</strong> esc<strong>la</strong>vo <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa. Como <strong>el</strong> anciano recibió ord<strong>en</strong><br />

judicial <strong>de</strong> que v<strong>en</strong>da a <strong>su</strong> esc<strong>la</strong>vo, prefirió per<strong>de</strong>r a <strong>su</strong> esposa antes que <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>de</strong> <strong>su</strong> esc<strong>la</strong>vo. Por<br />

lo visto <strong>el</strong> esc<strong>la</strong>vo le era más útil que <strong>su</strong> esposa”.<br />

<strong>La</strong> reapertura contro<strong>la</strong>da <strong>de</strong> los puertos y <strong>la</strong> activación <strong>d<strong>el</strong></strong> comercio hicieron que <strong>su</strong>rgiera<br />

una burguesía privilegiada, especialm<strong>en</strong>te formada por los amigos <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia gobernante.<br />

Los <strong>de</strong>tractores <strong>d<strong>el</strong></strong> régim<strong>en</strong>, perjudicados <strong>en</strong> <strong>su</strong> patrimonio, buscaron refugio <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires<br />

don<strong>de</strong> iban a reca<strong>la</strong>r los <strong>en</strong>emigos <strong>d<strong>el</strong></strong> gobierno reforzando <strong>el</strong> número <strong>de</strong> los emigrados ya<br />

exist<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> época <strong>de</strong> <strong>la</strong> dictadura francista.<br />

En <strong>la</strong> práctica no <strong>su</strong>rgieron mayores modificaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura social y económica<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> nueva nación, pero <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>pósito fiscal era cosa tan natural como<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>r merca<strong>de</strong>rías <strong>de</strong> un almacén, <strong>d<strong>el</strong></strong> cual se proveían <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra los pudi<strong>en</strong>tes, especialm<strong>en</strong>te<br />

los empar<strong>en</strong>tados con <strong>la</strong> familia <strong>d<strong>el</strong></strong> Primer Magistrado y <strong>su</strong>s allegados más cercanos.<br />

El gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> primer López fue altam<strong>en</strong>te constructivo. <strong>La</strong> contratación <strong>de</strong> técnicos extranjeros<br />

permitió organizar una fundición <strong>de</strong> hierro, montar <strong>el</strong> mejor ars<strong>en</strong>al <strong>de</strong> Sudamérica, construir<br />

uno <strong>de</strong> los primeros ferrocarriles y barcos a vapor. No <strong>de</strong>scuidó <strong>el</strong> sagaz primer presid<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

preparación bélica con objetivo <strong>de</strong> per<strong>su</strong>adir a <strong>su</strong>s po<strong>de</strong>rosos vecinos a fr<strong>en</strong>ar <strong>su</strong>s ambiciones <strong>de</strong><br />

expansión. Se hal<strong>la</strong>ba hacia <strong>el</strong> <strong>su</strong>r <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tando añejos conflictos políticos con Bu<strong>en</strong>os Aires, <strong>en</strong><br />

particu<strong>la</strong>r con <strong>el</strong> gobierno rosista, que se resistía tozudam<strong>en</strong>te a reconocer <strong>la</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia paraguaya.<br />

Por <strong>el</strong> norte se mant<strong>en</strong>ía <strong>la</strong>t<strong>en</strong>te <strong>el</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s hordas <strong>de</strong> indios Mbayás, hábilm<strong>en</strong>te estimu<strong>la</strong>dos<br />

por <strong>la</strong>s fuerzas imperiales <strong>en</strong> <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sa zona <strong>d<strong>el</strong></strong> Alto Paraguay cuya soberanía estaba in<strong>de</strong>finida.<br />

En estas circunstancias, <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra <strong>d<strong>el</strong></strong> esc<strong>la</strong>vo negro fue exhaustivam<strong>en</strong>te aprovechada,<br />

sigui<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> fines <strong>de</strong> <strong>la</strong> colonia. Data <strong>de</strong> dicha época <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>streza manual <strong>de</strong> los negros y mu<strong>la</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> motricidad fina, tales como <strong>la</strong> reparación<br />

<strong>de</strong> armas <strong>de</strong> fuego. A fines <strong>de</strong> <strong>la</strong> colonia existía una armería que t<strong>en</strong>ía nueve oficiales y estaba<br />

bajo <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> Migu<strong>el</strong> Tiragalo, <strong>en</strong> cuya fábrica cierto esc<strong>la</strong>vo <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, “<strong>el</strong> negro herrero<br />

l<strong>la</strong>mado Manu<strong>el</strong> se <strong>de</strong>dicaba a <strong>la</strong> compostura <strong>de</strong> fusiles”. (Vio<strong>la</strong>, 1990)<br />

Alfredo Boccia Romañach<br />

85

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!