PDF-Datei (22.5 MB) - Kennedy Bibliothek

Ekonomio
sen rento
kaj inflacio
Margrit Kennedy

Margrit Kennedy
Ekonomio sen
rento kaj inflacio
Krei monsistemon
kiu funkcias por iuj
Tradukita de
Martha Andreasson
kaj grupo de
La Esperantoklubo dc Kungalv

La titolo de la origtno: Interest and inflation free money
Margrit Kennedy, 1988
Presita en Svedio e Alfabeto, 2000
ISBN 91-630-9396-0

Eiihavo
Listo pri bildoj 9
Varman dankon 10
Enkonduko 11
7. Kvar bazaj miskomprenoj pri mono 13
Miskompreno 1: Ekzistas nur unuspeca kreskado 14
Miskompreno 2: Ni pagas rentumon nur se ni
prunteprenas monon 17
Miskompreno 3: En nia nuna monsistemo ni iuj
estas egale ri e dotitaj 19
Miskompreno 4: La inflacio estas nedisigebla parto
de la libera merkatekonomio 22
2. Kiel ni povas krei senrentan kaj seninflacian
ekonomion? 26
La rento anstata i as per cirkulada kotizo 27
La unuaj modelprovoj 28
La hodiaua solvo 31
Bezono de terposeda reformo 32
Bezono de imposta reformo 36
3. Kiu profitos de la nova monsistemo? 38
Tiu lando a tiu regiono, kiu komencos 39
Registaroj, politikistoj, bankposedantoj kaj
ekonomikistoj 42
La ri uloj 48
La malri uloj 53
La eklezioj kaj novspiritaj grupoj 58
La komerca kaj industria mondo 59
Terkulturistoj 61
Ekologoj kaj artistoj 62
Virinoj 65

4. Kion ni povas lerni de la historio? 67
Brakteatenmoneroj en la mezepoka E ropo 68
La VVeimarrespubliko kaj la orvaluto 69
5. Kion mi povas fari por faciligi la alii on? 71
Estu informita, kreskigu la konsciencon de aliaj 71
Apogu modelprovojn 72
Starigu lokan inter an an komercon 73
Apogu etikajn investojn 74
6. Monreformo kaj tutmonda an o 76
Evolucio - ne revolucio 76
Notoj 79

Listo pri bildoj
Bildo 1. Tri fundamentaj tipoj de kreskomodeloj 15
Bildo 2. Eksponencialaj kreskokurboj 16
Bildo 3 Ekzemploj de la rentuma parto en ordinaraj prezoj kaj kotizoj 18
Bildo4. Komparo inter rentumaj elspezoj kaj rentaj enspezoj por 10 diversaj
enspezkategorioj kun 2,5 milionoj da familioj en iu. 20
Bildo 5. La evoluo ene de diversaj ekonomiaj sektoroj 23
Bildo 6. Pro la inflacio iu germana marko valoras nur 28 pfenigojn 24
Bildo 7. Por pagi konstrugrundon en okcidenta Germanio oni devas labori
trifoje tiel longa tempo dum la 1980-aj jaroj kiel dum la 1950-aj jaroj. 33
Bildo 8. Kial la ekonomio fiksi as en la raddentoj? 43
Bildo9,OkcidentaGermanio 1950-1985 45
Bildo 10. u vi iam vidis monon labori? 46
Biklo 11. La divido de la mona bonstato en Okcidenta Germanio 52
Bildo 12. Kiam mankas mono la rentumo alti as, kio siavice ka zas
kreskantan senlaborecon kaj bankrotojn. 54
Bildo 13. Subvenciado. iutage La Tria mondo pagas 200 milionojn da
dolarojderentumoalni! 55
Bildo 14. La Tria mondmilito jam komenci is. 56
Bildo 15. La laboraprezoestaspli ol nur lasalajro 60
Bildo 16. Hura, denove 2,5%-a alkresko! 63
Bilclo 17. Senlaboreco donas malri econ, malri eco radikaligas. 69
Noto
La ilustra oj bazi as je sciencaj diagramoj, kiuj estas faritaj
de Helmut Creutz. Krom la ilustra oj, kiuj temas pri rentoj
kaj rentumoj, io de la cetera statistiko estas prenita el
publika oj eldonitaj de la Centra Banko de Okcident-
Germanio kaj la Statistika buroo de Okcident-Germanio
kaj aliaj oficialaj dokumentoj. La rentumkalkuloj, kiuj estas
faritaj, venas de tiuj fontoj.

Vamian dankon
i tiu libro ekzistas dankal tiuj multaj homoj ie en la
mondo, kiuj same kiel mi mirigite eltrovis la bone ka itan
difekton de nia nuna monsistemo. La scivolemo kaj
entuziasmo de tiuj homoj pri korekta analizo kaj ilia volo
solvi la problemon igis min kompreni, ke la temo estu
prezentata en maniero komprenebla por iuj. Mi volas
precipe danki al tri instruistoj, kiuj inspiris kaj apogis min
de la komenco: Helmut Creutz, Dieter Suhr kaj Gesima
Vogel. Mi anka volas direkti specialan dankon al mia
edzo Declan kies redakcia, morala kaj praktika subteno
helpis min preter la malfacila ojn survoje al la fino de tiu
i verko.
10

Enkonduko
Gerta grado de kura o estas postulata de neekonomiisto,
se li a i intencas skribi libron pri ekonomio precipe se
temas pri unu el la plej gravaj ekonomiaj mezuriloj: mono.
Mono estas la mezurilo per kiu la plej multaj ekonomiaj
konceptoj esprimi as. Ekonomiistoj utiligas in kiel
komercistoj kilogramon kaj arkitektoj metron. Ili
pridubas apena kiamaniere mono funkcias a kial i
nuntempe - kontraste al kilogramo kaj metro - ne estas
konstanta sed varias, preska iutage.
Tiu i libro esploras, kiel mono funkcias. i malkovras
la ka zon de la konstantaj an oj de unu el niaj plej gravaj
mezurunuoj. Gi klarigas ne nur kial mono "rotaciigas la
Teron", sed anka kial mono samtempe ruinigas in. La
granda uldo ar o de la tria monclo, la senlaboreco, la
media polucio, la militista armado, same kiel la direkti o
al atomenergio havas iuj reciproke ligon kun tiu
mekanismo, kiu igas la monon cirkuli: la sistemo de rentumoj
kaj kunmetitaj rentumoj. Tio estas "la nevidebla detrumekanismo"
en iuj t.n. libermerkataj ekonomioj, la John
L King.
Ne estas tiel malfacile kiel eble ajnas, an i tiun
mekanismon tiel ke rnono cirkulas en pli oportuna
maniero. La solvo, priskribita en tiu i libro, estis konata
cle eta nombro da homoj depost la komenco de tiu i
jarcento. Nun ajnas al mi ke la tempo denove estas
oportuna prilumi tiun i ideon. Skribi libron,
kompletigitan per prelegoj kaj kursoj pri la temo uste
nun donas bonan ancon realigi la ideon.
11

La celo cle la libro ne estas pruvi ke iu eraras. La inteneo
estas ustigi kaj atentigi pri alternativo, kiu apena estas
konata inter fakuloj - por ne paroli j:>ri ordinaraj homoj.
Tamen la demando estas tro grava por ke fakuloj sole
decidu u diskuti in a ne. La ajDarta o cle tiu ei libro tial
estas la maniero klarigi komplikajn problemojn kiel simple
plej eblas, jDor ke tiamaniere iuj, kiuj utiligas monon
povu kompreni, kio estas riskata. Alia grava diferenco
kompare kun anta aj libroj en tiu i enro estas ke i
montras kiel - us je tiu i momento - transformo al la
nova ekonomia sistemo kreu situacion, avanta an al iuj,
kaj kiu finfine povos helpi krei solidan ekonomion.
La demando restas: u ni povos an i la nunan
sistemon anta la venonta granda disfalo - a nur poste.
Kiel ajn estos gravas ekhavi scion pri kiel oni povas formi
merkatan sistemon favoran al iuj homoj.
Enkonduko II
(De Martha Andreasson kaj la grupo, kiu esperantigis la
tekston.)
Origine la libro estas eldonita en 1988, dum Sovet-Unio
ankora ekzistis. Ni rekte tradukis in sen konsideri, kio
okazis poste. Tial estas kelkloke komparoj inter la du
ekonomiaj sistemoj en la libro. Sed cetere la enhavo same
bone validas, ar nenio an i is pri la libra temo. La
situacio multloke e akri is.
Estas nun, en 1999, aliaj rentoprocenta oj, momente
pli malaltaj. Sed la problemo restas; la ri uloj ri i as pli
kaj pli dum la malri uloj malri i as.
Tial estas nia espero, ke i tiu esperanta eldono helpu
disvastigi la ideojn pri alispeca ekonomia disdivido en la
mondo.
12

1. Kvar bazaj
miskompreno pri mono
Preska eiuj sur nia planedo iutage uzas monon. Tamen
estas malmultaj, kiuj komprenas kiel mono funkcias kaj
influas niajn vivojn, rekte kaj nerekte. Tial ni pli detale
pristudu kio estas mono kaj kio okazus se i ne ekzistus?
Llnue la bonaj flankoj: Mono estas unu el la plej geniaj
inventoj de la homaro. i faciligas an on de varoj kaj
servoj, forigante barojn ligitajn kun inter an a komerco,
t. e. rekta inter an o de varoj kaj servoj. Se vi ekzemple
lo as en vila o, tute dependa de inter an a komerco, kaj
produktas arta ojn, kiujn neniu tie volas inter an i, krom
eble la funebra isto, vi devas an i okupon a forlasi la
vila on. I,a mono sekve ebligas speciali on, kiu estas
kondi o por nia civilizo.
Nu, kial do ni havas "monproblemon"?
Jen estas la malbonaj flankoj: Mono helpas nin ne ntir
inter an i varojn kaj servojn. i povas anka bari tiun
inter an on, nome se i estas retenata de tiuj, kiuj havas
pli ol ili bezonas. Tiele i kreas ian privatan
"doganpordon", kie tiuj, kitij havas malpli ol ili bezonas
estas devigataj pagi kotizon al tiuj, kiuj havas pli ol ili
bezonas. Tio vere ne estas justa sistemo. Fakte estas ke
nia nuna monsistemo - kion mi montros poste - povas
esti klasigita konstitucie abomena en la plej multaj
demokratiaj tatoj. Lasu min diri, anta ol mi pritraktas
pli da detaloj - ke ver ajne ekzistas pli ol uste kvar
miskomprenoj koncerne monon. Nia koncepto pri mono
reprezentas sufi e ekzaktan spegulbildon de nia koncepto
13

pri tiu i mondo en kiu ni vivas, kaj estas tial same varia
kiel la nombro da homoj sur nia tero. La kvar
miskomprenoj, kiujn ni pli poste diskutos, tamen estas la
plej ordinaraj malhelpa oj por kompreni kial ni clevas
an i la nunan monsistemon, kaj kiujn mekanismojn ni
bezonas por anstata igi in per nova sistemo.
Miskonipreno 1: Ekzistas nur unuspeca
kreskaeio
La unua miskompreno estas interligita kun kreskado. Ni
emas kredi ke trovi as nur unu speco de ekspansio, nome
la propi"a plii a modelo de la naturo kiel ni mem spertis
in. Bildo 1 tamen montras tri ordinarajn sed diferencajn
modelojn:
Kurbo a reprezentas en plibeligita formo la normalan
fizikan kreskon de la naturo, tiu kiun niaj korpoj, kreska oj
kaj bestoj sekvas. Ni kreskas rapide dum la unua parto de
nia vivo, poste iom pli malrapide dum la adoleskaj jaroj,
kaj ordinare nia fizika kreskado esas je nia 21 a jaro. Tio
tamen ne malhelpas nin kreski ankora pli - kvalite
anstata kvante.
Kurbo b montras mekanan a Ihiearan kreskon;
ekzemple: pli da ma inoj produktas pli da varoj, pli da
karbo produktas pli da energio. Tio estas aktuala is la
ma inoj estas haltigataj a is la alportado de karbo esas.
Kurbo c montras eksponencialan kreskokurbon. Oni
povas priskribi in kiel rekta kontrasto al kurbo a, ar
komence la kresko estas malrapida por poste hastegi alten
preska vertikale. En la biologia regno tiu ekzemplo ordinare
ekestas konekse kun malsano kaj morto. Kancero
ekzemple sekvas eksponencialan kurbon. Komence i
kreskas malrapide, tamen la tutan tempon kun pli rapida
hasto. Ofte i, kiam i malkovri as, jam atingis tian fazon
de kreskado, ke ne plu eblas haltigi in. Eksponenciala
kreskado ordinare fini as per la morto de kaj la gastig-
14

Bildo t
Tri fundamentaj tipoj de kreskomodeloj
Kresko
anta kaj anka de la gasta organismo.
Tenipo
La sistemo kun rento kaj kunmetitaj rentoj kun regulaj
intervaloj duobligas nian monon; t.e. i sekvas eksponencialan
kurbon. Tio klarigas la ka zon kial ni hodia
spertas tiajn problemojn pri nia monsistemo. La rento
funkcias kiel kancero en nia socia organizo.
Bildo 2 montras la bezonatan tempon por duobligi nian
raonoii:
rento de 3% + kunmetitaj rentoj postulas 24 jarojn
rento de 6% - 12 jarojn
rento de 12% - 6 jarojn.
Anka je kunmetitaj rcntoj de 1% ni ricevas eksponen-
15

Bildo 2
25 Oble
Eksponencialaj kreskokurboj
0 15 30 45 60
laroj
cialan kreskokurbon kun duobliga tempo de 70 jaroj.
Per nia propra korpo ni havas sperton nur pri la fizika
kreskokurbo, kiu la la propraj le oj de la naturo haltas
e optimuma grandeco (kurbo a). Tial estas malfaeile por
ni homoj kompreni la influon de la eksponenciala
kreskokurbo sur la materio.
Tiu fenomeno estas plej bone priskribita per hclpo de
la fama rakonto pri la persa impericstro, kiu estis tiel
ravita de nova akludo ke li promesis plenumi kiun ajn
deziron, kiun la inventisto prezentu. Tiu lerta matematikisto
tiam petis pri unu grenero sur la unuan kvadraton de
la aktabulo, kaj duoble tiel multe kiel estas sur la anta a
16

kvadrato sur iujn sekvajn kvadratojn. La imperiestro uiuie
ek ojis pro tia senpretenda deziro, sed post nelonge li
komprenis ke la profito de la tuta imperio ne sufi us por
kontentigi tiun "senpretendan deziron". Anta nelonge
iu kalkulis, kc por atingi la necesan kvanton por la 64a
kvadrato cstus bezonata 440-oble la grenan rikolton de
1982.'
Samspeca ekzemplo koneksc kun nia temo: Por unu
penio investita kun rento de 4% je la tempo de la Jesua
naski o oni povus en la jaro 1750 a eti orbulon same
pe/.an kiel nia planedo. En 1990 oni povus a eti 12 246
tiajn orbulojn. Kun rento de 5% oni povus a eti la orbulon
jam en la jaro 1403, kaj en la jaro 1990 la penio valorus 2
742 000 000 000 orbulojn, iu el ili same peza kiel nia tero. 2
La ekzemplo montras kian diferencon 1% faras dum pli
longa periodo. Gi anka montras ke kontinua pagado
de renlumo kaj kunmetitaj rentumoj estas kaj kalkule
kaj praktike neeble. La ekonomia neceso kaj la matematika
malcbleeo kreas kontra diron kiu, por esti solvita,
kondukis al nenombreblajn batalojn, militojn kaj revoluciojn.
La solvo de la problemoj, ka zitaj de la eksponenciala
kreskado, estas krei monsistemon kiu sekvas la naturan
kreskokurbon. Tio postulas ke oni anstata igas rentumon
per alia mekanismo, kiu cirkuligas la monon. Ni revenos
al tio en apitro 2.
Miskonipreno 2: Ni pagas renturaon nur se ni
prtmteprenas monon
Ankora unu motivo kial estas tiel malfacile kompreni la
amplekson de la rentuma mekanisma influo al nia nuna
monsistemo, estas ke i agas ka e. La dua miskompreno
sekve estas ke ni pagas rentumon nur por prunteprenita
mono, kaj se ni volas eviti pagi renlumon ni nur ne
pruntepreni monon.
17

liilclo 3
Ekzemploj de la rentuma parto en ordinaraj prezoj
kaj kotizoj
1 . Kostoj por ruba forportado
Ekzemploj de la urbo Aaelien en 1983.
a) Deprcco, fiksaj kostoj de personaro,
ceteraj fiksaj kaj variaj kostoj 88 %
b) Renlumo de kapitalo 12 %
Prezo por 1 I 0 litroj da rubo 1 94 g.m. 1 00 %
2.Kostoj por trinkakvo
Ekzemplo de "La Nordgermana
trinkakva provizado" en 1981
a) Knergikostoj 7 %
b) Kuranta riparo de akvoprovizejoj 6 %
c) Akvotraktado (purigado,
klorizado, k.t.p.) 1 %
cl) Personaraj kostoj, ceteraj
fiksaj kaj variaj kostoj 18 %
e) Depreco 30 %
f) Rentumo de kapitalo 47 %
Prezo por m :l 1,36 g.m. 100%
3. Kostoj por la kloaksistemo
Ekzemploj de la urbo Aachen en 1 983
a) Fiksaj kostoj I 9 %
b) Personaraj kostoj 7 %
c) Depreco 27 %
d) Rentumo de kapitalo 47 %
Prezo por nv' I ,87 g.m. 1 00 %
4. Lukostoj en publikservaj lo ejoj
La kalkuloj de la okciclentgermana
statistika centra buroo en 1 979
a) Risko kaj gajno 1 %
b) Administrado kaj funkciadaj kostoj 6 %
c) Kuranta riparlaboro de konstrua oj 5 %
cl) Depreco 1 1 %
e) Rentumo de kapitalo 77 %
18
I.ukosto por m- 13,40 g.m. 11)0 %

Bildo 3 montras ke tio ne estas vero, ar rentumo cstas
inkludita en iu prezo, kiun ni pagas. La ekzakta sumo
varias depende de la rilato inter laborkostoj kaj kapitalkostoj
por tiuj produktoj kaj servoj, kiujn ni a etas. Certaj
ekzemploj tre klare montras tion. Rentuma kosto por
forigo de balaa oj estas 12%, ar i tie la parto de la kapitalkosto
estas relative malalta kaj la parto de la laborkostoj
speeiale alta. Koncerne trinkakvan prizorgadon la rentumaj
kostoj alti as is 38% kaj por publikaj lo ejoj is 77%.
Meznombre ni pagas irka 50% kiel rentumaj kostoj por
niaj produktoj kaj servoj.
Se ni povus forigi la rentumon, kaj anstata igi in per
alia mekanismo por konstante cirkuligi la monon, la plej
multaj el ni, a povus fari i duoble ri aj, a bezonus labori
nur duone tiel multe por konservi la saman vivnivelon
kiel hodia .
Miskompreno 3: En nia nuna monsistemo nl
iuj estas egale ri e dotitaj
Tria miskompreno pri nia monsistemo povas esti vortigita
tiel i: ar iuj devas pagi rentumon, kiam ili prunteprenas
monon (a a etas varojn kaj servojn) iuj vivas egale bone
(a malbone) en nia nuna monsistemo.
Denove malvero. Estas vere grandaj diferencoj inter
tiuj, kiuj profitas kaj tiuj kiuj devas pagi en i tiu sistemo.
Bildo 4 montras komparon inter rentumoj kaj rentoj en
10 nombre egale grandaj grupoj de la lo antaro de
Okcidenta Germanio. Gi indikas ke la unuaj 8 grupoj pagas
pli ol ili ricevas, ke la 9a grupo ricevas iomete pli da rento
ol i pagas kiel rentumo kaj ke la lOa grupo ricevas irka
duoble tiom da rento kiom i pagas rentume, t e iuj tiuj
partoj, kiujn la plej unuaj 8 grupoj perdis. Tio montras
anka simple kaj klare kial "la ri aj ri i as kaj la malri aj
malri i as".
Se ni rigardas pli detale al la lastaj 10% de la lo antaro
19

Bildo 4
Komparo inter rentumaj elspezoj kaj rentaj
enspezoj por 10 diversaj enspezkategorioj
kun 2,5 milionoj da familioj en iu.
La sumo de rentaj enspezoj = la sumo de renLumaj
elspezoj = 270 miljardoj da DEM (1982)
Avera arentumprocenta o = 5,5%
iuj nombroj en 1000 DEM po familie kaj jare
Mastrumaj grupoj
ene de cliversaj
enspezklasoj...
Enspezo pofamilie
(en 1000 DEM)
Rentoenspezo pofamilie
Bilaneo
20
70
eo
50
40
30
20
10
0 » ]
D rentumoj
rentoj
(La
enspezkurbo
respegulas la
dividon de
kapitalrimedoj)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2,3 4,1 5,9 6,5 7,6 9,1 10,5 13,5 16,3 32,3
0,5 0,7 1,1 1,5 2,3 3,2 5,5 8,8 18 66,5
1,8 3,4 4,8 5 5,3 5,9 5 4,7 -1,7 -34,2

koncerne rentajn enspezojn montri as ankora unu
modelo de eksponenciala kreskado. La lasta 1 % de la
lo antaro norae havas enspezon tiom granda, ke la kolono
en bildo 4 bezonus esti farata irka 10-oble pli alta. Por
la plej lasta 0,1% de la lo antaro i bezonus esti farata pli
ol 100-oble pli alta.
Alivorte: nia monsistemo permesas ka itan realporton,
kiu sen ese kaj ka e formanipuladas monon de tiuj kiuj
havas rnalpli ol ili bezonas al tiuj kiuj havas pli ol necese.
Tio estas alikaraktera kaj konciderinde pli rafinita kaj
efika formo de ekspluatado ol tiu, kiun Marx provis ustigi.
Sendube li pravis kiam li atentis pri la fonto de "la plusvaloro"
en la produkta sfero. La disdivido de "la plusvaloro"
tamen grandparte okazas interne de la sfero de
moncirkulado. Tio estas pli klare rimarkebla hodia ol
dum la tempo de Marx. Ankora pli grandaj sumoj estas
akumuligitaj e ankora pli malmultaj individuoj kaj
kompanioj. Ekzemple tiu troa o da mono, kiu irka fluas
en la mondo ie kie oni povas anta vidi profiton pro
an oj de valutaj kurzoj a akcioj, estas duobligitaj de 1980.
Nur en Nov Jorko la iutaga valutkomercado kreskis de
18 miliardoj da dolaroj en la jaro 1980 is 50 miliardoj da
dolaroj en 1986. :1 La Monda Banko taksis ke la
montransakcioj en la mondo estas 15- is 20-oble pli grandaj
ol necesas por la mondkomerco.'
La mekanismo de rento kaj kunmetitaj rentoj kreas
ne nur impulson al abnorma ekonomia kreskado, sed i
funkcias, kiel Dieter Suhr atentigis, anka konflikte kun
konstituciaj rajtoj de la individuo en la plej multaj landoj. 5
Se konstitucio garantias al iu individuo egalan uzrajton
al tata servado, kaj monsistemo probable apartenas al
tio, tiam estas nele e apliki sistemon, kiu seninterrompe
donas al 10% de la lo antaro pli ol ili pagas por tiu servo -
je la kosto de tiuj 80%, kiuj ricevas malpli ol ili pagas.
Eble ajnas ke an o de nia monsistemo estus favoro
"nur al" 80% de la lo antaro, t.e. tiuj kiuj nun pagas pli ol
sia justa kvoto. Tamen en apitro 3 mi montros ke iuj
21

profilus de an o, anka tiuj kiuj gajnas de nia hodia a
kancereca sistemo.
Miskompreno 4: Inflacio estas neclisigebla
parto de la libera merkatekonomio
La kvara miskompreno estas ligita kun la rolo de la
inflacio en nia ekonomia sistemo. Por la plej multaj homoj
inflacio ajnas esti nedisigebla parto de kiu ajn
monsistemo, preska natura, ar ekzistas neniu kapitalista
lando kun libera merkata ekonomio, kiu estas
seninflacia. Bildo 5 "La evoluo ene de diversspecaj
ekonomiaj sektoroj en Okcidenta Germanio", atentigas
pri kelkaj faktoroj, kiuj ver ajne kaflzas inflacion. Dum la
enspezoj de la tato, BNP kaj la mezvalora salajro nur
kreskis kun irka 300% ekde 1968 is 1982, la rentumo,
kiun pagis la tato, kreskis kun 1 160%. Ke oni fakte sukcese
trapasis tion dependis de tio, ke oni en ] 982 absolutnombre
pagis 29 miliardojn da markoj, dum BNP tiutempe estis
1 600 miliardoj da markoj.
La tendenco estas evidenta: pli malpli frue la tataj
uldoj preterkreskos la enspezojn, anka en la industriaj
landoj. Ekzemple: Se infano kreskus trioble sian propran
alton de sia unua is sia na a jaro, kaj samtempe la piedoj
de la infano kreskus 11-oble la grandecon de la piedoj,
tiam ni opinius tion ne normale. La problemo koncerne
la ekonomion estas ke nur kelkaj homoj vidas la
malsansignojn de i. Ankora malpli da homoj konas iun
kuracilon kaj neniu sukcesis enkonduki "sanige efikan"
metodon por da ra resani o.
Malgranda nombio da homoj komprenas ke inflacio
nur estas alia tipo de impostado, per kiu la tato havas
eblecon transigi la plej grandajn problemojn pri kreskantaj
ulcioj. Evidente estas ke. ju pli granda diferenco cstas
inter enspezoj kaj uldoj des pli alta inflacio estas bezonata.
Kiam la centra banko ricevas permeson presi pli da
22

de 10% fari as 900 miliardoj, kio siavice estas pagataj per
plialtgilaj prezoj, kio egalas al 4% de prezalti oj, kio de
ekspertaro eslas rigardata kiel inflacio. Mi iam opiniis,
ke la sistemo cle kunrnetitaj rentumoj estas nevidebla
perea mekanismo, kiu laboregas uste nun. Ni tial devas
senigi nin de tiu senpripensa financa fiksado."
En Usono okazis, dum la lastaj 33 jaroj, 1 000% de alti o
de privataj kaj publikaj uldoj. La plej granda parto
devenas dc la privata sektoro. Secl iuj disponeblaj rimedoj
de la fcderacia tato estas utiligitaj por stimuli ei tiun
ekspansion: pruntgarantiojn, subvenciadon de hipotekaj
prunta oj, malaltajn kontante pagendajn sumojn kaj
avanta ajn kondi ojn, impostkreditojn, duarangajn
merkatojn, asekurajn fondusojn k a. La celo de tiu politiko
- kiu estas la ununura metodo fari la rentumosistemon
tolereblan al la popolo - estas krei ekonomian ekspancion
kiu sekvas la eksponencialan kurbon - erara rondo kun
akcelanta spiralefiko.
A ni nun rigardas inflacion, socialan malegalecon a
mediajn konsekvencojn, ajnas el multaj vidpunktoj sa e
an i tiun "senpripensan financan fiksadon" kontra pli
ta ga mekanismo por teni la monan fluadon en funkcio.
25

2. Kiel ni povas krei seiireiituman kaj seninflacian
ekonomion?
Je la fino de la 19a jarcento Silvio Gesell, sukcesplena
komercisto en Germanio kaj Argentino, observis ke liaj
varoj kelkfoje vendi is rapide kaj je alta prezo, kelkfoje
malrapide kaj je pli malalta prezo. Li ekcerbumis pri la
kialo de tio. Balda li komprenis, ke tiuj i alti oj kaj
malalti oj malmulte dependis de la bezonoj de la homoj
de uste liaj varoj, a de la kvalito de tiuj, sed preska nur
de kiu "prezo" la mono havis en la monmerkato.
Li ekstudis tiujn fluktuadojn pli zorgeme kaj tiam
komprenis ke kiam la rentumaj normoj estis malaltaj tiam
la konsumado de varoj estis granda, kiam ili estis altaj
tiam la homoj rezignis a eti. I.a kialo de tio, ke kelkfoje
ekzistis pli da mono kaj kelkfoje malpli estis la preteco
de la monposedantoj pruntedoni sian monon. Se ilia
profito fari us malpli ol rento de 2,5%, ili montris emon
reteni la monon, per kio ili ka zis halton de investoj, kun
sekvantaj bankrotoj kaj i'eduktita nombro da laboroj. Post
iom da tempo, kiam homoj pretis pagi pli altan rentumon
por pruntepreni monon, tiuj denove estis akireblaj.
Nun oni estis pretaj por nova "rondiro": unue kun alta
rentuma normo kaj altaj varoprezoj, is iom post iom
granda kvanto da mono estus kreonta pli malaltan
rentumon kaj - fine - novan "kapitalstrikon".
La klarigo de Silvio Gesell de tiu i fenomeno estis ke
mono, diference de iuj aliaj varoj kaj servoj, povas esti
konservataj sen iaj kostoj. Se persono posedas korbon kun
pomoj kaj alia havas monon por a eti la pomojn, tiam la
pomposedanto estos devigata vendi post nelonga tempo
26

por ne perdi sian provizon. La monposedanto, kontra e,
povas atendi is la prezo konvenas al li. Mono ne postulas
iajn enrnagazenigajn kostojn.
Cesell sekve faras sian konkludon: Se ni povus krei
monsistemon, kiu egaligus monon al iuj aliaj varoj kaj
servoj en la socio (premisante prizorgadan koston je
avera e 5% jare, kio historie estas kiom homoj pagis
rentume) - tiam ni povus ricevi ekonomion, libera de fluktuadoj
ka zitaj de spekulado en mono. Li proponis, ke
mono estu farata en tia maniero, ke i "rusti u". Alimaniere
esprimata, i povus esti submetata al "uzaclkotizo".
La rento anstata i as per cirkulada kotizo
En 1890 Silvio Gesell formulis teorion pri mono kaj pri
"natura ekonomia ordo" fi kiu rilatas al la kapitalismo a
la komunismo kiel la mondbildo de Ptolemaios al tiu de
Koperniko. La suno fakte ne rondiras la teron; la tero
rondiras la sunon - malgra ke niaj sensoj ankora
kontra staras i tiun sciencan veron. Gesell proponis ke
ni certigu la monfluon per tio, ke ni faru la montraktadon
al tata servo, submetata uzadkotizon.
Anstata pagi rentumon al tiuj kiuj jam havas pli
da mono ol ili bezonas, homoj - por reporti monon en la
cirkuladon - devus pagi etan kotizon se ili tenus la monon
ekster la cirkuladon.
Por kompreni i tiun ideon pli bone povas helpi kompari
monon kun trajna vagono, kiu ja anka faciligas la
inter an on de varoj kaj servoj. La diferenco tamen estas
ke la iervoja kompanio ne pagas al la uzanto sumon por
ke tiu mal ar u la vagonon, tiel ke i povu denove eniri
la "cirkuladon". Anstata e la uzanto pagas etan kotizon
potage, se li ne mal ar as in. Tio estas io, kion ni
bezonus fari pri mono. Tiu socio a lancio, kiu eldonas
"novan monon" - por faciligi la inter an on de varoj kaj
servoj - prcnas etan "parkokotizon" de tiu uzanto, kiu tenas
27

la novan monon pli longe ol postulas la inter an a
procedo. Tiu an o, kiel ajn simpla i ajnas esti, solvas
iujn tiujn sociajn problemojn, kiujn - tra la historio -
ka zis la sistemo kun rentumo kaj kunmetitaj rentumoj.
Se la rento hodia nur clonas privatan profiton,
azadkotizo clonus profiton al iuj. Tiu kotizo estu devigata
reiri en la cirkuladon por teni la ekvihbron inler la kvanto
cle mono kaj responda "kvanto" de ekonomiaj aktivecoj.
La kotizo servu kiel enspezo al la tato kaj tial malgrancligi
la bezonon de impostoj por publikaj elspezoj.
La teknika flanko de tiu i financa reformo estos
klarigita en la du sekvaj apitroj.
La unuaj modelprovoj
Dum la 1930a periodo societo, kies anoj estis adeptoj de
la Gesela teorio kaj nomis sin "Freiwirtschaft" (libera
ekonomio), ekhavis okazon iniciati projekton kun
senrentuma mono, kaj por liberi i de la senlaboreco kaj
por montri la fortecon de i tiu ideo. Provojn enkonduki
senrentuman monon oni faris en A strio, Francio,
Germanio, Hispanio, Svisio kaj Usono. Unu el la plej
sukcesaj provoj reali is in VVorgl en A strio. 7
Dum la jaroj 1932 kaj 1933 stari is en la urbeto W6rgl
eksperimento, kiu ekde tiam donis inspiron al iuj, kiuj
aktive interesi as pri reformo de la monsistemo. La
urbestro konvinkis komercistojn kaj administrantojn ke
ili povus ion gajni kaj nenion perdi per realigado de
moneksperimento la tiu teorio, kiun Silvio Gesell
priskribis en sia libro Die Nat rliche Wirtscfiaftsordnung
(La natura ekonomia ordo).
La homoj en VVorgl akceptis tion kaj la urba estraro
presigis kaj eldonis 5000 "liberajn ilingojn" (t.e.
senrentumajn ilingojn), kovritajn per same granda sunio
en ordinaraj ilingoj en la banko. Per helpo de la nova
28

mono oni konstruis ponton, plibonigis vojojn, same pri
publikaj servoj, pagis salajrojn kaj varojn; la mono estis
akceptita dc la bu isto, la uisto, bakisto k.t.p.
La uzadkotizo estis 1% pomonate a 12% pojare. La
kotizo estis pagata de tiu persono, kiu havis la monbileton
e la fino de la monato. La pagatesto estis eta
"po tmarko" kiu havis valoron de 1% de la monbileta valoro
kaj i estis gluata dorsllanke de la monbileto. Se tio
ne okazis, la monbileto poste fari is senvalora. Por eviti
tiun etan kotizon, iuj, kiuj ricevis pagon en liberaj ilingoj
rapide konsumis ilin anta ol ili uzis sian ordinaran
monon. Ilomoj pagis e siajn impostojn anticipe por ke
ne estu devigata pagi la etan kotizon. En unu jaro cirkulis
la 5000 ilingaj monbiletoj 463 fojojn kaj produktis
tiamanierc varojn kaj servojn valorajn pli ol 2 300 000
ilingojn (5000x463). La ordinara ilingo, kontra e,
cirkulis nur 213 fojojn."
En tempo, kiam la plej multaj landoj en E ropo havis
gravajn problemojn kun reduktita nombro da laborlokoj,
la nombro da senlaboruloj en VVorgl malgrandi is je 25%
dum i tiu ununura jaro. La kotizoj, kiuj kolekti is de la
urba magistrato, kaj kiuj ka zis ke la mono tiel ofte an is
posedanton, sumi is je entute 12% de 5 000 liberaj ilingoj
= 600 ilingoj. Tiu sumo estis uzata por publikaj celoj kaj
neniu unuopulo profitis de tio, sed utilis fakte al la tuta
socio.
Kiam poste pli ol 300 komunumoj cn A strio montris
intereson por i tiu modelo, la nacia banko de A strio
vidis sian propran monopolon minacata. La banko
intervenis en la urba konsilantaro kaj malpermesis la
presaclon cle la loka, libera mono. Malgra longda ra
batalo, kiu iris is la plej supera tribunalo de A strio, nek
VVorgl nek ia alia e ropa socio povis ripeti la
eksperimenton is i tiu tago.
En sia libro Capitalism at its best •' (kapitalismo kiam
i estas plej bona) Dieter Suhr prezentas raporton de Hans
29

R L Cohrssen pri la "stamp -scrip"-movado en Usono.
Cohrssen provis - anka en 1933 - kune kun la ekonomikisto
Irving Fischer, enkonduki la ideon de Gesell pri
kostoportanta ekonomio en Usono. Je tiu tempo pli ol
100 municipoj, el kiuj pluraj estis grandaj urboj, havis
planojn realigi la uzadon de la libera mono. La afero iris
rekte al la labormerkata ministro, al la ministro por
internaj aferoj kaj al la financministro de Va ingtono D.C.
Neniu el tiuj estis kontra la ideo, sed neniu el ili havis
potencon doni la permeson, kiu estis bezonata por la
realigado. Fine Dean Acheson (kiu poste fari is tatsekretario)
volis havi ekspertizon de sia konsilanto, la Harvardprofesoro
Russel Sprauge, anta ol li povis ion decidi.
Cohrssen memoras i tiun renkonti on kiel tre koran:
"Profesoro Sprauge diris al mi... ke principe estis nenio
diri kontra eldono de "po tmarkaj monbiletoj" cele krei
laborokazojn. Sed nia plano iris multe pli longe: i estis
provo struktur an i la usonan monsistemon kaj li ne
havis a toritaton aprobi tian planon.Tio signifis la finon
por nia "stamp-scrip"—movado kaj anka por modela
provo, kiu fakte povus esti kondukanta al reformo de la
monsistemo." '"
La 4an de marto 1933 prezidento Roosevelt ordigis
provizoran fermon de la bankoj kaj li malpermesis pluan
eldonon de kriza valuto. Cohrssen finas:
"Mallonge ni povas diri ke la teknikaj problemoj, kiujn
ni renkontus dum provo enkonduki stabilan valuton,
ajnas malgrandaj kompare al la enerala manko de
kompreno de la problemo mem. Tiel longe kiel la
"Moniluzio"... ne estas venkita estas preska neeble
mobilizi la necesan politikan volforton por estigi i tiun
stabilecon.""
30

La hodia a solvo
La propono de Yoshito Otani 12 la teknika flanko cle la
problemo, t.e. tio pri "uzadkolizo", povus esti solvata en
pli simpla maniero hodia - konforme al la hodia a
pagmodelo. 90% el tio, kion ni hodia nomas "mono" estas
ciferoj en komputilo. Sekve iuj povus havi du kontojn:
unu por kurantaj en- kaj elspezoj kaj unu por parado. La
mono en la kuranta konto, kiu ja estus je libera dispono
cle la posedanto, estu traktata kiel kontanta mono kaj i
ne perdus pli ol 0,5% de la valoro pomonate, a 6% pojare.
Tiu kiu havis pli da nova mono en sia konto ol li a i
bezonus por siaj elspezoj us en tiu monato estus - per
helpo de la eta kotizo - devigata transmeti la restantan
sumon en la parkonton. De tie la banko povus, por certa
tempo, pruntecloni tiun monon, sen rentumo, al tiuj kiuj
bezonus. El la parkonto do nenin kotizo estu prenata.
La sama logiko la nova posedanto ricevu neniun renton
de sia parkonto - sed la nova mono retenus sian
valoron. (Tuj kiam la rento estas forigata la inflacio fari os
nenecesa. Vidu apitron 1.) Tiu persono, kiu ricevas
krediton anka ne bezonas pagi rentumon, sed tamen riskan
sumon kaj bankkotizojn, kompareblajn kun tiuj kiuj
hodia estas enkalkulitaj en iu banka pruntepreno. Tiu
sumo atingas 1,5% de la normalaj kreditkostoj (en
Germanio) hodia .
Tre malmulte fakte estus an ita en la praktiko. Bankoj
funkcius kiel ordinare, kun tiu an o ke ili estus pli
interesitaj pruntedoni monon, ar anka ili ja estus
submetataj saman uzadkotizon kiel iuj aliaj - se ili "sidus
tro longe sur la mono". Por ekhavi bilancon inter la parita
respektive elpruntita mono eble necesus havi etan
korektigan kotizon de plus/minus 1%. Se la banko sekve
havus pli da nova mono en la parkontoj ol i bezonus, i
clo pagu kotizon de 1%. Se la banko kontra e havus
likvidan problemon i ricevus respondan sumon. En tiu
okazo la kotizo servu kiel reguliga mekanismo, kontraste
al la nuna rentuma sistemo, kiu funkcias kiel
31

alidistribuanto de ri ecoj.
La bazo por tiu reformo estus sufi e preciza adapti o
de la cirkulanta monamaso al sumo necesa por da rigi
iujn komercajn transakciojn. Kiam oni produktis sufi e
da mono bezonata por iuj transakcioj ne estus necese
produkti plian. Tio signifas ke la nova mono nun sekvus
"naturan" fizikan progresmodelon (Bildo 1, kurbo a)
anstata la eksponencialan kurbon.
Alia teknika aspekto cle tia monreformo estas ke i
malhelpas al homoj amasigi monon. Pli eleganta solvo ol
surglui "po tmarkon" dorsflanken de monbileto estus
presi diverskolorajn monbiletojn el kiuj oni povus retiri
kelkajn seriojn dufoje jare, sen averto. Ne bezonus fari i
pli multekoste por la registaro ol hodia , presi novajn
monbiletojn, kiam la malnovaj estas eluzitaj.
Kiel la sperto montras, de kaj A strio kaj Usono, la
politika aspekto devos esti konsiderata kiel determina
faktoro rilate al la teknika. Tio estos traktata en apitro 3.
Se la supre menciita monreformo plenumi us
grandskale, reformo devus sekvi rilate terposedaclon kaj
impostojn. La unua por eviti, ke troa o da mono estu uzata
por terspekulado. La dua por eviti eventualajn ekologiajn
konsekvencojn pro ekonomia ha so, kiun sekvus
enkonduko de senrentuma mono.
La bezono de terposecia reformo
Mono kaj tero estas du aferoj, kiujn iuj bezonas. A ni
man as, dormas a laboras, la vivo estus neebla sen tero.
La tero tial, same kiel aero kaj akvo, devus aparteni al
iuj. La indianoj de Nord-Ameriko diras: "La tero estas
nia Patrino. Kiel ni povu dis iri in en pecojn kaj forvendi
in!" La tero apartenti al la socio kaj estu forluata al
tiuj, kiuj in kulluras. Tia anka estis la koneepto kaj la
kutimo en multaj e ropaj landoj is la enkonduko de la
3 2

omana juro kun ties akcentado de j^rivata posedrajto dum
la malfrua mezepoko.
Hodia la mondo sin dividas en du diversajn sistemojn:
- privatan posedrajton kaj privalan kulturadon de la tero
en la kapitalistaj landoj kaj
- koleklivan jsosedrajton kaj kolektivan kulturadon de la
tero en la komunistaj landoj
En la kaj^italistaj landoj la plimulto de la lo antaro estas
devigata pagi por la grandaj profitoj, kiujn sekvas la
spekulado en tero (Bildo 7), uste dum pli kaj j)li da tero
koncentri as al iam malpli da posedantoj. En la
komunistaj landoj kontra e estas la problemo la
neekonomia uzado de kolektive j^osedata tero. En
Okcident-Germanio 70% de la tero estas posedata de 20%
de la lo antaro. En Brazilo kaj aliaj ka[)italistaj landoj en
la tria mondo la terjDosedanta malj:>limulto estas nur 2-3%
de la lo antaro. La j roblemo en la kapitalistaj landoj tial
estas la j^rivata posedado.
En Sovet-Unio, aliflanke, kie la tero estas posedata kaj
kulturata kolektive, 60% de la nutra oj estas produktataj
en la 4%-a areo, kiu estas en privata kulturado. Tio signifas
ke la problemo tie estas la kolektiva kulturado.
Sekve kombino de kolektiva kaj privata kulturado estus
la plej favora solvo, kiam temas pri atingo de sociala
justeco kaj samtemjDe permesi individuan kreskon. Estis
anka uste tio, kion proponis Henry George en 1879 '',
Silvio Gesell en 1904 M kaj Yoshito Otani en 1981. IS
En la j^raktiko tio hodia signifus, ke socio - pecon
post J CCO - fora etu la tutan teron kaj forluu in al la
enlo antoj de la socio. (Parto de la tero al ties originaj
jDosedantoj, aliaj partoj al novaj luantoj.) Landoj kun
jDrogresema konstitucio ne havus - le e rigardante - iajn
jDroblemojn realigi tian an on. Okcidentgermana
konstitucio ekzemj le jDriskribas teron kiel jDoseda on, kies
|5osedo postulas socialan respondecon. Sed tiu sociala
33

espondeco, e hodia ne estas plenumita. Bildo 7 montras
ke homoj devis labori avera e trifoje pli longe en 1982, ol
ili faris en 1950 por pagi saman terpeeon.
Neniu okcidentlanda nacio povus e diskuti tatan
transprenon de tero - sen kompenco al la posedanto - post
la katastrofaj efikoj tia eksproprietigo havis en landoj kun
komunista regado. Malgra ke la romana juro, sur kiu
bazi as la privata terposedado en la okcidenta civilizo
anta proksimume 300 jaroj estis altrudata al la popolo
de iliaj konkerintoj, apartenas tiuj, kiuj - unue - profitis el
i tio, al la historio, kaj la hodia aj terposedantoj a le e
a etis a heredis la teron, kiun ili kulturas. Tial devos esti
kompenso, se la socio volas krei pli justan situacion.
Longperspektiva solvo povus esti fiksi etan kotizon
de 3% jare de la valoro de la posedata tero. Tiu kotizo estu
pagata al la socio kaj i poste estu uzata por a eti teron en
la merkato. Tiamaniere la socio iom post iom akirus posedon
super sia tuta terareo.
Alternativo estus ke la terposedantoj inforrni us, ke
ili havus eblecon vendi sian teron al la socio anstata pagi
la kotizon. Ekzemple la kotizo de 3% povus esti forkalkulita
de la "a etsumo", tiel ke - ne an inte ian monon - la
komunumo posedus la teron post 33 jaroj. Poste ili da re
rajtus kulturi la teron, sed post i tiuj 33 jaroj ili anstata e
pagus jaran lukoston, kiu estus analoga al valoro de 3% de
la tero, al la socio.
Tuja efekto de tia reguligo estus ke spekuladoj esus.
La plej granda parto de la tero, kiun la homoj hodia posedas
- sen kulturi in - estus oferata al vendado por eviti
kontinuan malgrandi on de la valoro. Car tiamaniere pli
kaj pli da tero estus disponebla, la terprezo falus kaj pli
da homoj havus la ancon utiligi la teron en produktiva
maniero. Precipe en la evolulandoj tia an o havus
konsiderindan efikon. La granda problemo tie estas, ke
la terkulturadaj rikoltoj ne sufi as por nutri la landan
lo antaron. Tio ne dependas - kiel multaj pensas - de
34

Bild o /
Por pagi konstnigrundon en okcidenta
Germanio oni devas labori trifoje tiel longa
tempo dum la 1980-aj aroj kiel dum la
1950-aj jaroj.
La kresko cle la tuta valoro
1950 - 1982: X 84
Pr ezo por m
Areo: x 2,2
La
kunmetita
valoro cle la
gruncloj
plivalori is
per t biliono
da DF.M de
1950 is 1982
Kial la konstrugrundoj iam fari as pli multekostaj?
Kiu profitas el la nuna sistemo?
Kion necesas an i por ke ni povu krei pli grandan
egalecon?
35

malbone evoluinta terkultura tekniko, secl uste de
manko de tero de la malgrandskalaj terkulturistoj.
la luanto lo as en evolulando u en industriigita
lando, li a i da re retenu iujn favorojn ligitajn al moclerna
le ofarado pri hereda o anka en la nova sistemo.
Ili povos uzi "sian" teron kiel ajn, kondi e ke ili sekvas la
le ojn, kiuj ekzistas, kie ili lo as. Ili povas konstrui sur la
grundo. Ili povas vendi siajn domojn. Ili povas testamente
transdoni siajn domojn al siaj infanoj kaj genepoj. Ili
povas forlui ilin triavice - sen konsento cle la posedanto -
tiel longe kiel la novaj luantoj pagas la luon. Por eviti la
neefikecojn de la planekonomio a cie la burokratecaj
proceduroj oni povus decidi la ekzaktan lukoston per
helpo de publikaj ofertoj, a kcioj a similaj procedoj.
Tiu an o forlevus, finfine, enorman ar on de la
ultroj de la laboranta lo anlaro. ar finfine iam estas
ili, kiuj pagas por iu profito, kiu origine venas el spekulado.
Estas fakte us por spekulado tero iam estis uzata.
Realisma an o al socie respondeca solvo tial clcvas ekstermi
la spekuladon pri tero kaj mono. Denove mi volas
diri ke la proponita solvo ne celas puni tiujn, kiuj hodia
profitas de la nuna sistemo, sed la intenco estas malraicle
sed sekure meti finon al tiuj premisoj, kiuj permesas al
malgranda nombro havi enormajn favorojn dum samtempe
estas postulata, ke tiuj favoroj estu pagataj de la
granda plimulto.
Bezono de Imposta reformo
Estas farita taksaclo, kiu montras, ke la duonon is du
trionoj de la nuna BNP de Okcident-Germanio oni povas
karakterizi "duban" rilate la eblecojn subteni ekologie
fortikan estontecon. 1 " Por nuligi la obstaklojn kaj stimuli
al pli granda produktado kaj plena dungiteco, per la
proponitaj mon- kaj terreformoj, ni tial bezonos aldoni
du an ojn rilate la manieron en kiu niaj impostoj estas
fiksitaj:
36

] . an o de enspezimposto al varoimposto kaj
2. impostado sur la kostoj por la medio inkludi as en ei
tiu varoimposto.
Hermann Laistner 17 , kiu detale klarigis i tiun ideon
cn sia libro Die Okologische VVirlschafl (La ekologia
ekonomio), montras ke enspezimposto faras la laboron
pli multekosta kaj tial eldevigas pli altan gradon de
mekanizado. Tio siaviee ka zas konsumadon de finhavaj
disponeblaj rimedoj per fabrikado de pli kaj pli
malmultekostaj konsumvaroj. Se oni anstata e metus
imposton sur la varon, kaj en la impostsumo inkludu la
mediajn kostojn por uste i tiu produkto, tiam la varoj
fari us kompare pli multekostaj. Kombine kun pli malaltaj
laborkostoj tio malpliigu la premon pri pli da a tomatigo
kaj pli da liomoj ekhavu laboron.
us nuii la socio pagas duoble se iu laboristo estas
an ita kontra ma ino. Ci perdas la enspezimposton -
ear la enspezo de la ma ino ne estas impostata - kaj poste
pagas senlaborecan rekompencon al la maldungitaj
laboristoj. Krome nun estas farata konsiderinda kvanto
de nele a laboro cele eviti imposton. Se la enspezimposto
nuli u.s, tiu i ombro-ekonomio fine estu le a.
Tiu i an o ne ka zus ian malalti on de la vivnivelo
komence, ear prezalti o de varoj estus bilancataj per
senimpostaj enspezoj, sed i kreus - finfine - tute alian
kaj pli ekologian konsuman modelon. Homoj pripensus
dufoje anta ol ili havigus novan bieiklon a aflton - se
montri us multe pli koste ol ripari la malnovan.
an o de la imposta sistemo povos esti enkondukata
etape kaj i estus sa a anka sen la mona kaj grunda
reformoj. i apogus longan vicon da postuloj kaj proponoj
pri an oj, kiujn ekologoj prezentis dum la lastaj jardekoj.
Sed se impostrcformo estus kombinata kun la du ceteraj,
tiam la rezulta an o faru superfluaj multe da mediaj kaj
rirnedaj demandoj kaj protektaj direktivoj. Krome tio
kontribuus al solvo de la scnlaboreca problemo.
3 7

3. Kiu profitos de la nova monsistemo?
an o ene de individuo a de socio ajnas okazi pro tri
baze diferencaj kialoj:
ar katastrofo, pro certa kondutaro, jam okazis; oni
sekve volas eviti ankora unu katastrofon;
ar katastrofo, pro certa kondutaro, povus okazi; oni
sekve volas eviti katastrofon;
ar alia kondutaro ajnas pli taiiga, kiam oni pensas
pri la dezirata rezulto.
Tiu an o en nia ekonomia sistemo proponita en la
anta a apitro povus okazi pro kiu ajn de la supre menciitaj
ka zoj, pro kombino de du el ili, a de iuj tri kune.
En malnovaj tempoj la kancersimila valorakumulado
kondukis, kun regulaj intervaloj, al socialaj revolucioj
militoj kaj ekonomiaj kolapsoj. Nuntempe tia solvo estas
ne akceptebla pensante pri la amplekse nekompareblaj
internaciaj ekonomiaj dependrilatoj en kiuj iuj tatoj nun
vivas. Por ne mencii la grandan superkapaciton de ekstermiloj,
kiuj nun ekzistas en nia mondo.Tio signifas ke
ni devas ser i novajn solvojn por eviti pli da militoj, socialaj
revolucioj a ekonomiaj kolapsoj.
La multaj specialistoj ene de ekonomio kaj bankismo
la borsa kolapso en 1987 - kiam 1,5 trilionoj da dolaroj
malaperis dum kelkaj tagoj - estis nur ondeto sur la sur
faco kompare al la minacanta tutmonda Granddepresio
II. Gi estas kalkulata plej altgrade probabla en la plej proksima
estonteco, se ni ne efektivigas profundan an on. 1 "
an i la ekonomian sistemon nun sekve clonus al ni

eblecon eviti la grandegajn kostojn, home kaj materie,
kiujn tia katastrofo ka zus.
A ni povas a ne povas kompreni ke iu eksponcnciala
kreskokurbo fine gvidos al sia propra pereo, la
avanta oj de nova monsistemo estas tiel evidentaj por
krei socialan justecon kaj ekologian ekvilibron, ke ni
elektu tion tutsimple ar tio estas pli bona solvo ol tiu,
kiun ni nun havas.
Kiel ajn, la plej granda problemo en profunda rekrea
procezo estas ne tiel multe, ke ni volas resti kie ni estas,
a ke ni ne povas vidi la avanta ojn de la alia stato. Ne, pli
temas pri kiel ni venos tien de i tie kaj de i tiu trapezo al
la alia sen riski la vivon?
Por faciligi la komprenon kiel tiu rekreo povos
kontribui al atingo de la celoj de multaj diferencaj socialaj
grupoj, ni rigardu kiel i influus al ri uloj kaj mizeruloj,
al registaroj kaj individuoj, al malplimultoj kaj la plimulto,
industriistoj kaj mediaj aktivuloj, materiistoj kaj spirite
ser antaj homoj. La interesa vero kiu ekaperas estas, ke -
je tiu speciala historia okazo, je tiu krizsituacio, kiun ni
mem kreis - iuj profitus de nova monsistemo. Ni iuj
estus en profita pozicio se ni faras la necesan an on nun.
Kiel Fritiof Capra rimarkigis, la inoj iam komprenis
la dinamikon de la an o pli bone ol ni okcidentuloj. Krizo
estas por ili nur aspekto de an oprocezo. La kriza
simbolo de la inoj, iveiji, konsistas el la du signoj "risko"
kaj " anco". 19
Tiu. iando a tiu regiono kiu komencos.
is i tiu parto de la analizo ni pritraktis faktojn,
priskribojn kaj ciferojn kiujn kiu ajn povas kontroli. Ek
cle nun ni okupos nin per "inteligenlaj divenoj" bazitaj
sur spertoj faritaj pasintece. Cu i tiuj supozoj estas validaj
nur povos esti pruvite per provoj en la reala vivo.
39

La demando do estas: Kial iu regiono a iu lando
libervole "kandidati u" kaj enga i u por esti provregiono
por nova monsistemo?
Se nia analizo is nun estas korekta la proponita solvo
ofertas la sekvantajn gravajn avanta ojn:
la inflacio malaperos
la sociala justeco plii os
la nombro da senlaboristoj malplii os
la prezoj de varoj kaj servoj malalti os per 30-50%
forta altkonjunkturo en la komenco
kaj poste stabila ekonomio.
La ebleco investi kaj produkti sen bezoni pagi
rentumon, ne nur malaltigus la prezojn de varoj kaj servoj
ene de tiuj regionoj a landoj, kiuj enkondukus la
novan monsistemon, sed anka kreus eksterordinaran
avanta on por industrioj kaj produktoj, kiuj konkurencas
en la enlanda a monda merkato. Ne gravas kiel alta a
malalta la aktuala rentumo estas, varoj kaj servoj povus
esti vendataj multe pli malmultekoste. Pro tiu ka zo
ekestus rapida ekonomia ha so en tiuj regionoj, kiuj unue
enkondukus la senrentuman monon.
En tiu subita an o oni povas vidi maloportuna on, kiu
estas minaco kontra la medio. Ekster la ebleco krei pli
bonan impostsistemon (kio anta e estas klarigita), ni
tamen povas vidi la sekvan eblecon:
Multaj varoj kaj servoj, kiuj nun ne povas konkurenci
kun tiu speciala talento reprodukti sin en la monmerkato,
kiu mono havas, subite fari us ekonomie prosperantaj.
Tnter tiuj estus multaj ekologiaj produktoj, socialaj projektoj
kaj artaj eksperimentoj, kiuj ofte estas je la "trapenetra
limo", ar ili ofertas kontentecon en homaj termoj. Tio
rezultigus pli multfacetan kaj stabilan ekonomian bazon,
kiu vere ne estus minacanta la medion.
La nombroj de senlaboreco malalti os kiani la ekonomiaj
aktivecoj ekfloros. Tiamaniere la bezono malplii as
40

pri diversaj formoj de socialaj subvencioj kaj per tio anka
pri kresknnta burokratismo kaj pli altaj impostoj.
Se la reformo estos realigata e.n aparta regiono oni
bezonus tie enkonduki a tomatan akcepteblan an okurzon
por faciligi la komercon inter i tiu regiono kaj la
aliaj en la lando. is la nova monsistemo estos akceptita
tutlande, kelkaj reguloj povus esti necesaj, kiel protekto
kontra spekuladoj en negocaj transakcioj.
Se la reformo estos realigata en tuta lando la komerco
kun aliaj landoj da rigu same kiel hodia . Da re ekzistus
ordinara an okurzo. enerale vidate la "stabila mono"
tamen altirus pli altajn an okurzojn dum la da ro de la
jaroj, ar i ja ne estus devalutigata pro inflacio. Tial
investoj cn tiu mono povus fari i sufi e favoraj kompare
al tiuj valutoj, kiuj varias en valoro, kiel la dolaro hodia .
Sammaniere kiel en W6rgl, priskribita supre, estus
anka eble por du monsistemoj ekzisti flanko e flanko.
Ni povus reteni la hodia an sistemon kaj samtempe
enkonduki la novan monon en malgranda regiono aii
urbo. La la "le o de Gresham" "malbona" mono forprenos
' bonan". Kion ni us kreis i tie estas - en tiu signifo -
"malbona" mono, ar i ja submeti os uzkotizon diference
al la hodia a mono. ie, kie homoj povas pagi per "malbona
mono", ili uzas in kaj retenas la bonan monon.
Tiamaniere la nova mono estos uzata ie kie eblas kaj tio
estas precize kion ni celas. La malnova mono estos parata
kaj uzata nur kiam estos necesa. Tial la proponita
monsistemo - se i komence enkonduki is prove en
speciala regiono - povus kunekzistadi kun nia nuna
sistemo is la nova pruvis sian ta gecon.
41

Registaroj, politikistoj, bankposedantoj kaj
ekonomikistoj
En la plej multaj landoj la tata registaro havas la
monopolon eldoni monon. Tio signifas ke kiu ajn provo -
e sur pli malalta regiona nivelo - devas havi apogon de
la registaro. Tute evidente enkonduko de nova mono
fari us, en plej alta grado, politika demando. Estos postulata
kura on de registaro rekoni, ke sistemo de tia
maljusteco tiel longe toleri is. Aliflanke estas tamen
malfacile por la plej multaj kompreni kial "kotizo" de
mono estus pli bona solvo ol la hodia a rentosistemo.
ajnas same malfacile kompreni kiel ke la suno ne rotacias
irka la tero - sed ke fakte la tero rotacias irka la suno.
Ni scias ke tio estas vero, sed ankora havas malfacila ojn
fari al ni klaran bildon de tio.
Momente ni postulas klarigojn de tatestroj, politikistoj,
bankistoj kaj ekonomikistoj pri la problemoj ka zitaj
de la fundamenta eraro en la monsistemo. Ilia respondo
estas: simptomkuracado kaj balzamo-al-la-vundo-solvoj.
En la porelektaj kampanjoj iame a di as la revenanta
promeso kontra batali la inflacion, plibonigi la socialan
priservadon, apogi naturprotektajn interesojn kaj respekti
la vivmedion.
La vero estas ke ili batalas per la dorso kontra la muro
kaj ke la situacio ne pliboni as sed male, fari as pli kaj
pli malbona kiam ni alproksimi as al la akcelada fazo en
la eksponenciala kreskokurbo en nia ekonomia sistemo.
Anstata prikalkuli plibonigojn en la sociala priservado
a pri mediaj demandoj, estas ja us en tiuj sferoj la
bud etaj reduktoj unue estas aktualigitaj. A la pohtikistoj
apartenas al la konservativa a la radikala falango la
spaco por realaj an oj vere estas malgranda ene de la
nuna sistemo.
Bildo 8 montras kial fari os tiel. En kiu ajn forte
deferencigita ekonomio unu sektoro estas intime
42

Bildo 8
Kial ia ekonomio fiksi as
en la raddentoj?
u tiu problem eno povos rompi i?
Kiu tiaokaze enmiksi u?
Kio bezonos esti an ita en la cirkula
mekanismo?
kunligita kun alia. Se ni de unu sektoro forprenus pli ol
ia parto, tiam ni nepre ka zu problemojn - ne nur tie
sed anka en la aliaj sektoroj. Se la uldoj de Ui tato
pligrandi as kaj la rentumo alti as, tiam alfluos pli da
mouo al la kapitalposedantoj. Samtempe havos tiuj, kiuj
laboras, malpli da mono por konsumado. Tio siavice
43

ka zos fluktuadojn cn la merkato kun sekvaj problemoj
pri laborokazoj k.t.p. Regislaroj, kiuj provas plenigi la
tatenspczojn per j liigo dc siaj uldoj, faras la "problcmenon"
iame pli longan. La nova monsistenio hclpus
malpliigi la misproporcian kreskon de la uldoj, same kiel
la koncentradon de kapitalo. Tio anka certigu konstantan
inter. an on dc varoj kaj servoj en libera merkato.
Se ni nun opinias ke la situacio ajnas malfaeila cn la
industriigitaj landoj, ni devas esplori kiel estas cn la tria
mondo, kiu dcvas preni la plcj terurajn konsekveucojn
de la hodia a sistemo. Dum grandaj usonaj kaj germanaj
hankoj pligrandigas siajn rezervojn, por esti preparitaj por
la financa kolapso de siaj prunteprenantoj en la
evolukmdoj, la industrilandoj importas kapitalon de la
evolulandoj - ne male. Per eksportado dc novaj
pruntedonoj kicl helpo amortizi la malnovajn, ili pligrandigas
la internacian uldokrizon. Ke tiu tendenco
devos esti an ita oni evidente rimarkas en la UN-raporto
de la Monda Komisiono por medio kaj evoluo, kun la
nomo Nia komuua estonteco. i anka pruvas ke la ajne
apartaj krizoj eu la monda ekonomio, kaj en la ekologio
de nia planedo, fakte estas nur unu sola.
"Ekologio kaj ekonomio estas i antaj pli kaj pli
kunteksitaj - loke, regione, nacie kaj tutmonde al
senkudra teksa o de ka zo kaj efiko... ulcloj, kiujn ili ne
kapahlas sed devas pagi, devigas al afrikaj landoj, kiuj
dependas de kruda vcndado, troekspluati siajn
difckti emaju grundojn, kio rezultigas, ke lionaj grundoj
transformi os en dezertojn... La produkta hazo en aliaj
cvolurcgionoj en la mondo estas trafita en siniila maniero
de kaj lokaj malsukcesoj kaj influo de la internaciaj
ekonomiaj sistemoj. Kiel sekvo de la uldokrizo de
Latinameriko oni hodia uzas la naturrimedojn de i tiu
kontinento ne por evoluo sed por pagi al eksterlandaj
pruntodonantoj. Tiu i maniero ataki la uldoproblemon
estas el pluraj vidpunktoj senpripensa: ekonomie, politike
kaj medie. Tio devigas relative malri aj landoj akcepti
kreskantan malri ccon samlcmpe kiel oni eksportas
44

Bildo9
Okcidenta Germanio 1950 - 1985
La nacia uldo kreskis
51-oble
BNP kreskis
18-oble
La bankl ransakcioj
plialti is
83-oble
De kie devenas tiu nenatura eksj^ansio en la
financa sektoro?
Kiuj estas la konsekvencoj jaor la sooio?
Kion ni povos fari por malaltigi la
malekvilibron?
amasojn da siaj mala.bun.daj rimedoj... Tiu malegaleco
estas la plej grava meclia problemo de la mondo. Esras
samtempe la j^lej grava evoluproblemo.'""
Je tiu tcmpo, diras Alfred Herrhausen, direktoro de la
pk?j granda banko de Okcidentgermanio (Dcutsche Bank),
"la strukturo kaj la grandeco de la problemo defias Ia
tradiciajn teknikojn por problemsolvoj". 21
45

BildolO
u vi iam viclis monon labori?
Mono clevas laboripor
bona profito!
Avera e laboras 200 000 g.m. por iu dungito
Kiel oni povas eligi pli da mono el mono?
Kiu donas sian kontribuon al la produktado?
Kiu profitas de tio, ke mono "laboras"?
Tiuj homoj, kiuj praktikas la hodia an monsistemon
scias, kc i ne povas dailri, sed afi ili ne konas ian
alternativon a ili ne volas scii pri iu. Bildo 9 donas
almena unu klarigon al tio. Kompare al la brutta nacia
produkto kaj la kreskanta grandeco cle la tata uldo la
bankoj ricevis misproporcian parton de la nacia ri eco.
46

Parte tio depcndas de tio, ke la bankoj uas pli malaltan
renLumprocenta on kaj sekve eblecon al pli granda profito
ol aliaj, sed anka de la plialtigita spekulado pri mono,
kio siavicc kondukas al plialtigitaj maklera oj. Tiuj
bankoficisLoj, kun kiuj mi diskutis i liun tcmon, ne konis
ian alternativon. Post kiam mi klarigis la novan
monsistemon kaj iajn eblecojn al ili, ili ofte sentis ke ili
ne povis pluperi la scion sen riski siajri laborojn.
La bankoj ne interesi as pri malferma diskuto pri la
funkciado de la rentosistemo, se ili ne akceptas
longperspektivan rigardmanieron. Momente ili prefere
faras male. Bildo 10 montras kelkajn misgvidajn rubrikojn,
kiuj revenas en la anoncoj de la bankoj, en revuoj kaj
urnaloj en la tuta mondo. Mono - la bankoj opinias - povas
"kreski", "plimulti i", multobli i". Plejofte ili provas
supervinki homojn ke mono povus "labori" por ili. Tamen
neniu homo vidis monon labori. Laboro iam plenumi is
de homoj, kun a sen ma inoj.
Tiu tipo cle anoncoj kovras tiun fakton ke iu krono a
dolaro, kiu iras al la investisto estas rezulto de la stre o
de alia homo, de kiu tiu sumo estas prenita, kiel ajn tio
okazas. Homoj, kiuj laboras por sia mono fari as alivorte
pli malri aj samgrade kiel ili, kiuj posedas monon pliigas
siajn investojn. Tio estas la tuta mistero pri kiel mono
"laboras", kion la bankoj ne volas ke estu malka ita.
La mia sperto tiuj personoj, kiuj devus esti konsciaj
pri la problemo kaj ia solvo, t.e. ekonomikistoj en la tuta
mondo, timas esti fimontritaj kiel "radikalaj". lli ja vere,
fare de apogo de la ideo pri senrentuma mono, povus provi
veni al la radiko (en latino = radix) kun unu el la plej
premaj ekonomiaj problemoj de la mondo. Sekve Gesell
kaj lia Leorio pri "natura ekonomia ordo" estas traktata
dc la ekonomikistoj kiel unu el la multaj malsukcesaj provoj
de la hisLorio realigi socialan reformon.
Kelkaj el la grandaj pcrsonecoj dum nia jareento, Albert
Rinstein, John Maynard Keynes kaj Lzra Pound, klare
47

vidis kiel gravaj la teorioj de Cesell pri reformo de la
monsistemo estis. Kovnes opiniis fakte en 1936 ke "la
estonteco pli lernos de la spirito de Gesell ol de MarxV'-
Tiu estonteco tamen ankora ne komenei i.s, malgra ke
bankistoj kaj ekonomikistoj ne bezonus esti troige
anta zorgaj por komprcni ke nova monsistemo ebligus
al ili solvi la centralan clilemon, pri kiu ili baraktis dum
jardekoj. Anstata e estas kiel la gvida ekonomihistoriisto
John L King diras en sia libro "On the Brink of ihe
Great Depression II" (Ce la rando de la Granddepresio
II):
"llia cifermuelado kaj kompiitiligitaj formuloj
montri is esti komplete senrilataj kaj tial anka iliaj
anta cliroj fari is eksterordinare eraraj. Estas kvaza ni
eclukus tiujn homojn al trans ilian kapablecon pensi". 21
Mi notis ke ekonomikistoj - diference al la plej multaj
in enieroj - nc tute komprenas la clan eron, kiu estas en
eksponenciala kresko. Tli eble povas vidi ian riskon rilate
la disvastigon de AIDS a kiam temas pri "la lo antara
eksplodo". luie de sia propra sfero ili kontra e ajnas
preska blindaj kaj naive kontentaj doni iom da simptoma
kuraco tie kaj ei tie, kaj poste kredas ke tio montri os
sufiee j.ior nialpliigi la dan eron.
Tiuj registaroj, kiuj tenus sin pozitivaj al enkonduko
de la monreformo joost nelonga tempo prenus grandan
[^a on en la clirekton al sociala egaligo, ekologia travivado
kaj sanigado de Liuj monmalsanoj, kiuj infcktis la t.n.
"lilKUiijn morkatekonomiojn" dum jardekoj.
La ri uloj
Unti el la kritikaj demandoj, kiun iam faras tiuj kiuj ekkomprenas
la efikecon de la ka ita alidisdivida mekanismo
ene de nia nLina monsistemo estas jena: LI tiuj 10% de la
lo antaro, kiuj profitas el la hodia a sistemo, peimcsos
ian ajn an on, kiu forigLis iliajn eblecojn de ncj^crlaborita
enspezo - prenila dc la granda plimulto da homoj?
•18

L.a respondo de la historio estas: Kompreneble ne -
nur se ili estos devigataj al tio de Liuj, kiuj pagas. La respondo
de la nova epoko estos: Kompreneble ili iaros tion
- se ili konseii os ke "la bran o, sur kiu ili sidas, kreskas
sur rnalsana arbo" kaj ke ekzistas "sana alternativa arbo",
kiu ne kolapsos pli a malpli frue. La dua respondo
signifos soeialan evolucion - la mildan vojon. La unua
signifos soeialan revolueion - la malmildan vojon.
La milda vojo proponas al rieaj homoj la eblecon
reteni tiun monon, kiun ili profitis el la rentosistemo.
La malmilda vojo sekvigos rimarkinclajn malprofitojn.
La milda vojo estas nenia akuzo al tiuj, kiuj profitis
el la rentosistemo, ar ilia agado nune - kaj is ni
enkondukis la novan monsistemon - estas tute la la
le o. La malmilda vojo kun sociala revolucio estos certe
pli dolora.
La milda vojo signifas: ne plu senlabora enspezo,
sed stabila valuto, pli malaltaj prezoj, eventuale anka
pli malaltaj impostoj. La severa vojo signifas kreskantan
maltrankvilecon, nestabilecon, pli altan inflacion, pli
altajn prezojn kaj pli altajn impostojn.
Mia isnuna sperto pri la 1 0% plej ri aj homoj estas,
kc ili nek estas komplele konsciaj j>ri kiamaniere la
rentosistcmo vere funkcias, nek ke irovi as iaj realecaj
alternativoj. Kun tre malmultaj escejotoj ili pli enius elekti
sekurecon ol pli da mono, ar enerale ili havas sufi e
j^or si mcm kaj kelkfoje anka por multaj estontaj
generacioj.
Sekvanta demanclo estas: Kio okazos, se tiuj homoj
transigos sian monon al aliaj landoj, kie ili ricevos reenton
anstata meti in en siajn bankkontojn, kie i konservos
sian valoron, sed ne akumulos reuLon? La respondo
estas, ke ili, ene de mallonga periodo, post kiam
ni enkondukis la reformon, eblc faros jarecize male. ar
la [irofitmar eno inter tio, kion homoj profitus elkapi-
49

lalrenlo, posl depreno de la malpli-valori o pro inllacio
kredeblc cstu proksimume same kiel la jMivalori o cle la
nova seninflacia mono.
Fakte la risko jx>vas esti la rekte kontra a. Tio, kion
ni kreos, cstos "Supcrsvislando" kun stabila valnto kaj
j rosperanta ekonomio. Nuntemjie inventistoj pagas por
meti sian monon en bankkonton en Svislando sen rento.
Menciinda kontrasto cstas ke Usono, dum la J H frua pe~
riodo de Reagan, ofertis la plej altajn rentoj iocenta ojn
kaj tiamaniere tiris al si superfluan monon el la tuta mondo.
Balda ili anka estis devigataj devaluti por j ovi plenumi
siajn uldojn al la pruntedonantoj eksterlande. Je
rentojjrocenta o de 15% (kiu estis la aktuala rento en la
komenco de la altrcnta jDcriodo) Usono post 5 jaroj estus
devigata rejjagi duoble tinn sumon, kiun la pruntedonantoj
investis. Ekzistis neniu ajn maniero ordigi tion, se la
dolaro estus konservata sian originan valoron. Ankora
sekvo de liu i poliliko estis, ke Usono, dum periodo de 8
jaroj, alii is de la plej granda kreditdonanto de la mondo
al la plej uldo ar ita nacio de la mondo.
Trovi as granda sumo da mono por spekulado - taksita
je 50 miliardoj da dolaroj - kiu rondiras la mondon de
unu bankcentrejo al alia, ser ante profitdonajn kajDitalinvestojn.
Tio montras ke estas manko de sa aj investeblecoj
j li uste ol manko de mono. Tiu cirkonstanco
an i us en tiu regiono a tiu lando, kiu enkondukus senrentuman
monon. i anstata e kreus altan konjunkturon,
kiu iom post iom transirus al stabila kaj diferencigita ekonomio.
La anco estas pli granda, ke troa a mono de ekstere
investi us i tie ol ke interna troa a mono forlasus
la regionon.
Tial; la multaj konsideroj, estus jili profitdona jx>r
ri uloj subteni monreformon kaj ajx^gi stabilan sistcmon
ol ajx^gi krcskantan nestabilecon kaj riski la neeviteblan
kra on.
50
Tria demando koncerne la plej ri ajn 10 % de la lo an-

taro Lemas pri tiuj, kiuj vivas el sia kapitalo kaj estas Lro
maljunaj por iabori. Kio okazos al ili, se ni forigos la ren
ton?
Ekzemplo, prenita cle Okeidenta Germanio (espriniiLa
per mezprocenta o de rentumo kaj inflacio), montras ke
tiuj, kiuj nun povas vivi el sia rento, povos vivi el sia kapitalo
almena dum unu generacio - eble du a tri - venonte.
Se ni supozas ke ili havas kapitalrimedojn de 1000 000
da markoj, kun renta procenta o de 7% kaj inflacia rapideco
de 3%, tiam la kapitalrento estos 40 000 markoj pojare,
sen konsumadi la kapitalon.
En la nova monsistemo, kie ni forigos la renton kaj la
inflaeion la prezoj de iuj varoj kaj servoj, kiel anka la
imposto, malalti os je proksimume 40%. Tio signifas ke
sama persono bezonos malnetan enspezon de 26 000
germanaj markoj jare por povi reteni saman vivnivelon
kiel nun. Se ni dividas 1 000 000 per 26 000 ni ja vidas ke li
a i povos vivi 40 jarojn el sia kapitalo.
La rafineco de tiu ekzemplo estas, ke la plej multaj,
kiuj hodia povas vivi el sia kapitalo anka estonte povas
fari tion, almena dum sia propra vivoda ro, se ni an us
la sistemon.
Inter la plej ri aj 10% el la lo antaro estas tiuj, kiuj
peiiaboras 1 milionon da markoj. Sed estas anka kelkaj,
kiuj iutage gajnas pli ol 1 miliono da markoj el rento.
La oficialaj fontoj 21 la iutaga enspezo de la angla re ino,
la plej ri a virino de la mondo, estis 700 000 puncloj ( irka
2 milionoj da germanaj markoj a irka 7 milionoj cla
kronoj) dum la jaro 1985. Malgra ke nek la re ino nek
entreprenoj kiel Siemens, General Motors a Volvo havas
grandan oficialan potencon, ilia poseclo cle ri a oj Lamen
rezultigas neoficialan potencon.
Skandaloj temante pri ke gviclaj industrioj financas
politikajn partiojn en Okcidenta Germanio, Usono kaj
aliaj okciclentaj landoj, pruvis, ke iuj clemokratioj estas
51

Bilclo I 1
La divido de la mona bonstato en
Okcidenta Germanio
aparienas al
la imua chiono
cie la lo anlaro
Al kiu duono vi apartenas?
Kiel evoluas tiaj diferencoj?
Kiujn konsekvencojn havos tia
monkonccntrado?
9G°v.
cn dan ero, kiam la ekonomia aliclisclivida mekanismo
(t.e. la rento) eslas permesata libere furiozi. La homoj, kinj
opinias sin vivi cn demokratioj, iom post iom konstatos,
ke ili en plcj bona okazo vivas en oligarkioj - a en plej
malbona okazo sub fa ismaj re imoj. Dum mezepoka
tempo homoj opiniis, ke ili estis en malfacila situacio, kiam
ili estis devigataj pagi sian dekona on: unu dekono'de sia
enspezo a produktkvanto al la fe dmastro. Rilate tion
ili havis pli boue ol ni. Modia pli ol unu triono de iu
.5 2
4"-;>
apartenas al
la alia duono
de la lo antaro

marko, dolaro a krono transloki as en la po ojn de la
kapitalposedantoj.
I,a demando nun estas se ni finfine voias kompreni
tiiui socialan maljustecon, kiun nia nuna monsistemo
ka zas - kaj an i in. A IT ni volas atencli krizan
momenton, t.e. mondvasta ekonomia a ekologia katastrofo,
milito a revolucio. ar ne ekzistas ia maniero por
umiopuloj a etaj grupoj solo an i la monsistemon, ni
clevas provi kunvenigi tiujn, kiuj scias kiamaniere an o
povos okazi kuiT tiuj, kiuj havas potencon an i. Tiam estas
cviclente ke:
- tiuj kiuj profitas el la hodia a sistemo, pere de la rento,
povos neniel esti akuzataj por tio, ar ili agis ene de la
limoj de la le o;
- tio kio male estos haltigebla estas la sen esa eltirado
de mono sen laboro;
- ne estu iaj malhelpa oj rilate kiel kaj kie poscdantoj
de kapitalo investu in en la estonteco; se ili estas inteligentaj
ili tamen retenos la monon en la lando, kiu kreos
ekonomian altkonjunkturon pro la nuligo de la rentuma
sistemo.
La malri uloj
En 1986 JLT familio en Okcidenta Germanio posedis
privatan kapitalon avera e de 90 000 markoj. Tio ja estus
brilanta pruvo pri la bonslalo de la lando se i eslus
disdividita almcna iom egale. t,a malnobla lakto tamen
male estas tia, ke unu duono de la lo antaro posedas
entute 4% de la kapitalo, kaj la alia duono posedas 96%
(Bildo 1 I). Por esti pli ek/.akta: la kapitalo de la lastaj 10 %
kreskas konstante je kosto de iuj aliaj.
Tio klarigas kial ekzemple familioj el la malsupra meza
klaso en Okzidenta Ciermanio pli kaj j^li ser as ekonomian
helpon e socialaj instancoj. La senlaboreco kaj la malri
eco kreskas spite de ampleksa reto cle sociala pri-

Bildo 12
Kiam mankas mono la rentumo alti as, kio siavice
ka zas kreskantan senlaborecon kaj bankrotojn.
Rentnmo
Senlaborec
an o de la rentumo estos rimarkebla
nur post unu a du jaroj en la
senlaboreca statistiko.
Kial ni perdas la laborojn kiam la
rentumoj estas altaj?
Kio kreas ei tiujn interligojn?
Kiel la situaeio povas esti ustigita?
zorgado por ustigi amba .
Bankrotoj
La plej grava faktoro rilate al alidisdivido de ri a oj
estas la rentumo, kiu iutage transigas 1.100 inilionojn
da niarkoj de tiuj, kiuj laboras al tiuj kiuj posedas
kapitalon. E se la plej multaj registaroj provas ustigi la
akompanantan malekvilibron per imposta sistemo, la
54

Bildo 13
Subvenciaclo
iutage
La Tria mondo pagas
200 milionojn da dolaroj de rentumo al ni
Nia subvenciado estas nur duone tiel granda!
Kiel longe tio povos da rigi?
Kiel ni povas malpliigi la ekspluatadon de la
malri aj landoj?
rezultoj nenie estas en la proksimeco de ekvilibro. Krome
la kostoj de kreskanta burokratismo trafas iujn pro
plialtigitaj impostoj. Homaj kostoj en formo de tempo kaj
energio - kaj la humili o kiu sekvas la klopodojn traigi la
burokratan regulsistemon - ne estas konsiclcrataj en la
kalkulado.
La absurdeco de monsistemo, kin unne dcprenas de
55

Bildo M
La Tria monclmilito jam komenci is.
ekonomia milito, nedeklarita mililo:
niilito per uzuraj rentumoj, altegaj
prezoj kaj neegalaj an kondi oj.
Renlumoj, kiuj estas kontrolataj de
fora loko is nun mortigis milionojn da
homoj sur prirabita planedo. Ili mortas
pro malsato, malsanoj, senlaborcco\kaj
-^krimeco.
u ni clcvos elteni i tiujn cirkonstancojn?
Cu la revolucioj cle la historio donas bonajn
proponojn de solvado?
Kiuj estas la veraj ka zoj de milito?
homoj ilian la le an parton de "la libera merkatekonomio"
kaj posle - j^ere de la plej neperfektaj proceduroj
- repagas parton de tiu mono en formo de sociaj
subvencioj al samaj homoj, cstas malofte malka ita cle
"ekspertaro" a pridiskutata cle la enerala publiko. Cu
povas esti aliel, tiel longe kiel tiuj 80% cle la lo anlaro,
kiuj pagas, ne komprenas kiamaniere tio okazas?
5G

Efektiva komparo inter suprenirantaj rentumaj normoj
kaj plimulti antaj nombroj da bankrotoj same kiel
senlaboreeaj nombroj, kiuj sekvas unu la aliajn kun
postresto cle unu is du jaroj, donas al ni ankora unu
konvinkan argumenton por enkonduki senrentuman
monsistemon. Denove mankas en tiuj ciferoj socialaj
kostoj, kiel alkoholismo, disigitaj familioj kaj plivastiganta
krimcco, sed estas kromkostoj, kiuj efike povus csti
rcduktitaj per monreformo.
Se ni rigarclas la clilemon de la tria monclo (Bildo 13)
ni tiam viclas nian propran situacion kvaza tra lupeo.
Estas kiel karikaturo de tio, kio okazas en la industrie
evoluintaj lancioj, ka zitaj de la sama struktura difekto en
la monsistemo. Tamen la granda diferenco estas ke la
industriaj landoj kiel tuta o gajnas dum la cvolulancloj
pagas. iutage ni ricevas 300 milionojn cla dolaroj el
kapitalrentoj de landoj en la tria mondo; tio signifas
duoble kaj e pli tiel multe kiel la evoluhelpo, kiun ni donas
ai ili.
El la tuta uldo de 1 000 miliardoj da dolaroj de la tria
mondo en 1986, proksimume triono konsumi is por pagi
rentumojn de anta aj prunteprenoj. Estas nenia espero
ke tiuj lancloj iam povus eliri tiun i situacion sen
grandampleksa krizo a radikala politika an o. Se milito
signifas malsaton, malsategon kaj morton, socian kaj
homan mizeron, tiam ni estas meze en la "tria
mondmilito" (Bildo 14). Estas ne deklarita milito. Estas
milito kies armiloj estas uzuraj renlumoj, manipulitaj
prezoj kaj maljustaj inter an aj kondi oj. Estas milito, kiu
devigas homojn en senlaborecon, malsanon kaj kriman
konduton. u ni devas permesi tion eterne?
Estas ne dubo ke tiuj hornoj, kiuj nuntempe vivas plej
malbone en tiu monsistemo, kiun ni kreis, estas pli ol la
cluono de la monda lo antaro. I,a situacio en la tria monclo
tuj alii us se iliaj prunteprenoj povus esti nuligitaj, tute
a parte, de pruntedonantaj nacioj kaj bankoj. Tio e^stas
ofte rekomenciita de progresemaj ckonomikistoj kaj
okazas fakte ofte jam nun. Tamen, se ne la baza difekto
57

de la monsistemo estas forigita la sekvonta krizo jam estas
enprognmiita. Unu el la plej gravaj pa oj, kio nun estas
neeesa fari, estas konatigi la elekteblecon de nova
monsistemo inter tiuj, kiuj plej profitus de i: la malri uloj
kaj la evolulandoj.
I ,a eklezloj kaj novspiritaj grupoj
Multaj cl la grandaj politikaj kaj religiaj gvidantoj kiel
Moseo, Jesuo, Muhamcto, Luther, Zvvingli kaj Gandhi
provis malpliigi la socialajn maljustecojn malpermesante
rentumpagojn. Ili komprenis la kernon de la problemo.
Tamen ili neniam havis praktikan solvon proponi, kaj tial
la fundamenta eraro restis ne an ita. La malpcrmeso de
la papoj pagi rentumon en la kristana paroho dum la
mezepoko en E ropo nur transdonis la problemon al la
judoj, kiuj fari is la gvidaj bankieroj de la mondo. Malgra
ke la judoj ne rajtis preni rentumon unu de la aliaj, ili
povis fari tion de la kristanoj. Interne de islamo oni ne
pagas rentumon de monprunto, sed la pruntodonanta
persono a la banko fari as kunposedanto de iliaj negocoj
a ricevas parton de la venontaj profitoj. En certaj okazoj
tio povas funkeii pli bone - en aliaj pli malbone - ol pagi
rentumon.
Nuntempe la eklezioj lacigas siajn anojn per admonoj
pri donacoj por mildigi la plej terurajn socialajn problemojn,
en la industrilandoj kiel anka en la evolulandoj.
Tio restos simptoma kuracado tiel longe kiel la sistema
clifekto en nia monsistemo da re efikas.
Kio anstata e estas bezonata estas disvastigo de informoj
kaj malferma diskuto pri la efikoj de la nuna sistcmo
kaj pri la solvo en formo de monreformo.
En Latinameriko ekzemple la katolika eklezio estas
disdui inta inter la konservativa hierarkio en la pinto,
kiu tiri as al okcidentlanda formo de kapitalismo, kaj la
progrescma bazo, kiu orienti as al la komunista modelo.
58

Ni nun havas historian ancon prezenli senrentuman
ekonomion kiei solvon en tria nivelo, nek konumisLa nek
kapitalista, sed kiu levi as super ili aniba i kreos
stabilan ekonomion kaj proponos al la eklezioj valoran
helpon en iliaj stre oj alporti pacon al la tero.
En spiritaj terminoj io, kion ni trovas en la mondo
ekster ni, estas speguli o de nia propra interna mio, nia
kredsistemo, niaj deziroj kaj niaj pensoj. Transformigo
de la ekstera moncio postulas transformigon de la interna.
Fari la unuan sendepencle de la alia estas neeble.
La elkresko de esotera scio kaj ia praktikado rnultloke
en la mondo montras al isfunda konscienca an i o e
pli kaj pli granda parto de la moncla lo antaro. Ilia laboro
pri interna an o donas al ni la bazon por ekstera an o.
Sen tiu laboi"o paca transformi o de la monsistemo estos
neebla. Tial granda respondeco ku as sur tiuj, kiuj laboras
por humanecaj celoj kaj estas konsciaj pri tiuj praktikaj
eblecoj, kiujn monreformo povus havi kiel aspekto de
tutmonda an i o.
La komerca kaj industria mondo
En senrentuma kaj seninflacia ekonomio la prezoj de
varoj kaj servoj, same kiel en la hodia aj kapitalistaj
landoj, cstus regulitaj per proponado kaj posLulado. Kio
male estus an ita estas la misprezcnto de "la libera
merkato" pere de la rentomekanismo.
Avera e iu laborloko en Okcident-Cermanio porlas
uldo ar on de 70 000-80 000 markoj. Nur la rentumo
sumi as je 23% cle la meznombraj laborkostoj-•'• (vidu biklo
tS). Al la parto de rentumo de prunteprenita kapitalo oni
devas aldoni rentuman parton cle la propra kapitalo de la
firmao. La lasta sin formas la sama rentuma skalo kiel
la iinua. Tial uldoj plii as 2-3 foje pli rapide ol la landa
ekonomia produktiveco (vidu bildo 5). La proporcioj iame
fari as pli kaj pli malbonaj por tiuj, kiuj laboras kaj por
59

Bildo 15
La labora prezo estas pli ol nur la salajro
Rentumo
Por iu 100 GM,
kiitj estis elpap ta
kiel salajro eu
1985
... iu industria kaj
komerca entrepreno
devas pagi ankora
23 GM de rentumo
De kie devenas i tiuj alclonaj kostoj?
Kiuj estos la konsekvencoj?
u ni povos an i la proporciojn?
tiuj, kiuj volas starigi propran entreprenon.
Momente ni viclas evoluon de pliigita koncentrado cn
la induslria sektoro. Malgrandaj komercaj entreprcnoj kaj
industrioj estas fora etitaj de la pli grandaj kaj la grandaj
estas fora etitaj de la ankora pli grandaj, is la tago kiam
preska iuj en la t.n. "liberaj merkatekonomioj" laboras
ene de unu sama multnacia entrepreno. Tiu evoluo
ekliavas sian impulson dc la ideo pri grandskaleco kaj de
la a tomatigo en la grandaj industrioj, sed anka de la
60

Bildo 16
Hura, clenove 2,5%-a alkresko!
2,5%-a
alkreska kvanto
hodia
respondas al
9%-a
alkreska kvanto
en la 1950a jardeko.
De kie devenas la freneza postulo pri pli
granda kreskado?
Kiel ni povos nin liberigi de tiu postulo?
Kial stabilaj ekonomioj estas neebla o?
m® I- C
plii antajn socialajn problemojn, krome kaj politikajn kaj
ekonomiajn ekscitojn.
Senrompita ekonomia kresko tamen rezultigas elsu adon
de la naturrimedoj. Tio signifas ke ni, en nia nuna
monsistemo, estas devigaraj elekti inter ekonoinia a
ekologia kolapso. Krome la monrimeda koncentrado en
la manoj de malgranda nombro da individuoj kaj
multnaciaj entreprenoj kreas iaman bezonon de
grandskalaj investoj, ekzemple nukleaj centraloj, grandaj
digokonstrua oj por hidroenergio kaj fabrikado de
armiloj. (Vidate el rigore ekonomia perspektivo estis la
politike dubema agado de Usono kaj E ropo instali iame
63

pli grandajn kaj pli efikajn armilojn kontra Ruslando,
samtempe kiel oni sendis buteron, tritikon kaj teknologian
scion lien, tute racia: militista produktado estas la sola,
kie oni povas prokrasti la satpunkton por eterne, samc
longe kiel la malamiko sammaniere povas evoluigi pli
rapidajn kaj pli bonajn armilojn. Krome la profitoj en la
militista sektoro multe superas tiujn en nia civila ekonomio.)
Tiel longe kiel iu investo devas konkuri kun la
potenco de la mono kaj ia ebleco sin pliigi en la valuta
merkato, la plej multaj ekologiaj investoj - kun celo krei
solidajn sistemojn (t e tiaj, kiuj finas kreski e optimuma
nivelo) fari os malfacile realigeblaj grandskale. Homoj,
kiuj estas devigataj pruntepreni monon por ekologiaj
projektoj hodia ordinare perdas ekonomie. Se la rentumo
povus esti forigita, tiam almena estus egale ekonomie
por ili, malgra ke la diferenco restas kompare al aliaj
investoj (ekz en armilaj negocoj).
Ni prenu investon en sunkaptiloj kiel ekzemplon. Se
ni povos atendi nur 2%-an profiton de nia mono, tiam
estus ekonomie nesa e investi en i tiu cetere tiel ekologie
sa a teknologio por produktado de varma akvo, ar nia
mono en la banko povus doni profiton de 7%.
an o en la monsistemo donus al homoj la ancon
investi en konservado kaj plibonigo de la biologia bazo
de la vivo - sen havi malprofiton, ekonomie vidate. Tio
siavice kreus tre alispecan movforton por homoj enga i i
- individue kaj grupe - en procedoj por konservado de la
vivmedio kaj en pretigo de ekologie sanaj teknologioj.
La kvanto dc la ekonomiaj aktivecoj anka pli facile
adapti us al veraj bezonoj. Car oni ne plu bezonus altan
kapitalan profiton por pagi rentumkostojn la prcmtrudado
al superproduktado kaj superkonsumado estus
multe malpliigata. Laprezoj povus esti malaltigata avera e
30-50%. kio momente kovras la kapitalkostojn./Feorie la
homoj bezonus labori nur la duonan tempon kompare al
64

hoclia secl tamen reteni saman vivnivelon.
Eu la nova monsistemo kvanta kresko kun grancla
probablo estus anstata igata j:>er kvalita. ar la homoj havu
eblecon lasi sian novan monon en parkonto, kie i
konservus sian valorcm - a investu in en vitro,
porcelano, mebloj, artaj produktoj a en solide konstruita
domo, kiuj iuj anka konservus siajn respektivajn
valorojn - estas tiam probable, ke multaj elektus tiajn
"investobjektojn" kiuj ri igus iliajn vivojn. Tamen estas
tiel ke des j:>li oni pridemanclus bonan kvaliton de tiuj
varoj des pli estus produktata. Ni J OVUS tiamaniere atendi
tutan revolucion de valoro. Tio tuteertc influus kulturajn
kaj mediajn demandojn. Midtaj investoj en arto kaj
ekologiaj projektoj povus i i konkurence fortikaj j^er helpo
de "stabila" valuto kaj persista vivstilo, kiu [Drecize estu
profitiga, sen gajno. Sekve balda arto kaj ekologio J OVU
fari i "ekonomie solidaj".
Vlrinoj
Kial tiel malmulte da virinoj trovi as en la ckonomia sfero?
A ni rigardas la akcian merkaton a la bankan mondon
estas tiuj sferoj ankoraii la regno de la viroj kaj la escej:>toj
ajne nur konfirmas la regulon. Mi konvinki is - jiere cle
sufi e longa sj erto de virinaj demandoj kaj j rojektoj - ke
la plej multaj virinoj intuicie sentas ke nia nuna
monsistemo ne funkcias. Malgra ke ili, same kiel la viroj,
kiuj travivas la samon, ne ekzakte scias, kie estas la eraro
- ili tamen pravas.
T,a akra batalo de la virinoj j^or egalrajteco (kio ja ank^
a grandj arte estas ekonomia demando) igis ilin furiozaj
pri la proeedoj kiuj kreas malegalecon, kiel "la monludo".
La plej multaj virinoj komprenas j^er sperto, ke kiam iu
ekhavas monon sen laboro, kiel ekzemjile tra la rentosistemo,
tiam estas iu alia kiu perlaboris in. La lasta estas
(ofte) virino. El tiu lo antara duono, kiu nur jx>sedas 4%
el la totala ri a o, (Bildo 11) la plimulto estas virinoj.
65

Virinoj portas la imprese plej grandan ar on de la
ekonomia tiaoso kaj la sociala mizero, ka zita de nia nuna
monsistemo ie en la mondo. Por ili iuj la situacio povus
esti drame angita per enkonduko de nova monsistemo,
kiu funkcius kiel "teknike plibonigita inter an a
komerco". Pro tiu kialo mi atendas grandan proeenta on
dc virinoj inter tiuj, kiuj mar as e la kapo por pli justa ilo
por komerca inter an o. Ili komprenas kion signifas esti
ekspluatata. Post transformi o la virinoj tre certe povos
sin dedi i al banknegocoj kaj investoj en multe pli alta
grado, ar ili komprenas ke nun temas pri vivakcelada
sistemo en kiu ili volonte volas labori - kaj ne pri detruada.
Laste sed ne malpli grave i tiu monsistemo pli konvenas
al la virina percepto pri potenco.
Viroj alkutimi is je hierarkia potencstrukturo, kun
iopova pinto kaj senpotenca bazo. Tiu kiu ekhavas pecon
de la kuko lasas malpli al la ceteraj. Estas situacio kun
gajnintoj en la unua flanko kaj malgajnintoj en la alia. Virinoj
pli ofte imagas al si la potencon kiel io kun senfina
kreska kapacito. Kiam virino enigas potencon en grupo,
la tuta grupo ricevas pli grandan potencon. F.stas situacio
kun nur gajnantoj.
Monsistemo, kiu ekspansias, kiam la bezonoj kreskas,
sed kiu haltas pligrandi i, kiam tiuj bezonoj kontenti is,
kreas finfine preska a tomate - gajnsituacion por iuj.
En kriza situacio (kie ni us nun estas) tio krei as e kun
mallonga perspektivo.
Tio kio plej multe pla os al virinoj, kiam temas pri ili
mem kaj iliaj infanoj, estas la ideo ke ni povus realigi
molan transformadon - evolucion - anstata ankora unu
el tiuj kruelaj revolucioj, kiuj ka zis tian nemezureblan
mizeron kaj doloron en la pasinteco.
66

4. Kion ni povas lerni de la historio?
Tiu monsistemo, kiun ni heredis cle niaj pragepaLroj estas
pli ol 2 000 jara a. I,a germana vorto por mono, GeLd,
montras rekte al ia origino, kiu estis Guld (oro). Oro,
sufi e neuzebla metalo por alio ol juvela oj kaj ornama oj,
fari is la an ilo, kiun oni preferis en la romana regno
irka la jaro 700 aKr. Mono iam signifis moneroj. Tio
estis anka tiu koncepto, kiu registri is en la konstitucio
de Usono. Oraj kaj ar entaj moneroj (a iaj konformaj
valoroj en bankkambioj) estis lasolaj tute akceptitaj pagiloj
en Usono is 1934. Ankora hodia inultaj homoj
rekomendas reiron al la orvaluto - speciale tiuj, kiuj vidas
la malagrablajn flankojn de la preska senlima ebleco
presi papermonon.
Kiam Silvio Gesell en la jaro 1904 eldonis sian libron
"Die nat rliche Wirtschaftsordnung" temis tri kvaronoj
de la libro pri tiu demando. 26 Opozocie kontra iuj
establitaj ekonomikistoj de lia tempo li provis montri,
teorie kaj per praktikaj ekzemploj, ke la orvaluto estis ne
nur nenecesa sed e malutila por funkcianta monsistemo
bazita sur senrentuma mono.
Hodia ni scias ke la orvaluto ne esLas necesa. Nun
ekzistas e ne unu lanclo en la mondo, kiu bazigas sian
monsistemon sur la orvaluto. John Maynard Keynes, kiu
tre bone konis la laboron de Silvio Gesell, kunhelpis
forpreni tiun obstaklon por funkcianta ekonomio en la
1930aj jaroj. Kion li tamen forgesis lan i estis la dua
elemento en an i o, nome anstala igi la renton per
cirkuliga kotizo. Estas altgrade tial ni nun denove havas
ekonomian malfacila ojn kaj ni ekhavos tion kun
67

konstanlaj intcrvaloj, is ni lernis la lecionon.
Por montri kiel malfacilc estas atingi pli profundan
komp-renon dc la monproblemoj mi volas klarigi tion
per kelkaj historiaj ekzemploj.
Brakteateiimoiiei-oj eti la mezepoka E ropo
De la 12a is la 15a jareento oni Lizis en Europo monsistemon
nomatan "Brakteaten". Mono estis cldonata de
respektive urboj, ej>iskopoj kaj regantoj. Ci estis u/ata nc
nur kiel inter an ilo de varoj kaj servoj sed eslis anka
uzata por pago de imposlo. Tiu maldika monero, de oro
a ar cnto, estis iujarc "retirata", refandigata kaj devalutigata
per irka 25% en i tiu proccso.
ar neniu volis pari i tiujn moncrojn oni investis
ilin en mebloj, stabilaj domoj, arta oj kaj aliaj aferoj, kiuj
ajne povis reteni a pligrandigi sian valoron. Dum ei tiu
tempo kelkaj el la plej mirindaj religiaj kaj profanaj
artverkoj kaj arkitekturaj krea oj esti is. " ar dum la valoro
de la mono ne povis pligrandi i estis kreata vcra ri eeo" 27
Ni ankora pensas je tiu tempo kiel kulmino de la kultura
evoluo en la e ropa historio. Metiistoj laboris kvin tagojn
semajne, la "blua" lundo enkonduki is kaj la vivnivelo
estis alta. Krome okazis apeiia iuj militoj a
maltrankvileeoj inter la diversaj potencgiripoj.
F.vidente la homoj tamen mal atis i tiujn nionerojn,
kiuj jierdis tiel multe de sia valoro en regulaj intervaloj.
Tial en la fino de la 15a jarcento enkonduki is la "eterna"
joenco. Kun i vcnis la rento kaj monhava a kresko |Dor
iam maljDli da homoj, samtempe kiel la socialaj kaj
ekonomiaj jjroblemoj kreskis. La sperto de la sujore
mcnciita estas ke imjjostoj estu difinitaj aparte kaj nc
kombinalaj kun cirkuliga monkotizo.
68

La VVeimarrespubliko kaj ia orvaluto
Dum la VVeimarrcspubliko (1924-33) la elb de la nacia
banko Hjalmar Schacht havis planojn krei "honestan"
valuton en Germanio. Tio signifis, la li mem, reiro al la
orvaluto. ar li ne povis a eti sufi e da oro en la monda
merkato - konlorma sumo al la mono necesa por la
moncirkulado - li ekreduktis tiun laste menciitan. La
malpliigita provizo de kuranta mono rezullis cn pli altaj
Bildo 17
Senlaboreco clonas
malrl econ
malri eco radikaligas.
Senlaboreea statistiko
kaj vo oj por Hitlero (x)
duni la VVcimara respubliko
(en milionoj)
u nin minacas nova raclikalismo?
Kio ka zas la "novan malri econ"?
Cu ni povas malhelpi i tiun evoluon?
69

entumoj kaj sekve malpli da mono por investoj, kio
siavice devigis la entreprenojn bankroti, pligrancligis la
senlaboreeon, pligrancligis la radikalecon de Ia soeio kaj
fine helpis al Hillero ricevi pli kaj pli grandan potencon.
Bildo 17 montras la kunligon inter malri cco kaj fortigita
raclikalismo en la VVeimarrcspubliko.
Ci tiun evoluon anta vidis Silvio Gesell - e se estis
pro aliaj ka zoj. Jam en 1918, tre balda post la unua
monclmilito, kiam iuj parolis pri paco kaj multaj
internaciaj organizoj krei is por certigi tiun pacon, Gesell
publikigis jcnan averton en letero al la elclonisto de la
urnalo "Zeittmg am Mittag" en Berlino:
"Malgra la sanktaj promesoj de iuj homoj
ekskomuniki militon unu fojon por iam, malgra la krioj
de milionoj da homoj: "Neniam plu milito!", malgra iuj
esperoj pri pli bona estonteco, mi devas diri i tiort: Se la
nuna monsistemo, bazita sur rento kaj akumulita rento,
da re funkcios, mi kura as anta diri ke prenos malpli ol
25 jaroj anta ol ni havos novan kaj ankora pli teruran
militon. Mi evidente povas anta vicli la venontan evoluon.
I,a nuna nivclo de la teknologiaj sukecsoj rapide
rezultigos rekordan plenumadon de la industrio. La
konstruo cle la kapitalo fari os rapida, malgra la
ekstremaj perdoj dum la milito, kaj pere de la kapitala
troa o la rento estos malaltigata. La mono tiam restos en
la trezorkesto. La ekonomiaj aktivecoj malpiigrandi os
kaj kreskanta nombro cla scnlaboruloj irka vagados sur
la stratoj... inter la miskontentaj amasoj sova aj revoluciaj
iclcoj ermos kaj la venena planto "Supernaciismo"
kreskos. Neniu lanclo komprenos la alian, la fino nur povos
esti denove milito." 2,i
Se oni rigardas historie pri kio vere okazis, kun la
rezulto en la mauo, Liam la mono ne kreskis en Ia
trezorkesto. La Nacia banko kreis mankon de mono, sed
la efiko estis la sama. Ankora hodia ajnas ke la
cfbankoj ignoras la bazan solvon de la problemo, kiun
ili iame havas anta la okuloj.
70

5. Klon mi povas
fari por faciligi la alii on?
Estl iiiformita, kreskigi la konsciencon e aliaj
La plej granda obstaklo por an igo de la monsistemo
estas ke tiel malmultaj homoj komprenas la problemon
kaj ankora pli malmultaj scias, ke ekzistas solvo. Sed
depost oktobro 1987, kiam 1,5 bilionoj da dolaroj malaperis
en Wall Street, homoj estas pli volontemaj a skulti. Esti
isfunde informita kiamaniere la rentumo kaj kunmctitaj
rentumoj funkcias estas la unua pa o al an i o. Povi
diskuti la solvon kun ties diversaj sekvoj estos posta pa o.
Komencu inter geamikoj kaj familianoj kaj provu kiel
bone vi povas klarigi la temon. Poste da rigu kun homoj
kiujn vi konas iom malpli bone, kaj poste ne hezitu paroli
kun via bankisto, via asekurista agento, lokaj politikistoj,
urnalistoj kaj amasmediaj homoj. Per multaj diskutoj kun
profesiuloj, bankistoj kaj ekonomiistoj mi konvinki is ke
ne ekzistas iaj "realaj" malfacilecoj, nur mensaj blokadoj,
kiuj evolui is per instruado kaj limigantaj kredsistemoj
pri kio mono vere estas kaj kiel ili devas funkcii.
Estu prikonscienca, ke mono estas tre centra temo en
la vivo de multaj homoj. Tial i intime dependas de la
bildo de la homoj pri si mem kaj pri la mondo. Malavareco
a avareco, malfermiteco a fermiteco, varmo a malvarmo,
la konduto de la homoj en aliaj interligoj anka
speguli os en ilia sinteno rilate monon. Ordinare estas
malfacile trakti monon kiel apartan aferon. Kiel ajn vi
faros vi unue clevas klarigi kiamaniere la rento akumulas
valoron, anta ol vi ektraktos simptomojn, kiuj povos
71

ekesti, ekzemple en la sociala a politika sfero. Se vi ne
komencas per tio la tuta diskuto povos fari i multe pli
malfacila.
Estu prikonscia, ke monreformo, e se i estas ligita
kun multaj aliaj problemoj, ne a tomate solvos ilin iujn.
i ne de si mem prizorgos malri ulojn, maljunulojn a
malsanulojn a kontentigos aliajn socialajn bezonojn.
Monreformo faciligos helpi tiujn grupojn, sed tio ne
signifas, ke ni povos preterlasi fari specialajn programojn
a strategiojn por solvi socialajn problemojn. Same validas
por demandoj ene de ekologio, uzo de disponeblaj rimedoj,
k.a.
Per sekvado de la iutaga debato pri la monda situacio
vi pliigos vian komprenon pri kiel necesa kaj konvena
tiu i an o estas. iuj kun sento por respondeco, kiuj scias
pri solvo, devas fari ion por disvastigi scion pri tio.
Apogl moclelprovojn
I,a plej grava preparo por transiro al senrentuma monsistemo
cstas starigi kelkajn provojn en la "vera vivo". Tiaj
donos al ni ideojn pri kia efiko i tiu an o havos, kiam i
reali os grandskale.
Estus plej avanta e se tiuj regionoj a landoj, kiuj
montris intereson por cksperimenta provo, povis kunordigi
sian agadon. Tiam ni nome havus pli grandan
fidindecon, kiam ni inspektas la rezultojn, faritajn dum
diversaj socialaj, kulturaj kaj ekonomiaj premisoj. La
elektitaj regionoj estu sufi e grandaj por doni fidindan
komparan bazon por la tuta lando. Altgrada memstareco
estos anka dezirinda. Tio signifas, ke multaj el tiuj varoj
kaj servoj, kiuj estos bezonataj, estos akireblaj ene de la
eksperimenta regiono. La dua ebleco estas anstata e elekti
krizregionon kun malalta konjunkturo kaj granda
senlaboreco, - kio ofte estas sekvo de malmulta diferencigo
- kaj tie krei impulson al pli diferencigita kaj stabila
72

ekonomio per enkonduko de nova monsistemo. En tia
situacio anka an o ajnas pli alloga. Homoj ajne estas
pli malfermaj por an o, kiam ili vivas en malbona
sistemo, speciale se ili povas kompreni ke ili fakte povos
eion gajni kaj nenion perdi en la procedo, kiel estis en
W6rgl ( apitro 2).
Aliflanke povas relative malgranda, diferencigita kaj
sana regiono anka vidi la avanta ojn de enkonduko de
nova monsistemo tre klare, kaj i tie anka povos la
pozitivaj efektoj de la an o pli rapide evidenti i.
Por kompreni kion signifas senrentuma mono en
cliversaj socialaj kunligoj ni prefere ne limigu la cksperk
mentojn al nur unuspeca situacio.
Starigi lokan inter an an koniercon
El iuj eksperimentoj kun inter an oj de varoj kaj servoj,
faritaj ekster la nuna monsistemo, estas tiu, kiu stari is
de Michael Linton en la insulo Vankuvero en Kanacio la
plej konata. Estas ankafl tiu, kiu estas plej facile adaptita
al iu ajn tipo de regiono. La LET-sistemo ("Local
Exchange Trading", loka inter an a komerco) funkcias
tutsimple kiel sistemo de transakcioj per "verdaj" dolaroj,
kie ne estas metita kotizon al la dolaro, sed tamen al iu
transakcio. Homoj inter si deciclas kiom da "verdaj" kaj
kiom da "normalaj" dolaroj iu varo, kiun ili venclas art
a etas, kostu. Poste ili transigas siajn uldojn kaj
bonhavojn en komputorizita kalkulcentralo. La limon por
iliaj uldigoj oni povas jam anta e priclecidi kaj poste an i,
se necesos. En tia maniero la risko estos minimuma por
iuj partoprenantoj. Evidente estas, ke des pli da personoj,
kiuj partoprenas, des pli profita estos la sistemo.
En i tiu maniero malgranda socio proksime al
Vankuvero helpis juna dentisto, al kiu mankis mono al
konsultejo. La homoj en la malgranda socio konstruis
domon kaj konsultejon, plejparte per verda mono.
73

En Svislando cstas VVIR "I,a inter an a ringo", kiu agas
eiT la tuta lando, unu el la malmultaj resta oj, kiuj ankora
restas de provo krei senrentuman inter an an sistemon.
i anka funkcias pere de kontosistemo, kie debeto kaj
kredito balanci as centrale." 1
Estas politike sa a sinteno apogi iujn provojn de
alternativoj kiam temas pri ekonomiaj sistemoj kaj helpi
al homoj pli bone kompreni la intencon pri mono kaj kiel
i vere funkcias. Spertoj de realaj provoj ja donas alian
kompreiTon ol kiu ajn libro a prelego.
Apogl etlkajn Investojii
Pa o, kiun iuj tuj povas preni, estas prizorgi ke ilia mono
estos investita en etike usta maniero. Post kiam pli kaj
pli da homoj ekkomprenis la socialajn kaj moralajn
efikojn de eLikaj investoj tiuj elkreskis kiel fungoj el la
tero. Fari is movado kun vendosumo de multaj milionoj.
Esprimita per la vortoj de Hazel Henderson: "Kreskanla
armeo de ordinaraj homoj staris sur sia sojlo, sentis la
fiodoron de putrado kaj ne plu eltenas la scion, ke ilia
mono funkcias kontraste al ilia vividealo." 3 "
Etikaj investistoj espioras eventualajn investojn el kaj
socialaj kaj ekonomiaj perspektivoj. Homoj kiel Robert
Schwarz, pioniro kiam temas pri sociale respondecaj
investoj, komencis per forvi o de certaj entreprenoj kun
malbona laborista politiko, entreprenoj kiuj malpurigis
la medion, inkluzive iuj, kiuj laboris por la nuklea
industrio kaj tiuj entreprenoj, kiuj favoris al subpremaj
re imoj, kiel tiu de Sud-Afriko. 31
Meclia konscienco estas ne nur vitala morala opinio,
sed ofte anka montras sin esti ekonomie avanta a,
speciale kiam la situacio estas tiel malbona pro la pli
anta a senskrupula ekspluatado de rimedoj. La nuklea
industrio ekzemple per siaj akcidentoj kaj purigaj kostoj,
donis acidan postguston al investistoj en Usono dum
74

kontra e la alternativa energio bone sukeesis lastatempe.
La plej granda avanta o kun etika investa politiko estas
ke i povas reali i tuj. u ni an as monsistemon pli a
malpli frue, etikaj investoj estas bonega ideo, sen
konsidero de kiu ajn ekonomia sistemo regas.
75

6. Monreformo kaj tutmonda an o
Tiu i libro temas uste pri la temo "monreformo" kiel
grava aspekto de profunda, tutmonda an procedo, kiun
ni balda ekvidos. Tio ne signifas, ke ne aliaj aspektoj estas
same gravaj. De organiza al individua an o, de teknologia
al spirita an o; la an o estas necesa kie ajn ni
rigardas sufiee profunden en tio, kion ni havas kaj komparas
kun tio, kion ni vere deziras.
Kiel mono funkcias kaj kiel i vere influas al la socio
estis evidente malatentitc, malgra ke tio ajnas esti tre
signifoplena parto de la puzlo. Nek ekspertoj nek tiuj, kiuj
okupas sin per alternativoj al la nuna ekonomia sistemo
ajne maltrankvili os pro tiu temo. i eble ne estas pli
grava, sed vere anka ne malpli grava ol aliaj. Mono
tutsimple tu as iujn.
Evolucio - ne revolucio
Malgra ke la tri reformoj - pri mono, tero kaj impostoj -
proponitaj en ei tiu libro, nur estas parto de iuj an oj,
kiuj necesas por nia travivado, ili fakte bone apliki as al
multaj provoj realigi pli bonajn rilatojn inter honro kaj
naturo kaj inter homo kaj homo. Sociala usteco, ekologia
travivado kaj nia libereco estas minacataj, kiam ni
permesas al tiaj sociaj strukturoj bonfarti, kiuj en si
mem tendencas kontra agi tiujn celojn.
La proponitaj reformoj kombinas tutklare la. avanta
ojn de la kapitalismo kun tiuj de la komunismo. Ili evitas
respektivajn mankojn de i tiuj ideologioj kaj proponas
al ni "trian vojon". Iii permesas individuan liberecon evo-
76

lu i ene de libermerkata sistemo kun konsiderinde pli
alta grado de sociala egaleco ol la nuna.
Samtempe ili haltigas la eluzadon de eta malplimulto
de la granda plimulto de homoj, sen enkonduki la pezan
direktadon de planekonomio a iopova burokratismo.
La komunista provo krei liberecon de ekspluatado
malsukcesis pro tio ke oni forprenis la personan liberecon
por garantii certan bazan vivnivelon. Aliflanke la
kapitalismo tendencas lasi landon kaj kapitalon libera por
ekspluatado en senbrida aplikado de individua libereco
kaj tial ekminaci la ekzistominimumon por la plimulto
de ni homoj. Amba sistemoj iris tro longe, eiu en sia
maniero. La unua privilegiis la liberecon de malsato anta
la individua libereco. La alia maksimume privilegiis la
individuan liberecon, kiun - en la nuna ekonomia sistemo
- nur povas eluzi malgranda nombro da homoj. Amba
parte pravas, sed amba malsukcesis krei kondi ojn por
vere homa vivo same kiel por vera libereco.
La proponitaj reformoj povas malgrandigi tatan
enrniksi on kaj povas krei ekologian ekonomion, en kiu
varoj kaj servoj povas esti produktataj al optimuma kvanto
kaj kombino. Estas nome je la optimuma nivelo varoj kaj
servoj fari os plej malmultekostaj, t.e. plej konkurence
fortaj.
Dum la plena efiko de la alidisdivido de la ri a oj pere
de la mon- kaj landsistemoj estas malpli evidenta en la
ri aj industrilandoj pro la ekspluatado de la evolulandoj,
la laborantaj homoj en la evolulandoj vere devas pagi la
prezon por la monsistemo de la industrilanctoj.
Malgra ke tiuj homoj plej multe suferas estas tamen
nemulta espero, ke tiuj ideoj unue estos aplikataj en tatoj
kie etaj elitistaj grupoj dominas rilate monon, terposedadon
kaj politikan potencon. En la pli malgrandaj tatoj de
E ropo kun demokrata regado tamen povas ekzisti kondioj
por an o. Skandinavio ekzemple kun relative ri a kaj
edukita lo antaro, estas kompare malfermita por soeialaj
77

an oj. Kaj estas us pri tio la monreformo temas.
DUITI la publika pridemandado de la UNa mondkomisiono
en Moskvo la 11.-an de decembro 1986 sin esprimis
A S Timosjenko e la tatscicnca Instituto, Soveta Scienca
Akademio, jene:
"Hodia ni ne povas garantii la sekurecon de unu lando
je la kosto de alia tato. La sekureco nur povas esti
tutmonda kaj la sekureco ne povas esti nur politika a
militista. Gi anka devas esti ckologia, ekonomia kaj
sociala. i clevas garantii ke la homaj strebadoj en sia
tuteco povos esti realigitaj."' 2
La homara batalo por sociala kaj ekonomia justeco
estis longa kaj perforta. i okazigis akran diferencon inter
diversaj politikaj kaj religiaj vojoj. Gi kostis multajn vivojn.
Nun vere estas nepre necese, ke ni ekkomprenu, ke neniu
pli longe povas garantii sian propran sekurecon je prezo
de alia homo a je prezo de la naturo, de kiu ni iuj estas
parto. Por ebligi tion ni bezonas profundajn kaj efikajn
an ojn de la strukturo de nia sociala medio. Espereble
tiuj an oj, kiuj estas proponitaj en i tiu libro, kontribuos
al kreado de sekureco kaj justeco por ni homoj kaj nia
tutmonda medio kaj fine ekanstata igu la revolucion per
evolucio.
78

Noto
1. Fckhard Eilers, ne publikita manuskripto, Rastede, 1985
2. Eilers, ne publikigita cita o.
3 "lch sehe die Risiken ganz genau", interparolo pri la risko de financa
kra o kaj la ulda krizo, Uer Spiegel, no 25, p 59, Hamburg, 1987.
-1. lielniut Creutz, VVachstum bis zur Krise, Basis Verlag.Beiiin, 1986, p 8,
5. Dieter Suhr, Celd ohne Mehnvert, Knapp Verlag, Frankfurt am Main, 1983.
0. Silvio Gesell, Die natiiiiiche VVirtschaftsorduung, Rudolf Zitzinann Verlag,
N rnberg, 1904; 9-a eldono 1949.
7. VVerner Onken, "Ein vergessenes Kapitel der Wirtschaftsgescliichte.
Schvvanenkirchen, W6rgl und andere Freigeldsexperiniente", Zeitschrift
f r Sozialokonomie, no 58/59, maj 198.3, p 3-20.
8. Fritz Schvvarz, Das Experinicnt von Worg/, Genossenschaft Verlag, Bern,
1952.
9. Dieter Suhr, Capitalism at its best, ne publikigita inanuskripto, 1988, p 1 22
10. lians R L Cohrssen, "The Stamp Serip Movement in the USA", Suhr 1988.
11. Suhr 1988, p 122.
12. Yoshito Otani, Ursprung und Losung des Geldproblems, Arrovv Verlag Gesinia
Vogel, Hamburg, 1981.
13. Henry George, Progress and Powerty, San Francisco, 1879. (En la sveda:
Framdtskridandet och fattigdomen, Stockholm, 1950.)
14. Gesell, npcit, p74.
1 5. Yoshito Otani, Die Bodenfrage und ihre Losung, Arrovv Verlag Gesinia Vogel,
Hamburg, 1981.
1 6. Pierre Fornallaz, Die Okologische VVirtscliaft, AT Veiiag, Stuttgart, 1986.
17. Hermann l.aistner, kologische Marktivirtschaft, Verlag Max Huber,
lsmanning bei M nchen, 1986.
18. John L King, On the Brink ofGreat Depression 11, Future Econoinic Trcnds,
Goleta, Ca., 1987, p 36.
19. Fritjof Capra, The Tuming Poinl, Sinion and Shustcr, Nevv York, 1982.
20. La Monda komisiono por medio kaj evoluo, Vdr geinensamma framtid,
Prisma/Tiden, Stockholm, 1988, p 18-20.
21. DerSpiegcl, n p cit, p 59.
22. John Mavnard Keynes, The General Theoij of Employment, Intcrest and
Money, London 1936; nova eldono 1967, p 355.(En la sveda:
Sysselsdttningsproblemet. AUmcin teori fSr produktion, rdnta och jicngar.
Stockholm, 1945,
(Atentu. Tiu libro venis en reviziita traduko kun la titolo en sveda: Allman
teori oni sysselsattning, rdnta och pengar. Lyseki\, 1994.)
23. JohnLKing, n pcit, p 162
79

2-1. Aachcuci Nacliriclilcn, 29 majo 1985.
25. Weltu>irtschaftswoclw, no T I 984, |) 23.
26' Cesoll.n p cit.
27. Iliins R I, (Inhr.s.son, Tragilc Monev", 77ic /inr (hillock septcinhro I 933, ])
•41).
28. Zeitung am Mittag, Bciiin, 1918.
29 Onken, n p cil
.'30. Ilazel Hendcrson, citita cn Jennifcr Fleteher, "l''.thical liivc.stiucnl" en
liiternalional Perinacullurc .lournal, Perinaculture Internalional l.ld,
Siclncy, Australien, 1988, p 38.
31 Rohert Schvvartz, citita cn Fleteher, n p cit, p 39.
32. A S Timosjenko, citita cn Monda komisiono por mcdio kaj cvoluo, n p cit,
|) 320.
33. F.n pli malfrua cldono de i tiu lihro Margrit Kemiedy preeizigas liini
informon: "Kn 1989 la kolektita oficiala uldo de la tria mondo suini is je
1261 miljardoj da dolaroj. Tiu sunio estas pli malgranda ol la kunigilaj
renttimoj kaj dekalkuloj je 158.3 miljardoj da dolaroj, pagitaj durn la
periodo 1977 89. Tio signifas ke la uldo estas jam pagita. (Fontoj: Woiid
Debt Tables, I.a Monda Banko kaj lrwingS Friedman: The World Dcbl
Dilenuna: Managing Countiy Risk, Council for lnlcrnational Banking
Studies, VVashington D C kaj Robert Morris Ass., Philadelphia P A.)
80

Jen estas libro, kiu per kelkaj simplaj
manieroj renver as nian kutiman
pensadon pri ekonomiaj demandoj
La okcidentgermana arkitekto kaj ekologia
ekonomiisto Margrit Kennedv i
tie montras ke la rentumo estas la
granda barilo por multaj investoj,
precipe de etskala kaj rimedkonservanta
speco.
La ka zo estas tio, ke ni pagas altajn
rentumkostojn por io, kion ni a etas,
anka por man o, akvo kaj lo ejoj.
Kennedv asertas ke senrentuma kaj
seninflacia ekonomio estas ebla kaj
krome vojo for de minaca tutmonda
ekonomia kaj ekologia kolapso, kie la
uldo ar o de la tria mondo estas la
plej eksploda faktoro.
"Ekonomio sen rentumo kaj inflacio"
estas la unua libro de Margrit Kennedv
en esperanto. i anta e publikigis
librojn pri ekologia urboplanado. i
anka laboris por UNESKO kaj OECD
kaj kiel efo de la ekologia planado e
Interba en Berlino. Momente i agas
e La Perma-kultura Instituto en
Steverberg.