Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

ta metío na corte, bien caro ta'l calzáu (los zapatos) anguaño, el salváu
(el fariellu) ta mecío cola fariña.
C) REFERENTES NEUTROS
Un referente qu'apaeza en neutru, pol motivu que fore, impón xéneru neutru
nun axetivu atributivu. Exemplos: esto ye gracioso, ello paez abegoso,¿cuálo
ye vueso?, ¿cuánto taba enrestrao?, too ye murnio, daqué taba
llimpio, traxo llimpio daqué, etc.
D) INFINITIVOS
Cuando un infinitivu, acordies col so calter nominal, fai función de suxetu
léxicu, esixe neutru nel axetivu atributivu. Exemplos: fumar ye malo,
quexase paez necesario, saludar ye educao. Esta concordancia ye independiente
de que l'infinitivu, acordies col calter verbal del so lexema, tea
acompañáu de complementos verbales: fumar peles mañanes ye malo,
quexase de tantes trapaceríes paez necesario, saludar a la xente qu'ún
conoz ye educao.
Sicasí, cuando l'infinitivu ta sustantiváu dafechu dexa de ser un verbu pa
caltener únicamente les sos carauterístiques nominales. Nesti casu compórtase
como un sustantivu cuntable de xéneru masculín. Fáigase la comparanza
ente les siguientes pareyes d'oraciones atributives: andar ye cansao
/ l'andar de Xuacu ye cansáu; cantar ye prestoso / echa esi cantar tan
guapu; l'amanecer ye guapo / yera un amanecer eternu. Y, polo tanto,
como sustantivu non solo almite artículu y otros determinantes, sinón
tamién formes de plural y sufixaes (lo que nun fai l'auténticu infinitivu):
los andares, los andaronos, aquellos atapeceres, aquel atapecerín, esos
cantares, esi cantarucu, un amanecerín.
E) SECUENCIA LO + AXETIVU NEUTRU
Cualquier axetivu sustantiváu pol artículu neutru lo cueye la forma de neutru.
El conxuntu lo + axetivu neutru esixe la presencia del neutru nos axetivos
o referentes que con él concuerden. Exemplos: lo blanco, en delles
cultures, ye representativo de la muerte; lo llargo (el pelo) nun paez feo si
se ye un rapacetu; a min dame de lo asturiano (ciruela), que ta más dulcino;
lo esfoyao (panoya) échalo nesa maniega; lo anterior (que'l lladrón
fuxó pela ventana) yera enforma simplayo.
F) CONSTRUCCIÓN LO MALU QUE YE
A diferencia de la construcción anterior, onde l'axetivu que-y siguía a lo
yera siempre neutru, agora esi axetivu pue presentase en cualquier varia-
XXIV.
Les oraciones
atributives
377