Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XXV.
Oración
compuesta
y oración
complexa
386
Darréu que la oración ye trespuesta a sustantivu, pue exercer les funciones
propies d'esa categoría gramatical; ye entós cuando quien pue dir precedíu
de preposiciones:
- Suxetu léxicu: quien tea d'acuerdu pue dicilo yá.
- Complementu direutu (con preposición a): afalagaron muncho a quien
nun debíen.
- Complementu indireutu (con preposición a): diéron-y munchos afalagos
a quien nun debíen.
- Suplementu (con preposiciones diverses): quéxense de quien menos lo
merez.
- Complementu circunstancial (con preposiciones diverses): denunciaron
los fechos ante quien yera competente; falastis con quien facía falta.
- Atributu: Xuan nun paez ser quien tenga la razón.
2.2.6 SINTAXIS DE ONDE, U
Yá se dixo que los relativos onde, u con antecedente faen la función de
complementu circunstancial dientro la oración axetiva. Polo tanto, les preposiciones
que puen precedelos nun tienen otru cometíu que matizar el
conteníu locativu (dacuando figuráu) dientro la oración axetiva.
Exemplos: el pueblu onde ~ u (nel que) vive ye perguapu, el pueblu n'onde
(nel que) vive ye perguapu, el pueblu onde ~ u (al que) va ta lloñe d'equí,
el pueblu a onde ~ au (al que) va ta lloñe d'equí, el pueblu pa onde ~
pa u (pal que) la mandaron ta en monte, el pueblu hasta onde ~ hasta u
(hasta'l que) llegó atiesta col conceyu d'al llau, el pueblu per onde ~ per
u (pel que) pasemos tenía diez horros, el pueblu d'onde ~ d'u (del que)
vien ta en Conceyu d'Ayer, el pueblu dende onde ~ dende u (dende'l que)
entamaron camín ta na vega, el problema onde (nel que) s'allancaron tardaron
n'igualu.
Magar que los relativos onde y u puen usase con antecedente, l'usu popular
prefierlos ensin él. Nesti casu, el resultáu de l'aición trespositora del
relativu nun ye una oración axetiva, sinón alverbial con función de complementu
circunstancial de conteníu locativu dientro la oración principal:
Mónica trabaya onde ~ u trabaya'l pá.
Nestes condiciones, si'l relativu ta precedíu de preposición, ye pa matizar
el conteníu locativu de la oración alverbial, pero non pa camuda-y la función
de complementu circunstancial: Mónica trabaya n'onde trabaya'l pá,
Mónica foi a onde ~ au trabaya'l pá, Mónica marchó pa onde ~ pa u trabaya'l
pá, Mónica caminó hasta onde ~ hasta u trabaya'l pá, Mónica pasó