Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

Exemplos: traéi, Faéu, creáis, enfeáu, creéi, deseó-y, lloái, lloáu, unviaes,
llimpiao, mieos, apanguaes, acentuao, pueas, pueo, etc.
b) Hiatu en secuencies de dos vocales, una d'elles zarrada y tónica.
En secuencies vocáliques qu'axunten les condiciones p'afayase na mesma
sílaba, produzse siempre un hiatu cuando la vocal zarrada ye tónica. Esi
fechu márcase siempre con un acentu gráficu. Exemplos: tríe, ferrería,
crío, acentúe, falcatrúa, actúo, maíz, caún, seízu, feúcu, poícu, etc. Lo
mesmo asocede en secuencies de dos vocales zarraes: fiína, Mariína, salíi,
apurríi, fíu, ruíu.
Tamién se produz hiatu cuando nuna xuntura de tres vocales que deberíen
formar triptongu, una de les zarraes ye tónica; entós ésta allúgase nuna
sílaba distinta a la de les otres dos vocales, que formen diptongu. Son los
casos de les secuencies íei, ieí, ieú, íai, íoi, iaú, úei, ueí, ueú, úai, úoi, etc.
Exemplos: facíeis, uvieínes, pieúcu, perdíais, fío-y, acentúe-y, fueínos,
fueúcos, acentúa-y, acentúo-y, etc.
c) Hiatu en secuencies propies de diptongu.
Nun númberu indetermináu de casos, atopámonos con qu'una xuntura de
dos vocales cumple toles condiciones pa producir un diptongu, pero
entrambes vocales pronúnciense en sílabes estremaes. Esto pue aportar
cuando les dos vocales tán en contautu pola perda d'una antigua consonante
que les separtaba. La mayoría de les vegaes nun se reflexa esti fenómenu
gráficamente. Exemplos: triar [triár], non *[trjár]; triaremos [triarémos],
non *[trjarémos]; afié [afié], non *[afjé]; fióse [fióse], non *[fjóse];
Tiós [tiós], non *[tjós]; etc.
2.3.1 ADAUTACIÓN D’HIATOS EN PALLABRES D’ORIXE CULTU
Los hiatos presentes nes pallabres cultes orixinaries adáutense al asturianu
como sigue darréu:
a) Como norma de calter xeneral, caltiénense al adautase a la llingua asturiana.
Asina, teatru, non *tiatru; área, non *aria; ideolóxicu non *idiolóxicu;
coetaneu non *coetaniu; estereofónicu, non *esteriofónicu; meteoroloxía
non *metioroloxía; realidá non *rialidá; etc. De toes maneres,
hai diptongu en llinia y nos sos derivaos.
b) Por razones remanecíes de la morfoloxía asturiana, dellos hiatos de la
llingua d'orixe adáutense como diptongos: nucleu (pero núcleos),
homoxeneu (pero homoxénea, homoxéneo, homoxéneos, homoxénees),
IV.
La sílaba
53