Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

2.4 Sustantivación del axetivu
Un axetivu pue sustantivase pola mor del artículu; darréu d'ello, pue exercer
les funciones propies del sustantivu (suxetu, complementu direutu,
complementu indireutu, etc.). Exemplos: el mariellu ye'l coche que más
me presta; de toles llibretes, quixo más la llarga; nun-yos digas nada a les
almitíes; quexábense de los folganzanes; llegó colo segao; l'escoyíu pa
presidente faló ayeri.
Ha entendese qu'esta sustantivación realízase lo mesmo dende un axetivu
(como nos exemplos d'enriba) que dende un sintagma enantes axetiváu.
Asina, hai sustantivaciones de sustantivos axetivaos: ¿nun viesti a les de
Tinéu?, nun mercó nada a los de Pedro, vieno col de la tienda, falaben de
les d'Uviéu; d'oraciones axetivaes o relatives: traxo lo que-y mandasti, diyos
comida a los que nun s'aguantaben de fame, nun s'enfoten no que
dixistis, anden colo que puen; d'oraciones primero sustantivaes y llueu
axetivaes per aciu de preposición: la bayura del que más sidra produz, esa
casona vieya ye de los que veníen per equí l'añu pasáu.
El xéneru del artículu trespositor depende del xéneru del axetivu trespuestu:
el malu / la mala / lo malo / los malos / les males, el prestosu / la
prestosa / lo prestoso / los prestosos / les prestoses, el primeru / la primera
/ lo primero / los primeros / les primeres, el vieyu / la vieya / lo vieyo / los
vieyos / les vieyes, etc.
Ha analizase distinto el blancu ye'l meyor coche, l'asturianu fala bien de
toos, el llargu ye'l mio fíu, onde un axetivu masculín ta trespuestu a sustantivu,
frente a el blancu ye'l meyor color, l'asturianu fálase abondo, el
llargu del armariu nun se pue midir, onde tamos ante auténticos sustantivos
y onde l'artículu nun fai de trespositor, sinón de puru morfema nominal.
2.5 Alverbialización del axetivu
Un axetivu pue camudase n'alverbiu remanando ún d'estos medios:
a) Sufixu -mente.
L'axetivu en forma femenina y col sufixu tónicu -mente queda convertíu
nun alverbiu, ensin variaciones de xéneru o de númberu. Exemplos: rápidamente,
guapamente, amañosamente, seriamente, fácilmente, selemente,
fadiamente, solamente, llocamente, bonalmente, llaínamente, etc.
b) Inmovilización de les sos marques morfolóxiques na terminación inva-
VI.
El nome
y l’axetivu
83