26.04.2013 Views

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

LA RUTA DEL ESCLAVO EN EL RÍO DE LA PLATA: SU HISTORIA Y SUS CONSECUENCIAS<br />

En <strong>la</strong> Provincia Ori<strong>en</strong>tal, es importante resaltarlo, a pesar <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> soberanía particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los pueblos que llevó a no reconocer <strong>la</strong> autoridad <strong>d<strong>el</strong></strong> gobierno <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s Provincias Unidas, <strong>la</strong> disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asamblea G<strong>en</strong>eral Constituy<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong> “libertad<br />

<strong>de</strong> vi<strong>en</strong>tres” tuvo vig<strong>en</strong>cia. No parece haber ocurrido lo mismo con <strong>el</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to estableci<strong>en</strong>do<br />

los años <strong>de</strong> “pupi<strong>la</strong>je”, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes no indican <strong>la</strong> obligatoriedad <strong>de</strong> servicio <strong>de</strong> los libertos.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, parece que <strong>su</strong> aplicación <strong>de</strong>bió p<strong>el</strong>earse <strong>en</strong> cada caso <strong>en</strong> los tribunales. Se dio <strong>en</strong><br />

estas situaciones que <strong>la</strong> mayor o m<strong>en</strong>or vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s resoluciones <strong>de</strong>p<strong>en</strong>dió <strong>de</strong> <strong>la</strong> cercanía con<br />

los lugares <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión. Mi<strong>en</strong>tras que, por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> región <strong>de</strong> Maldonado continuaron <strong>la</strong>s<br />

v<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> niños esc<strong>la</strong>vos, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s capitales o vil<strong>la</strong>s cercanas (Montevi<strong>de</strong>o, Bu<strong>en</strong>os Aires, Colonia)<br />

<strong>la</strong> vía jurídica pudo ser transitada. (Frega, 2004)<br />

A efectos <strong>de</strong> ilustrar <strong>la</strong> lucha <strong>de</strong> <strong>la</strong>s madres por <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> <strong>su</strong>s hijos, así como <strong>la</strong><br />

vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley <strong>de</strong> 1813 <strong>en</strong> <strong>el</strong> territorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia Ori<strong>en</strong>tal, sintetizamos dos expedi<strong>en</strong>tes<br />

judiciales. Gregoria Fruanes se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> 1815 ante <strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong>egado <strong>de</strong> José Artigas <strong>en</strong> Montevi<strong>de</strong>o,<br />

Migu<strong>el</strong> Barreiro, d<strong>en</strong>unciando que <strong>su</strong> amo estaba incluy<strong>en</strong>do a <strong>su</strong> hijo <strong>en</strong> <strong>el</strong> precio <strong>de</strong><br />

v<strong>en</strong>ta. Según <strong>su</strong> testimonio, <strong>su</strong> hijo había nacido “<strong>en</strong> <strong>el</strong> dichoso tiempo <strong>de</strong> un Sistema Liveral y <strong>de</strong><br />

Livertad, tan analogo al grito gral. <strong>d<strong>el</strong></strong>a America y aun <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma naturaleza.” D<strong>en</strong>unciaba a <strong>su</strong><br />

amo, don Juan Mén<strong>de</strong>z Cal<strong>de</strong>yra, qui<strong>en</strong> “solo mira <strong>su</strong>s intereses y <strong>de</strong>sdice con <strong>su</strong>s obras <strong>el</strong> Patriotismo<br />

y honrra<strong>de</strong>s que anuncia con <strong>su</strong>s <strong>la</strong>bios”. El expedi<strong>en</strong>te quedó trunco al dar vista a Mén<strong>de</strong>z<br />

Cal<strong>de</strong>yra. El otro caso que pres<strong>en</strong>tamos es <strong>el</strong> <strong>de</strong> Cristina, qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>día <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> <strong>su</strong> hija.<br />

En noviembre <strong>de</strong> 1820 don Vic<strong>en</strong>te Ramos, vecino y juez <strong>d<strong>el</strong></strong> pueblo <strong>de</strong> San Salvador, se pres<strong>en</strong>tó<br />

a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Colonia rec<strong>la</strong>mando <strong>la</strong> propiedad <strong>de</strong> una “negrita chica”, hija <strong>de</strong> <strong>su</strong><br />

antigua criada Cristina. Argum<strong>en</strong>taba <strong>en</strong> <strong>su</strong> favor que “<strong>en</strong> esta Banda no ha[bía] habido semejante<br />

ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> Libertad a ningún negro recién nacido” y que <strong>el</strong> gobierno <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires había<br />

actuado contra <strong>de</strong>recho cuando había <strong>de</strong>terminado que “<strong>la</strong> cría [era] libre y no d<strong>en</strong>traba <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

v<strong>en</strong>ta” <strong>de</strong> <strong>la</strong> criada que había hecho <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> ciudad. El escrito pres<strong>en</strong>tado por <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>va<br />

Cristina, por <strong>el</strong> contrario, sost<strong>en</strong>ía que “Don Jose Artigas, a cuyo cargo estuvo esta Provincia jamas<br />

<strong>de</strong>saprobó esta gracia, antes <strong>la</strong> hizo cumplir”. M<strong>en</strong>cionaba, a<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> anteced<strong>en</strong>tes<br />

favorables <strong>en</strong> ese mismo juzgado -lo cual confirmaba que era necesario recurrir a los tribunales<br />

para hacer valer esta disposición- y, por si <strong>su</strong> pedido era <strong>de</strong>sestimado, solicitaba pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta<br />

para <strong>su</strong> “<strong>de</strong>sgraciada” hija a fin <strong>de</strong> librar<strong>la</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> “corazón <strong>de</strong> fiera” <strong>de</strong> don Vic<strong>en</strong>te Ramos. <strong>La</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s locales fal<strong>la</strong>ron <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> <strong>la</strong> niña. (Frega, 2004)<br />

En otras regiones <strong>d<strong>el</strong></strong> “Sistema <strong>de</strong> los Pueblos Libres” también se procuró utilizar <strong>la</strong><br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia política respecto <strong>d<strong>el</strong></strong> gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Provincias Unidas para <strong>de</strong>sconocer <strong>la</strong> vig<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>tres. Esto parece haber ocurrido <strong>en</strong> Corri<strong>en</strong>tes bajo <strong>el</strong> gobierno <strong>de</strong> José<br />

<strong>de</strong> Silva <strong>en</strong> 1815 y aun <strong>de</strong>spués, ya que <strong>en</strong> noviembre <strong>de</strong> 1817 Juan Bautista Mén<strong>de</strong>z <strong>de</strong>bió<br />

solicitar al Cabildo Gobernador <strong>de</strong> Corri<strong>en</strong>tes que le remitiera copia <strong>d<strong>el</strong></strong> oficio <strong>de</strong> Artigas don<strong>de</strong><br />

“reprovava” tal interpretación para hacer<strong>la</strong> circu<strong>la</strong>r por “estas campañas”. Según Mén<strong>de</strong>z “estan<br />

<strong>en</strong> este error vivi<strong>en</strong>do estas j<strong>en</strong>tes, v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do Livertos por <strong>Esc<strong>la</strong>vo</strong>s”. (Archivo Artigas, tomo XXXIV,<br />

2003)<br />

<strong>La</strong> dominación luso-brasileña <strong>de</strong>terminó que nuevam<strong>en</strong>te los hijos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s esc<strong>la</strong>vas heredaran<br />

esa condición. Fue <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1825, reiniciada <strong>la</strong> lucha, <strong>en</strong> que <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> Repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong><br />

Ana Frega, Alex Borucki, Kar<strong>la</strong> Chagas, Natalia Stal<strong>la</strong><br />

119

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!