Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

Gramática - Academia de la Llingua Asturiana Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

academiadelallingua.com
from academiadelallingua.com More from this publisher
21.04.2013 Views

III. Les consonantes 38 a) [d] oclusiva: - Cuando s'atopa en principiu de pallabra o d'enunciáu tres d'una pausa. - Cuando va precedíu del archifonema nasal /N/ y del archifonema líquidu /L/, dientro o non d'una mesma pallabra. Exemplos: candáu, un deu, lleldu, el duviellu. b) [d¯] fricativa: - Cuando s'alcuentra ente vocales, dientro o non d'una mesma pallabra: rueda, la dixebra. - Nel grupu dr ente vocales, seya dientro d'una mesma pallabra o non. Exemplos: cadril, la drecha. - Cuando va precedíu, dientro o non de la mesma pallabra, de cualquier consonante que nun seya nin l'archifonema nasal /N/ nin l'archifonema líquidu /L/. Exemplos: surdir, poner debaxu, desdexase, los dibuxos, merez dello, pexdegatu, fux d'equí. Los fonemes /t/ y /d/ neutralícense cuando apaecen en final delaba, resultando d'ello l'archifonema dental /D/: atmósfera, admonitoriu. 1.7 Fonema /y/ El fonema /y/, realizáu como pospalatal fricativu o africáu sonoru, represéntase per aciu de la lletra «y». Ofrez dos realizaciones fonétiques estremaes: a) [y] fricativa: - Cuando s'atopa ente vocales, seya dientro o non d'una mesma pallabra. Exemplos: glayar, fáigolo yo. - Cuando ta precedíu, dientro d'una mesma pallabra o non, de cualquier consonante que nun seya l'archifonema nasal /N/. Exemplos: quemar yerba, él ye, xorrez yá. b) [ ˆy] africada: - Cuando entama pallabra (o enunciáu) tres d'una pausa. - Cuando ta precedíu, dientro o non d'una mesma pallabra, del archifonema nasal /N/. Exemplos: nenyures, nun ye. 1.8 Fonema /g/ El fonema /g/ tien dos representaciones escrites: la lletra «g» y el dígrafu «gu». Realízase xeneralmente como velar fricativu sonoru [g–]:

- Cuando s'asitia al comienzu de pallabra (o d'enunciáu) tres d'una pausa. - Cuando va precedíu del archifonema llateral /L/, del archifonema nasal /N/, del archifonema vibrante /R/, del fonema /s/, del fonema /θ/ y del fonema / s/ dientro o non d'una mesma pallabra. Exemplos: dalguién, el gatu, llargu, fungar, un gatu, facer goxes, esguedeyar, los glayíos, paez grande, pex grande. - Cuando s'atopa ente vocales, dientro o non d'una mesma pallabra: mugor, esta goxa. - Nos grupos gr, gl ente vocales, seya dientro d'una mesma pallabra o non: allegre, la griesca, sieglu, esti glayíu. Los fonemes /k/ y /g/ neutralícense en final delaba, resultando d'ello l'archifonema velar /G/: arácnidu, magnesiu. 1.9 Fonema /f/ El fonema /f/, realizáu como llabiodental o billabial fricativu sordu, represéntase na escritura per aciu de la lletra «f». Exemplos: furacu, cafiar, flaire, inflar, frayar, esfronar, atmósfera, naftalina. 1.10 Fonema /θ/ El fonema /θ/, realizáu como interdental fricativu sordu o sonoru, ye representáu na ortografía per aciu de les lletres «c» ante e, i, y «z» ante a, o, u. Les sos realizaciones fonétiques son: a) [z.] sonora en final delaba o de pallabra cuando-y sigue una consonante sonora. Exemplos: merez besos, diz dos, pazguatu, paz yá, xorrez menos, cruz nueva, amanez ñublo, aguapez la casa, paez llargu, paez roxa. b) [θ] sorda nel restu de los casos: zarrar, cenoyu, zreza, llazu, la ceya, alcazre, la zrezal, esmuzte, cozcar, voz falsa, dizse, conoz xente. 1.11 Fonema /s/ El fonema xiblante /s/, realizáu como fricativa alveolar o dental sorda o sonora, represéntase ortográficamente pela lletra «s». Presenta diverses realizaciones fonétiques, toes elles apicales y dependiendo del contestu: III. Les consonantes 39

- Cuando s'asitia al comienzu <strong>de</strong> pal<strong>la</strong>bra (o d'enunciáu) tres<br />

d'una pausa.<br />

- Cuando va precedíu <strong>de</strong>l archifonema l<strong>la</strong>teral /L/, <strong>de</strong>l archifonema<br />

nasal /N/, <strong>de</strong>l archifonema vibrante /R/, <strong>de</strong>l fonema /s/, <strong>de</strong>l<br />

fonema /θ/ y <strong>de</strong>l fonema / s/ dientro o non d'una mesma pal<strong>la</strong>bra.<br />

Exemplos: dalguién, el gatu, l<strong>la</strong>rgu, fungar, un gatu, facer<br />

goxes, esgue<strong>de</strong>yar, los g<strong>la</strong>yíos, paez gran<strong>de</strong>, pex gran<strong>de</strong>.<br />

- Cuando s'atopa ente vocales, dientro o non d'una mesma pal<strong>la</strong>bra:<br />

mugor, esta goxa.<br />

- Nos grupos gr, gl ente vocales, seya dientro d'una mesma pal<strong>la</strong>bra<br />

o non: allegre, <strong>la</strong> griesca, sieglu, esti g<strong>la</strong>yíu.<br />

Los fonemes /k/ y /g/ neutralícense en final <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba, resultando d'ello l'archifonema<br />

ve<strong>la</strong>r /G/: arácnidu, magnesiu.<br />

1.9 Fonema /f/<br />

El fonema /f/, realizáu como l<strong>la</strong>bio<strong>de</strong>ntal o bil<strong>la</strong>bial fricativu sordu, represéntase<br />

na escritura per aciu <strong>de</strong> <strong>la</strong> lletra «f». Exemplos: furacu, cafiar, f<strong>la</strong>ire,<br />

inf<strong>la</strong>r, frayar, esfronar, atmósfera, naftalina.<br />

1.10 Fonema /θ/<br />

El fonema /θ/, realizáu como inter<strong>de</strong>ntal fricativu sordu o sonoru, ye<br />

representáu na ortografía per aciu <strong>de</strong> les lletres «c» ante e, i, y «z» ante a,<br />

o, u. Les sos realizaciones fonétiques son:<br />

a) [z.] sonora en final <strong>de</strong> sí<strong>la</strong>ba o <strong>de</strong> pal<strong>la</strong>bra cuando-y sigue una consonante<br />

sonora. Exemplos: merez besos, diz dos, pazguatu, paz yá, xorrez<br />

menos, cruz nueva, amanez ñublo, aguapez <strong>la</strong> casa, paez l<strong>la</strong>rgu, paez<br />

roxa.<br />

b) [θ] sorda nel restu <strong>de</strong> los casos: zarrar, cenoyu, zreza, l<strong>la</strong>zu, <strong>la</strong> ceya,<br />

alcazre, <strong>la</strong> zrezal, esmuzte, cozcar, voz falsa, dizse, conoz xente.<br />

1.11 Fonema /s/<br />

El fonema xib<strong>la</strong>nte /s/, realizáu como fricativa alveo<strong>la</strong>r o <strong>de</strong>ntal sorda o<br />

sonora, represéntase ortográficamente pe<strong>la</strong> lletra «s».<br />

Presenta diverses realizaciones fonétiques, toes elles apicales y <strong>de</strong>pendiendo<br />

<strong>de</strong>l contestu:<br />

III.<br />

Les consonantes<br />

39

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!