26.04.2013 Views

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

LA RUTA DEL ESCLAVO EN EL RÍO DE LA PLATA: SU HISTORIA Y SUS CONSECUENCIAS<br />

y simple <strong>de</strong> cualquier tipo <strong>de</strong> sociedad, porque para que los hombres alcanc<strong>en</strong> <strong>el</strong> Kandire <strong>de</strong> inmortales,<br />

se torn<strong>en</strong> próximos a los dioses, necesitan no habitar otra sociedad sino vivir afuera <strong>de</strong> cualquiera<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s”. 30<br />

<strong>La</strong> utilización <strong>de</strong> charutos, <strong>de</strong>fumaciones para purificar y bebidas ferm<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ritual —especialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> cauim <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> Tupí-Guaraní— es atribuida por Val<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> r<strong>el</strong>igiosidad<br />

guaraní, <strong>en</strong> un seña<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Métraux respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bebidas ferm<strong>en</strong>tadas<br />

<strong>en</strong>tre los guaraníes. 31 Pero lo más importante tal vez haya sido <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que<br />

<strong>el</strong> espíritu incorporado <strong>en</strong> <strong>el</strong> trance por los “mediums” sea un “caboclo” —indio o mestizo <strong>de</strong><br />

indio— 32 un ancestro indíg<strong>en</strong>a y no un “preto v<strong>el</strong>ho”, ancestro negro africano.<br />

A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que ocurre <strong>en</strong> <strong>la</strong>s otras modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> esta r<strong>el</strong>igiosidad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />

predominan, según los casos, los difer<strong>en</strong>tes <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos africanos, cristianos o espiritistas, <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

al ancestro33 indíg<strong>en</strong>a significa un reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s id<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s americanas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

pasado mítico <strong>de</strong> los crey<strong>en</strong>tes. Hay un <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to hacia <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> g<strong>en</strong>ealogías<br />

aculturativas que <strong>el</strong>abor<strong>en</strong> una continuidad <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> pasado y <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te, evitando <strong>la</strong> dislocación<br />

y <strong>la</strong> orfandad <strong>de</strong> los practicantes <strong>d<strong>el</strong></strong> credo.<br />

Es <strong>en</strong> <strong>el</strong> “trance” don<strong>de</strong> confluy<strong>en</strong> los dioses secundarios <strong>d<strong>el</strong></strong> panteón yoruba, <strong>el</strong> culto a<br />

los antepasados <strong>de</strong> los grupos bantús, <strong>la</strong> manifestación <strong>de</strong> los espíritus <strong>de</strong> muertos <strong>d<strong>el</strong></strong> kar<strong>de</strong>cismo<br />

<strong>de</strong>cimonónico, y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías y volunta<strong>de</strong>s vivas <strong>de</strong> una naturaleza animada por <strong>la</strong> r<strong>el</strong>igiosidad<br />

tupí. Asimismo, una vincu<strong>la</strong>ción importante con los antepasados muertos se aprecia <strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>igiosidad<br />

Apopocuva-Guaraní —al chamán se le rev<strong>el</strong>aba <strong>su</strong> vocación a través <strong>de</strong> un <strong>su</strong>eño <strong>en</strong><br />

que un pari<strong>en</strong>te muerto le trasmitía un canto— 34 y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>su</strong>s <strong>su</strong>puestos antecesores, los<br />

guaykurúes, <strong>en</strong> qui<strong>en</strong>es <strong>el</strong> ritual <strong>de</strong> <strong>en</strong>docanibalismo es atribuido a <strong>la</strong> “incorporación” —literalm<strong>en</strong>te<br />

hab<strong>la</strong>ndo— <strong>de</strong> los antepasados fallecidos. 35 De tal modo que <strong>el</strong> trance es <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

c<strong>en</strong>tral, no sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>d<strong>el</strong></strong> culto sino <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los acomodami<strong>en</strong>tos, adaptaciones<br />

y transformaciones contextuales <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>igiosidad afrobrasileña <strong>en</strong> <strong>el</strong> Uruguay.<br />

Etapas <strong>d<strong>el</strong></strong> trance <strong>en</strong> los rituales <strong>de</strong> Umbanda<br />

En Montevi<strong>de</strong>o, <strong>la</strong> Umbanda <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido estricto, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Quimbanda y <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Batuque, repres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> versión m<strong>en</strong>os africanista <strong>d<strong>el</strong></strong> ritual. En <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mada “Umbanda b<strong>la</strong>nca”<br />

aparece una base kar<strong>de</strong>cista, <strong>el</strong> vestuario es predominantem<strong>en</strong>te b<strong>la</strong>nco, con col<strong>la</strong>res o “guías”<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> color <strong>de</strong> cada “línea” y <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> cánticos, muchos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los a cap<strong>el</strong><strong>la</strong>, sin necesario toque <strong>de</strong><br />

tambor. Cuando se practica toque <strong>de</strong> tambor se lo hace <strong>de</strong> forma <strong>su</strong>ave y cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> comparación<br />

con <strong>el</strong> que se practica d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> ambi<strong>en</strong>tación musical <strong>de</strong> quimbanda o <strong>de</strong> batuque. 36<br />

30. Ibíd., pág. 16.<br />

31. Ver Val<strong>en</strong>te, W., ob. cit. y Metraux, A., ob. cit.<br />

32. Metraux, A., ob. cit., pág. 93.<br />

33. Ibíd., pág. 96.<br />

34. Ibíd.<br />

35. Porzecanski, T., 1989. “Antropofagia <strong>en</strong>tre los Guaraníes”, <strong>en</strong>: Curan<strong>de</strong>ros y Caníbales, Luis Retta Editor, Montevi<strong>de</strong>o,<br />

143 págs.<br />

36. Diversas <strong>en</strong>trevistas mant<strong>en</strong>idas con <strong>el</strong> Pae Armando <strong>de</strong> Oxalá, a partir <strong>de</strong> 1972 y hasta 1998.<br />

Teresa Porcekansky<br />

179

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!