Gramática - Academia de la Llingua Asturiana
Gramática - Academia de la Llingua Asturiana Gramática - Academia de la Llingua Asturiana
XXV. Oración compuesta y oración complexa 384 antecedente, esplicando dalgún trazu del que, pel contestu, puen entendese valores circunstanciales, como causa, condición, etc. Por exemplu, en los socios, que quieren dir d'escursión, apuntáronse na secretaría entiéndese que tolos socios quieren dir d'escursión. Les relatives esplicatives estrémense tamién de les especificatives en qu'apaecen xebraes del restu del enunciáu per aciu de pauses, reflexaes na escritura con comes. 2.2.1 FUNCIONES DE QUE DIENTRO LA ORACIÓN TRESPUESTA El relativu que pue cumplir dientro la oración axetiva estes funciones: - Suxetu léxicu: les fueyes que cayeron del árbol. - Complementu direutu: el llibru que lleí prestóme. - Complementu indireutu (con preposición a): esi ye'l trabayador al que baxaron el sueldu. - Suplementu (con preposiciones variaes): el problema del que se quexaben yera bien abegosu, l'amiga na que s'enfotó Alicia nun foi lleal. - Complementu circunstancial (con preposiciones variaes): ehí ta la fesoria cola que sallé les pataques, el pueblu pal que voi llámase L'Agüeria. - Atributu: nun sabéis bien lo difícil que ye. 2.2.2 QUE PRECEDÍU DE PREPOSICIÓN La secuencia de preposición, artículu y que sustitúise davezu por una construcción onde que apaez solu, mentanto la función conseñada pola preposición esprésase agora por un pronome átonu o por un sintagma de preposición y pronome tónicu. Asina, por exemplu, oraciones como esi ye'l trabayador al que baxaron el sueldu, el problema del que se quexaben yera bien abegosu, l'amiga na que s'enfotó Alicia nun foi lleal, ehí ta la fesoria cola que sallé les pataques, el pueblu pal que voi llámase L'Agüeria son d'aconseyar muncho más qu'otres como les que siguen darréu, consideraes non correutes: *esi ye'l trabayador que-y baxaron el sueldu, *el problema que se quexaben d'él yera bien abegosu, *l'amiga que s'enfotó Alicia nella nun foi lleal, *ehí ta la fesoria que sallé con ella les pataques, *el pueblu que voi (pa él) llámase L'Agüeria. 2.2.3 QUE ENSIN ANTECEDENTE Cuando la oración axetiva encabezada por que apaez ensin antecedente, ye obligada la presencia del artículu, elementu que convierte a la oración axetiva (oración de relativu) nuna oración sustantiva. L'artículu amuesa'l xéneru y el númberu del elementu nominal al que se refier en testu o en
contestu. Exemplos: el rei que meyor gobernó'l país yera estranxeru ’ el que meyor gobernó'l país yera estranxeru; la delegada que faló ayeri dimitió va dos hores ’ la que faló ayeri dimitió va dos hores; el dineru que teníen aforrao fundiéronlo yá ’ lo que teníen aforrao fundiéronlo yá. Que ensin antecedente pue dir precedíu de preposición, indicando la función qu'exerce la oración de relativu dientro la oración principal. Exemplos: nun llamaron al que-y baxaron el sueldu (complementu direutu), ficiéron-y la vida imposible al que-y baxaron el sueldu (complementu indireutu), quéxense del que nun trabaya (suplementu), veníen falando cola que-yos dio la noticia (complementu circunstancial). 2.2.4 SINTAXIS DEL RELATIVU QUIEN El relativu quien con antecedente pue cumplir dientro la oración axetiva estes funciones: - Complementu direutu (con preposición a): falaron col mineru a quien vimos picando na rampla. - Complementu indireutu (con preposición a): premiaron al soldáu a quien pidimos ayuda. - Suplementu (con preposiciones diverses): el funcionariu de quien se quexaben yera bien repunante, l'amiga en quien s'enfotó Alicia nun foi lleal. - Complementu circunstancial (con preposiciones diverses): pue xulgame l'autoridá ante quien toi; la direutora, con quien falé ayeri, va iguanos el casu. Quien con antecedente nun pue exercer funciones nin de suxetu léxicu nin d'atributu. Magar que l'emplegu de quien con antecedente ye posible –acordies colo que se ve nos exemplos d'enriba–, lo cierto ye que la fala popular prefier neses mesmes circunstancies l'emplegu de les construcciones formaes por artículu y que. Asina, los exemplos vistos queden: falaron col mineru al que vimos picando na rampla; premiaron al soldáu al que pidimos ayuda; el funcionariu del que se quexaben yera bien repunante; l'amiga na que s'enfotó Alicia nun foi lleal; pue xulgame l'autoridá ante la que toi; la direutora, cola que falé ayeri, va iguanos el casu. 2.2.5 QUIEN ENSIN ANTECEDENTE Nestes circunstancies, quien convierte una oración en sustantivu; equival entós a la construcción d'artículu y que: quien la fai págala o el que la fai págala. XXV. Oración compuesta y oración complexa 385
- Page 333 and 334: pospuestu mio, to y so tienen termi
- Page 335 and 336: grupu sintagmáticu: más pan, meno
- Page 337 and 338: tamién en secuencies de conteníu
- Page 339 and 340: tantivu, siendo capaz entós d'exer
- Page 341 and 342: sacos, delles veces éntra-y el sue
- Page 343 and 344: - Si los sustantivos son de xéneru
- Page 345 and 346: 1 La oración y les funciones oraci
- Page 347 and 348: 2 La oración 2.1 Carauterístiques
- Page 349 and 350: De toes maneres, el suxetu gramatic
- Page 351 and 352: desanicie toa necesidá de concorda
- Page 353 and 354: tescu cercanu: llamaron a pá, ¿nu
- Page 355 and 356: ) Verbos transitivos qu'espresen la
- Page 357 and 358: 3.3.3 DATIVU D’INTERÉS Los verbo
- Page 359 and 360: esperar (por), quexar / quexase (de
- Page 361 and 362: A diferencia del restu de les funci
- Page 363 and 364: función de complementu circunstanc
- Page 365 and 366: es, nun sabes pa ú te lleven, quie
- Page 367 and 368: Sicasí, nel siguiente exemplu la p
- Page 369 and 370: 4.5 Allugamientu con complexos verb
- Page 371 and 372: daquién, el to llapiceru paez esi
- Page 373 and 374: calidá d'axetivos, talos sintagmes
- Page 375 and 376: Cuando esti atributu ye axetivu, co
- Page 377 and 378: ta metío na corte, bien caro ta'l
- Page 379 and 380: I) SECUENCIES LO DE QUE + ORACIÓN
- Page 381 and 382: 1 Oración compuesta y oración com
- Page 383: 2.1 Oraciones trespuestes sustantiv
- Page 387 and 388: per onde ~ per u trabaya'l pá, Mó
- Page 389 and 390: Queden convertíes n'alverbios en f
- Page 391 and 392: Magar que nun respuenden a les cara
- Page 393 and 394: Índiz alfabéticu de materies A, c
- Page 395 and 396: Adautación d’hiatos nos cultismo
- Page 397 and 398: Alverbialización de sustantivos XI
- Page 399 and 400: Apostrofación p’ XIX.4.13.1 Apó
- Page 401 and 402: -Az, sufixu XXI.3.2.2 -Az, terminac
- Page 403 and 404: XXII.2.3.2 a) / 2.3.2 b) Concordanc
- Page 405 and 406: Conxunciones de llugar XX.3.2.2, XX
- Page 407 and 408: De nenguna de les maneres, locució
- Page 409 and 410: Dosmilésimu -a -o, numberal ordina
- Page 411 and 412: Enunciáu: carauterístiques funcio
- Page 413 and 414: axetivu + de VI.2.3.2 Grupos conson
- Page 415 and 416: Indefiníos neutros XI.2.1.2 / 2.2.
- Page 417 and 418: Iterativos o frecuentativos, verbos
- Page 419 and 420: Millónésimu, numberal fraccionari
- Page 421 and 422: -Nomía, raíz afixa XXI.4.2 Nomina
- Page 423 and 424: V.3.6.1b, XI.3.1 Nun biribí, locuc
- Page 425 and 426: Penta-, prefixu XXI.3.3 Pente, cont
- Page 427 and 428: 3.1 d) / 3.3 / 5.1 Prefixu estra- I
- Page 429 and 430: Pronome se impersonalizador XXIII.3
- Page 431 and 432: Se complementu direutu reflexivu XX
- Page 433 and 434: Sufixu -itu -ita -ito XXI.3.2.2 / 3
contestu. Exemplos: el rei que meyor gobernó'l país yera estranxeru ’ el<br />
que meyor gobernó'l país yera estranxeru; <strong>la</strong> <strong>de</strong>legada que faló ayeri<br />
dimitió va dos hores ’ <strong>la</strong> que faló ayeri dimitió va dos hores; el dineru<br />
que teníen aforrao fundiéronlo yá ’ lo que teníen aforrao fundiéronlo yá.<br />
Que ensin antece<strong>de</strong>nte pue dir precedíu <strong>de</strong> preposición, indicando <strong>la</strong> función<br />
qu'exerce <strong>la</strong> oración <strong>de</strong> re<strong>la</strong>tivu dientro <strong>la</strong> oración principal.<br />
Exemplos: nun l<strong>la</strong>maron al que-y baxaron el sueldu (complementu direutu),<br />
ficiéron-y <strong>la</strong> vida imposible al que-y baxaron el sueldu (complementu<br />
indireutu), quéxense <strong>de</strong>l que nun trabaya (suplementu), veníen fa<strong>la</strong>ndo<br />
co<strong>la</strong> que-yos dio <strong>la</strong> noticia (complementu circunstancial).<br />
2.2.4 SINTAXIS DEL RELATIVU QUIEN<br />
El re<strong>la</strong>tivu quien con antece<strong>de</strong>nte pue cumplir dientro <strong>la</strong> oración axetiva<br />
estes funciones:<br />
- Complementu direutu (con preposición a): fa<strong>la</strong>ron col mineru a quien<br />
vimos picando na ramp<strong>la</strong>.<br />
- Complementu indireutu (con preposición a): premiaron al soldáu a<br />
quien pidimos ayuda.<br />
- Suplementu (con preposiciones diverses): el funcionariu <strong>de</strong> quien se quexaben<br />
yera bien repunante, l'amiga en quien s'enfotó Alicia nun foi lleal.<br />
- Complementu circunstancial (con preposiciones diverses): pue xulgame<br />
l'autoridá ante quien toi; <strong>la</strong> direutora, con quien falé ayeri, va iguanos<br />
el casu.<br />
Quien con antece<strong>de</strong>nte nun pue exercer funciones nin <strong>de</strong> suxetu léxicu nin<br />
d'atributu.<br />
Magar que l'emplegu <strong>de</strong> quien con antece<strong>de</strong>nte ye posible –acordies colo<br />
que se ve nos exemplos d'enriba–, lo cierto ye que <strong>la</strong> fa<strong>la</strong> popu<strong>la</strong>r prefier<br />
neses mesmes circunstancies l'emplegu <strong>de</strong> les construcciones formaes por<br />
artículu y que. Asina, los exemplos vistos que<strong>de</strong>n: fa<strong>la</strong>ron col mineru al<br />
que vimos picando na ramp<strong>la</strong>; premiaron al soldáu al que pidimos ayuda;<br />
el funcionariu <strong>de</strong>l que se quexaben yera bien repunante; l'amiga na que<br />
s'enfotó Alicia nun foi lleal; pue xulgame l'autoridá ante <strong>la</strong> que toi; <strong>la</strong><br />
direutora, co<strong>la</strong> que falé ayeri, va iguanos el casu.<br />
2.2.5 QUIEN ENSIN ANTECEDENTE<br />
Nestes circunstancies, quien convierte una oración en sustantivu; equival<br />
entós a <strong>la</strong> construcción d'artículu y que: quien <strong>la</strong> fai pága<strong>la</strong> o el que <strong>la</strong> fai<br />
pága<strong>la</strong>.<br />
XXV.<br />
Oración<br />
compuesta<br />
y oración<br />
complexa<br />
385