26.04.2013 Views

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

La Ruta del Esclavo en el Río de la Plata: su ... - unesdoc - Unesco

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LA RUTA DEL ESCLAVO EN EL RÍO DE LA PLATA: SU HISTORIA Y SUS CONSECUENCIAS<br />

diverso tipo -<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> propiedad, falta <strong>de</strong> preparación <strong>de</strong> los esc<strong>la</strong>vos para vivir <strong>en</strong><br />

libertad, <strong>en</strong>tre otros- se justificó <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud o <strong>de</strong> formas <strong>de</strong>rivadas bajo <strong>el</strong><br />

nombre <strong>de</strong> “pupi<strong>la</strong>je” o “colonato”. <strong>Esc<strong>la</strong>vo</strong>s y libertos tampoco fueron incluidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> asociación<br />

política <strong>de</strong> ciudadanos portadores <strong>de</strong> iguales <strong>de</strong>rechos, base <strong>de</strong> <strong>la</strong> soberanía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nación. A<br />

pesar <strong>de</strong> estas consi<strong>de</strong>raciones, <strong>la</strong> coyuntura revolucionaria posibilitó un espacio para <strong>la</strong> búsqueda<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> libertad, aunque los esc<strong>la</strong>vos <strong>su</strong>pieran que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>día <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza que individual o<br />

colectivam<strong>en</strong>te tuvieran para obt<strong>en</strong>er<strong>la</strong> y <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>la</strong>.<br />

<strong>La</strong> crisis revolucionaria <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>ta, al igual que <strong>en</strong> otras regiones <strong>de</strong> Hispanoamérica,<br />

abrió un espacio a los p<strong>la</strong>nteos que proponían un camino l<strong>en</strong>to hacia <strong>la</strong> abolición <strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud<br />

(Klein, 1986; Andrews, 1989; Martínez Monti<strong>el</strong>, 1992). Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> inicio mismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> revolución,<br />

<strong>el</strong> bando españolista d<strong>en</strong>unció <strong>la</strong> fuga <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos, a <strong>su</strong> vez, <strong>el</strong> bando patriota fom<strong>en</strong>tó <strong>la</strong><br />

formación <strong>de</strong> batallones <strong>de</strong> pardos y mor<strong>en</strong>os a cambio <strong>de</strong> otorgar <strong>la</strong> libertad luego <strong>de</strong> cierta<br />

cantidad <strong>de</strong> años <strong>de</strong> servicio (Martínez Montero, 1940-1942; Iso<strong>la</strong>, 1975; Andrews, 1989;<br />

Montaño, 1997). Por ejemplo, luego <strong>d<strong>el</strong></strong> inicio <strong>de</strong> los <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong> región <strong>de</strong> Soriano<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Banda Ori<strong>en</strong>tal <strong>el</strong> 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1811, <strong>la</strong>s primeras tropas que llegaron como “apoyo”<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires fueron regimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> pardos y mor<strong>en</strong>os comandados por Migu<strong>el</strong> Estanis<strong>la</strong>o<br />

Soler. A <strong>su</strong> vez, <strong>la</strong> fuga <strong>de</strong> más <strong>de</strong> mil esc<strong>la</strong>vos <strong>de</strong> ambos sexos, “riqueza y brazos <strong>de</strong> estos hac<strong>en</strong>dados”,<br />

según <strong>el</strong> d<strong>en</strong>unciante, fue comunicada por <strong>el</strong> Comandante <strong>d<strong>el</strong></strong> Aposta<strong>de</strong>ro Naval a <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s españoles por oficio fechado <strong>el</strong> 19 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> ese año (Comisión Nacional<br />

“Archivo Artigas”, <strong>en</strong> a<strong>d<strong>el</strong></strong>ante, Archivo Artigas, tomo IV, 1953).<br />

A pesar <strong>de</strong> estos hechos, <strong>la</strong>s posturas revolucionarias respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>la</strong>vitud no fueron<br />

c<strong>la</strong>ras. Entre los grupos dirig<strong>en</strong>tes se manifestó <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong>tre <strong>de</strong>rechos contradictorios. Por<br />

un <strong>la</strong>do, <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho individual a <strong>la</strong> libertad, que favorecía <strong>el</strong> dictado <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> corte abolicionista.<br />

Por otro, <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho individual <strong>de</strong> propiedad, que amparaba a los amos <strong>d<strong>el</strong></strong> bando<br />

patriota y restringía <strong>el</strong> alcance <strong>de</strong> algunas disposiciones <strong>de</strong> otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cartas <strong>de</strong> libertad a<br />

los esc<strong>la</strong>vos <strong>de</strong> los “<strong>en</strong>emigos” <strong>de</strong> <strong>la</strong> revolución, cuyos bi<strong>en</strong>es podían ser consi<strong>de</strong>rados botín <strong>de</strong><br />

guerra. Por último, <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado a reclutar ejércitos <strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>la</strong> patria sirvió <strong>de</strong><br />

<strong>su</strong>st<strong>en</strong>to al <strong>en</strong>ro<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to obligatorio <strong>de</strong> esc<strong>la</strong>vos <strong>en</strong> batallones <strong>de</strong> pardos y mor<strong>en</strong>os <strong>en</strong> condiciones<br />

inferiores <strong>de</strong> remuneración y asc<strong>en</strong>sos bajo <strong>la</strong> promesa <strong>de</strong> <strong>la</strong> libertad.<br />

Abolicionismo “gradual”<br />

En abril <strong>de</strong> 1812 <strong>el</strong> Superior Gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Provincias Unidas prohibió <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong><br />

esc<strong>la</strong>vos y <strong>en</strong> febrero <strong>de</strong> 1813 <strong>la</strong> Asamblea G<strong>en</strong>eral Constituy<strong>en</strong>te reunida <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires<br />

<strong>de</strong>cretó <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>tres, marcando una dirección gradual para <strong>la</strong> emancipación <strong>de</strong> los<br />

esc<strong>la</strong>vos. (Ravignani, 1937) Un reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to fijó <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> los “libertos” o “pupilos”: a)<br />

los curas <strong>de</strong>bían pasar m<strong>en</strong><strong>su</strong>alm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s locales <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> los “niños <strong>de</strong> castas”<br />

que bautizaran indicando <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> los patrones; b) los libertos podían ser separados <strong>de</strong> <strong>su</strong>s<br />

madres a partir <strong>de</strong> los dos años y “traspasados” a otro tutor; c) <strong>de</strong>bían servir gratis hasta los<br />

quince años los varones y los catorce <strong>la</strong>s mujeres; d) a partir <strong>de</strong> esa edad, recibirían un sa<strong>la</strong>rio <strong>de</strong><br />

un peso m<strong>en</strong><strong>su</strong>al que sería <strong>de</strong>positado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tesorería Fi<strong>la</strong>ntrópica hasta que a los veinte años los<br />

Ana Frega, Alex Borucki, Kar<strong>la</strong> Chagas, Natalia Stal<strong>la</strong><br />

117

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!