Gramática - Academia de la Llingua Asturiana
Gramática - Academia de la Llingua Asturiana Gramática - Academia de la Llingua Asturiana
IV. La sílaba 54 3 espontaneu (pero espontánea, espontáneo, espontáneos, espontánees), muséu (pero museos), européu (pero europea, europeo, europeos, europees), etc. Distribución y combinación de consonantes na sílaba A efeutos normativos, nenguna consonante, seya sola o en grupu, nun pue allugase nel nucleu silábicu, sinón qu'ocupará'l marxe prenuclear o posnuclear. 3.1 Consonantes iniciales 3.1.1 INICIALES DE PALLABRA Toles consonantes, a nun ser la vibrante simple [r], puen allugase nel principiu de la pallabra. Exemplos: poxa, tierra, chigre, quesu, boroña, deu, yelsu, guirriu, fusu, zapicu, sele, xarru, mena, non, ñocla, los, llobu, roxu. Nes pallabres patrimoniales o d'aniciu popular, la n- inicial alterna davezu y llibremente cola ñ-, fechu que queda reflexáu na normativa del asturianu escritu. D'esta manera, nube o ñube, nisu o ñisu, nidiu o ñidiu, nariz o ñariz, neñu o ñeñu, nabu o ñabu, nieve o ñeve, nata o ñata, nuviellu o ñuviellu, etc. 3.1.2 INICIALES DE SÍLABA DIENTRO PALLABRA Nun hai nenguna restricción, pudiendo cualquier consonante asitiase en principiu de sílaba, mesmamente la vibrante simple: caru. Nun s'atopa l'alternancia de n y ñ, de mou que caltienen el so valor distintivu: llena / lleña, cana / caña (anque nuna riestra de casos n y ñ son variantes nun mesmu vocablu, como en esnalar ~ esñalar). La vibrante múltiple [r - ] ye obligada tres de s, l y n: esreñonar, alredor, enriba. 3.2 Grupos consonánticos iniciales de sílaba Los grupos consonánticos que l'asturianu almite en principiu de sílaba son los siguientes: pl, tl, cl, bl, gl, fl, pr, tr, cr, br, dr, gr, fr, zr. Exemplos: plepa, copla, atleta, claviya, yuncla, blancu, granible, glayar, sieglu, flaire, moflu, prindar, apradiar, trabe, lletra, cruz, escritu, braña, cabruñar, drechu, cadril, grande, agriu, frayar, esfronar, zreza, alcazre.
Ye d'observar que les lleis combinatories impiden la esistencia del grupu tl- en principiu de pallabra y de *dl y *zl en cualquier circunstancia. 3.3 Consonantes finales N'allugamientu final de sílaba, les consonantes del asturianu compórtense como sigue darréu: a) En final de sílaba, l'asturianu namái almite los fonemes consonánticos /-θ/, /-s/ y /- s/, y los archifonemes nasal /-N/, líquidu /-L/ y vibrante /-R/. Exemplos: mozqueta, lluz, riestra, xueves, pexdegatu, él rux, rinchíu, campu, falarán, altu, bonal, curtiu, falar. En pallabres d'orixe cultu puen atopase tamién en final de sílaba los archifonemes llabial /-B/, dental /-D/ y velar /-G/, representaos respeutivamente peles lletres p, b; t, d; c, g. Exemplos: aptu, absurdu; atmósfera, admonitoriu; arácnidu, magnesiu. b) La /- s/ «-x» namái apaez en fin de sílaba interna en pallabres compuestes con un primer elementu acabáu nesi fonema (pexdegatu). En fin de pallabra siempre pue tar siguida de vocal «-e»: él rux o él ruxe, pex o pexe, viax o viaxe, etc. 3.4 Grupos consonánticos finales Nel asturianu patrimonial o d'aniciu popular nun esisten grupos consonánticos nin en final de sílaba nin en final de pallabra. La introducción de pallabres d'aniciu cultu da llugar a la creación de dellos grupos consonánticos neses posiciones. 4 Consonantes y grupos consonánticos nes pallabres d'orixe cultu La distribución de consonantes na sílaba y la so combinación tien clares restricciones nel asturianu patrimonial y popular: nel marxe prenuclear puen apaecer toles consonantes, pero namái dalgunos grupos formaos de delles oclusives o fricatives más llateral o vibrante; el marxe posnuclear solamente pue tar ocupáu por /-θ/, /-s/, /- s/ y los archifonemes /-N/, /-L/ y /-R/, nun siendo posible l'apaición de grupos consonánticos nesta posición. IV. La sílaba 55
- Page 3 and 4: Uviéu, 2001 Academia de la Llingua
- Page 5 and 6: Índiz xeneral Entamu 9 FONOLOXÍA
- Page 7 and 8: 4. Menes d’interxeiciones 165 5.
- Page 9 and 10: Entamu De magar la so creación pol
- Page 11 and 12: afayadizu y universal, inxertando t
- Page 13 and 14: Morfoloxía 13
- Page 15 and 16: 1 L'alfabetu L'alfabetu asturianu E
- Page 17 and 18: Exemplos: llingua, parllar, mariell
- Page 19 and 20: f) Pa indicar qu'una pallabra sigue
- Page 21 and 22: c) La omisión de daqué que nun se
- Page 23 and 24: 1 Les vocales Sistema vocálicu El
- Page 25 and 26: En munches ocasiones podrá duldase
- Page 27 and 28: ) N'otres munches ocasiones, la «i
- Page 29 and 30: a) Escribiráse «u» cuando una pa
- Page 31 and 32: gua escrita nos plurales de diversu
- Page 33 and 34: k) Na 1ª persona del singular del
- Page 35 and 36: vocal final de pallabra con otra in
- Page 37 and 38: 1.3 Fonema /ĉ/ El fonema /ĉ/, rea
- Page 39 and 40: - Cuando s'asitia al comienzu de pa
- Page 41 and 42: 1.15 Fonema /n/ El fonema /n/, real
- Page 43 and 44: Los fonemes /r/ y /r- / nun s'opone
- Page 45 and 46: ) Na terminación -eda. Exemplos: c
- Page 47 and 48: que representen, respeutivamente /
- Page 49 and 50: 2.11 Lletres «r» y «rr» Na escr
- Page 51 and 52: 1 La sílaba Carauterístiques xene
- Page 53: Exemplos: traéi, Faéu, creáis, e
- Page 57 and 58: D'esta miente, escribiránse con «
- Page 59 and 60: 4.5 Adautación de p final de síla
- Page 61 and 62: d) La «-b» final de pallabra calt
- Page 63 and 64: -bsc- > -sc-: escuru, ascisa -bst-
- Page 65 and 66: 1 L'acentu Carauterístiques del ac
- Page 67 and 68: a) Toles pallabres agudes acabaes e
- Page 69 and 70: Nos compuestos xebraos por guión c
- Page 71 and 72: exemplu, nun enunciáu como con est
- Page 73 and 74: Morfoloxía 73
- Page 75 and 76: midíes y percibíes polos sentíos
- Page 77 and 78: 1.2.4 NOMES COMUNES Y NOMES PROPIOS
- Page 79 and 80: 1.3 Axetivación del sustantivu Los
- Page 81 and 82: interrogativos (¿qué camín?, ¿c
- Page 83 and 84: 2.4 Sustantivación del axetivu Un
- Page 85 and 86: 1 El xéneru y el númberu El xéne
- Page 87 and 88: panaderu, la panadera; facederu, fa
- Page 89 and 90: pertenecen a los que presenten vari
- Page 91 and 92: 3 El númberu. Singular y plural El
- Page 93 and 94: -DERU / -DEROS: l'atechaderu, los a
- Page 95 and 96: pá bonal, pas bonales; él ye mang
- Page 97 and 98: 1 L'artículu tien estes formes: L'
- Page 99 and 100: otres, son dambos. Por exemplu, pel
- Page 101 and 102: L'artículu apaez siempre asociáu
- Page 103 and 104: 1 Los demostrativos Formes de los d
Ye d'observar que les lleis combinatories impi<strong>de</strong>n <strong>la</strong> esistencia <strong>de</strong>l grupu<br />
tl- en principiu <strong>de</strong> pal<strong>la</strong>bra y <strong>de</strong> *dl y *zl en cualquier circunstancia.<br />
3.3 Consonantes finales<br />
N'allugamientu final <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba, les consonantes <strong>de</strong>l asturianu compórtense<br />
como sigue darréu:<br />
a) En final <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba, l'asturianu namái almite los fonemes consonánticos<br />
/-θ/, /-s/ y /- s/, y los archifonemes nasal /-N/, líquidu /-L/ y vibrante /-R/.<br />
Exemplos: mozqueta, lluz, riestra, xueves, pex<strong>de</strong>gatu, él rux, rinchíu,<br />
campu, fa<strong>la</strong>rán, altu, bonal, curtiu, fa<strong>la</strong>r.<br />
En pal<strong>la</strong>bres d'orixe cultu puen atopase tamién en final <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba los archifonemes<br />
l<strong>la</strong>bial /-B/, <strong>de</strong>ntal /-D/ y ve<strong>la</strong>r /-G/, representaos respeutivamente<br />
peles lletres p, b; t, d; c, g. Exemplos: aptu, absurdu; atmósfera, admonitoriu;<br />
arácnidu, magnesiu.<br />
b) La /- s/ «-x» namái apaez en fin <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba interna en pal<strong>la</strong>bres compuestes<br />
con un primer elementu acabáu nesi fonema (pex<strong>de</strong>gatu). En<br />
fin <strong>de</strong> pal<strong>la</strong>bra siempre pue tar siguida <strong>de</strong> vocal «-e»: él rux o él ruxe,<br />
pex o pexe, viax o viaxe, etc.<br />
3.4 Grupos consonánticos finales<br />
Nel asturianu patrimonial o d'aniciu popu<strong>la</strong>r nun esisten grupos consonánticos<br />
nin en final <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba nin en final <strong>de</strong> pal<strong>la</strong>bra. La introducción <strong>de</strong><br />
pal<strong>la</strong>bres d'aniciu cultu da llugar a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>de</strong>llos grupos consonánticos<br />
neses posiciones.<br />
4<br />
Consonantes y grupos consonánticos<br />
nes pal<strong>la</strong>bres d'orixe cultu<br />
La distribución <strong>de</strong> consonantes na sí<strong>la</strong>ba y <strong>la</strong> so combinación tien c<strong>la</strong>res<br />
restricciones nel asturianu patrimonial y popu<strong>la</strong>r: nel marxe prenuclear<br />
puen apaecer toles consonantes, pero namái dalgunos grupos formaos <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>lles oclusives o fricatives más l<strong>la</strong>teral o vibrante; el marxe posnuclear<br />
so<strong>la</strong>mente pue tar ocupáu por /-θ/, /-s/, /- s/ y los archifonemes /-N/, /-L/ y<br />
/-R/, nun siendo posible l'apaición <strong>de</strong> grupos consonánticos nesta posición.<br />
IV.<br />
La sí<strong>la</strong>ba<br />
55