Gramática - Academia de la Llingua Asturiana
Gramática - Academia de la Llingua Asturiana Gramática - Academia de la Llingua Asturiana
III. Les consonantes 46 «i». Exemplos: falagueru (pero falagar), guetar, guirriu, miaguíu (pero miagar), colungués (pero Colunga), xigues (pero xiga), etc. 2.5 Lletra «g» ante diptongu Los diptongos /ua, ue, ui, uo/ enxamás entamen sílaba. Les secuencies /g/ + /ue/, /g/ + /ui/ escríbense con diéresis: guapu, guante, ¡guo!, güesu, güevu, güertu, güestia, güeyu, güel, cacagüés, güitu, güisqui, agüina, Güerces, Güerna, etc. 2.6 Lletres «c» y «z» a) Lletra «c». La lletra «c» representa'l fonema consonánticu /θ/ cuando-y siguen les vocales /e/ o /i/. Exemplos: ceguñar, cirigüeña, cirolar, entemecer, rapaces, xacíu. b) Lletra «z». - La lletra «z» representa siempre'l fonema consonánticu /θ/, seya siguida de vocal (zapicu, faza, tarrezo, zuna), en final de sílaba o de pallabra (mozcar, paez, llimaz) o nel grupu «zr» (zreza, zrezal, alcazre). - Como norma de calter xeneral, la lletra «z» nun s'emplegará ante «e», «i». Exemplos: rapaza, pero rapaces (non *rapazes); tarrezo, pero tarreces (non *tarrezes); llimaz, pero llimacín (non *llimazín); etc. 2.7 Lletra «x» La lletra «x» ye representación del fonema / s/. La secuencia «xi» namái s'escribe cuando'l fonema /i/ ye centru silábicu, lo qu'asocede cuando vocal tala apaez siguida d'una consonante (ruxir, xiblar, roxín), en final absoluta (fuxi) o siguida de vocal y n'hiatu con ella (coruxía, coruxiona «coruxía grande», ruxíen, aflixíu, texíes, arqueloxía, teoloxía). Téngase en cuenta la grafía d'estes pallabres d'orixe cultu: anorexa, asfixa, complexón, crucifixón, galaxa, papiroflexa, reflexón, axoma. Nel restu de los casos escribiráse siempre «x»: xana, non *xiana; roxu, non *roxiu; xorra, non *xiorra; Xixón, non *Xixión. La lletra «x» tamién pue apaecer n'otres pallabres d'orixe cultu, como léxicu, taxi, xenofobia, etc. 2.8 Lletres «x» y «s» Habrá tenese cuidáu de nun confundir estes dos lletres nin los fonemes
que representen, respeutivamente / s/ y /s/. El so valor distintivu apaez claru nestes pareyes de pallabres: xana / sana, xustu / sustu, roxa / rosa, caxa / casa, paxu / pasu, coxa / cosa, pexe / pese, llixu / llisu, mexa / mesa, poxa / posa, ruxa / rusa, raxa / rasa, rixu / risu, Tuxa / tusa, baxu / vasu, etc. Darréu que'l fonema / s/ ye asemeyáu fonéticamente a /s/ y a /si/, tendráse procuru n'estremar na escritura: casina "casa pequeña" / caxina "caxa pequeña, vaina"; Siana "nome de llugar" / xana "personaxe mitolóxicu"; siente "3ª p. del sg. del pres. d'ind. del verbu sentir" / xente "conxuntu de persones", sienra "terrén" / xenra "casada col fíu"; etc. Sicasí, danse casos en qu'equivalen dafechu: sierru o xerru, ensamar o enxamar, insertar o inxertar, subir o xubir, vesiga o vexiga, tisera o tixera. 2.9 Lletres «ll» y «y» La llingua normativa caltién como dos fonemes estremaos /l/ y /y/, motivu pol que curiará nun confundir enxamás les sos grafíes. Asina, la norma escrita nun fai otra cosa que reflexar la pronunciación tradicional del asturianu, conservada polos meyores falantes. Ha tenese en cuenta'l valor distintivu de /l/ y /y/, como pue vese nestes parexes de pallabres: esfollar / esfoyar, fuelles / fueyes, muelles / mueyes, rallu / rayu, llera / yera, olla / oya, falla / faya, gallu / gayu, callo / cayo, fallucu / fayucu, tallu / tayu, Viella / vieya, etc. a) Dígrafu «ll». A mou orientativu, pue indicase lo que vien darréu: - En principiu de pallabra, ye muncho más frecuente la presencia de «ll-» que de «y-». Exemplos: llobu, llingua, llombu, llargu, lluna, llavar, llevar, llamar, llimiagu, lluz, Llastres (pero yelsu, yo yera). - La «ll» apaez nel sufixu o terminación -iellu, -iella, -iello. Asina, mariellu -a -o, portiella, castiellu, reciella, tortiella, duviellu, fariellu, Casielles, etc. (pero vieyu -a -o). Ha tenese en cuenta, de toes maneres, qu'en dellos casos esa terminación alterna con -iyu, -iya, -iyo (tamién -íu -ía -ío): Castiella o Castiya (Castía), rodiella o rodiya (rodía), etc. - Tres de consonante ye enforma más frecuente «ll» que «y». Exemplos: pesllar, parllar, apusllar, burlla, garllar, islla, enllordiar (pero tenyera, nenyures, cuenya). III. Les consonantes 47
- Page 1 and 2: Tercera edición Uviéu, 2001 Acade
- Page 3 and 4: Uviéu, 2001 Academia de la Llingua
- Page 5 and 6: Índiz xeneral Entamu 9 FONOLOXÍA
- Page 7 and 8: 4. Menes d’interxeiciones 165 5.
- Page 9 and 10: Entamu De magar la so creación pol
- Page 11 and 12: afayadizu y universal, inxertando t
- Page 13 and 14: Morfoloxía 13
- Page 15 and 16: 1 L'alfabetu L'alfabetu asturianu E
- Page 17 and 18: Exemplos: llingua, parllar, mariell
- Page 19 and 20: f) Pa indicar qu'una pallabra sigue
- Page 21 and 22: c) La omisión de daqué que nun se
- Page 23 and 24: 1 Les vocales Sistema vocálicu El
- Page 25 and 26: En munches ocasiones podrá duldase
- Page 27 and 28: ) N'otres munches ocasiones, la «i
- Page 29 and 30: a) Escribiráse «u» cuando una pa
- Page 31 and 32: gua escrita nos plurales de diversu
- Page 33 and 34: k) Na 1ª persona del singular del
- Page 35 and 36: vocal final de pallabra con otra in
- Page 37 and 38: 1.3 Fonema /ĉ/ El fonema /ĉ/, rea
- Page 39 and 40: - Cuando s'asitia al comienzu de pa
- Page 41 and 42: 1.15 Fonema /n/ El fonema /n/, real
- Page 43 and 44: Los fonemes /r/ y /r- / nun s'opone
- Page 45: ) Na terminación -eda. Exemplos: c
- Page 49 and 50: 2.11 Lletres «r» y «rr» Na escr
- Page 51 and 52: 1 La sílaba Carauterístiques xene
- Page 53 and 54: Exemplos: traéi, Faéu, creáis, e
- Page 55 and 56: Ye d'observar que les lleis combina
- Page 57 and 58: D'esta miente, escribiránse con «
- Page 59 and 60: 4.5 Adautación de p final de síla
- Page 61 and 62: d) La «-b» final de pallabra calt
- Page 63 and 64: -bsc- > -sc-: escuru, ascisa -bst-
- Page 65 and 66: 1 L'acentu Carauterístiques del ac
- Page 67 and 68: a) Toles pallabres agudes acabaes e
- Page 69 and 70: Nos compuestos xebraos por guión c
- Page 71 and 72: exemplu, nun enunciáu como con est
- Page 73 and 74: Morfoloxía 73
- Page 75 and 76: midíes y percibíes polos sentíos
- Page 77 and 78: 1.2.4 NOMES COMUNES Y NOMES PROPIOS
- Page 79 and 80: 1.3 Axetivación del sustantivu Los
- Page 81 and 82: interrogativos (¿qué camín?, ¿c
- Page 83 and 84: 2.4 Sustantivación del axetivu Un
- Page 85 and 86: 1 El xéneru y el númberu El xéne
- Page 87 and 88: panaderu, la panadera; facederu, fa
- Page 89 and 90: pertenecen a los que presenten vari
- Page 91 and 92: 3 El númberu. Singular y plural El
- Page 93 and 94: -DERU / -DEROS: l'atechaderu, los a
- Page 95 and 96: pá bonal, pas bonales; él ye mang
III.<br />
Les consonantes<br />
46<br />
«i». Exemplos: fa<strong>la</strong>gueru (pero fa<strong>la</strong>gar), guetar, guirriu, miaguíu (pero<br />
miagar), colungués (pero Colunga), xigues (pero xiga), etc.<br />
2.5 Lletra «g» ante diptongu<br />
Los diptongos /ua, ue, ui, uo/ enxamás entamen sí<strong>la</strong>ba. Les secuencies /g/<br />
+ /ue/, /g/ + /ui/ escríbense con diéresis: guapu, guante, ¡guo!, güesu,<br />
güevu, güertu, güestia, güeyu, güel, cacagüés, güitu, güisqui, agüina,<br />
Güerces, Güerna, etc.<br />
2.6 Lletres «c» y «z»<br />
a) Lletra «c».<br />
La lletra «c» representa'l fonema consonánticu /θ/ cuando-y siguen les<br />
vocales /e/ o /i/. Exemplos: ceguñar, cirigüeña, ciro<strong>la</strong>r, entemecer,<br />
rapaces, xacíu.<br />
b) Lletra «z».<br />
- La lletra «z» representa siempre'l fonema consonánticu /θ/, seya siguida<br />
<strong>de</strong> vocal (zapicu, faza, tarrezo, zuna), en final <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba o <strong>de</strong> pal<strong>la</strong>bra<br />
(mozcar, paez, llimaz) o nel grupu «zr» (zreza, zrezal, alcazre).<br />
- Como norma <strong>de</strong> calter xeneral, <strong>la</strong> lletra «z» nun s'emplegará ante «e»,<br />
«i». Exemplos: rapaza, pero rapaces (non *rapazes); tarrezo, pero<br />
tarreces (non *tarrezes); llimaz, pero llimacín (non *llimazín); etc.<br />
2.7 Lletra «x»<br />
La lletra «x» ye representación <strong>de</strong>l fonema / s/. La secuencia «xi» namái<br />
s'escribe cuando'l fonema /i/ ye centru silábicu, lo qu'asoce<strong>de</strong> cuando<br />
vocal ta<strong>la</strong> apaez siguida d'una consonante (ruxir, xib<strong>la</strong>r, roxín), en final<br />
absoluta (fuxi) o siguida <strong>de</strong> vocal y n'hiatu con el<strong>la</strong> (coruxía, coruxiona<br />
«coruxía gran<strong>de</strong>», ruxíen, aflixíu, texíes, arqueloxía, teoloxía). Téngase en<br />
cuenta <strong>la</strong> grafía d'estes pal<strong>la</strong>bres d'orixe cultu: anorexa, asfixa, complexón,<br />
crucifixón, ga<strong>la</strong>xa, papiroflexa, reflexón, axoma.<br />
Nel restu <strong>de</strong> los casos escribiráse siempre «x»: xana, non *xiana; roxu,<br />
non *roxiu; xorra, non *xiorra; Xixón, non *Xixión.<br />
La lletra «x» tamién pue apaecer n'otres pal<strong>la</strong>bres d'orixe cultu, como léxicu,<br />
taxi, xenofobia, etc.<br />
2.8 Lletres «x» y «s»<br />
Habrá tenese cuidáu <strong>de</strong> nun confundir estes dos lletres nin los fonemes