Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

) Verbos transitivos qu'espresen la "voz media" ensin pronome reflexivu.
Una riestra grande de verbos transitivos, cuando espresen que l'aición se
produz nel suxetu paciente, puen facelo ensin necesidá de pronome reflexivu
de complementu direutu. Ye frecuente que l'usu del pronome reflexivu
resulte potestativu: los neños foron a la playa y quemaron (quemáronse)
al sol; salvastis (salvástivos), que llegaron los bomberos; yo canso
(cánsome) muncho xubiendo escaleres; el cacíu cayó en suelu y rompió
(rompióse); paez que nubla'l día o paez que se nubla'l día; esi pan esmigaya
(esmigáyase) nes manes; xinté abondo y fartuqué (fartuquéme); les
fueyes mueyen (muéyense) col orbayu; cola musiquina'l neñu durmió
(durmióse) como un benditu.
N'otres ocasiones, la presencia del pronome reflexivu paez tar dafechamente
torgada: Llara aguapeció muncho (non *aguapecióse); paez que'l
día va abrir (non *va abrise); Pedro avieyó muncho nos últimos años (non
*avieyóse); la herba secó al sol (non *secóse); él calla por nun falar (non
*cállase); alloriábemos con tantu ruíu (non *alloriábemonos); etc.
3.3 Complementu indireutu
3.3.1 CARAUTERÍSTIQUES DEL COMPLEMENTU INDIREUTU
La función de complementu indireutu (tamién llamáu oxetu indireutu o
complementu) ye exercida por un sintagma de categoría sustantiva qu'apaez
como subordináu al nucleu verbal. Una diferencia notable col complementu
direutu ye que'l sintagma de complementu indireutu va siempre
precedíu d'un índiz funcional, que ye la preposición a.
Amás, el complementu indireutu, cuando ye consabíu nun contestu determináu,
apaez siempre reproducíu polos pronomes átonos de 3ª persona -y
(en singular) -yos o -ys (en plural). Exemplos: da melecines a les families
probes ’ da-yos melecines, regaló a la neña un xuguete bien guapu ’
regaló-y un xuguete bien guapu, trabaya cortando'l pelo a la xente del
barriu ’ trabaya cortándo-y el pelo.
Ye frecuente, pero non obligao, que'l sintagma que funciona como complementu
indireutu coesista redundantemente colos pronomes átonos -y,
-yos. Asina, da-yos melecines a les families probes, regaló-y a la neña un
xuguete bien guapu, trabaya cortándo-y el pelo a la xente del barriu.
El complementu indireutu ye un sintagma que pue allugase llibremente na
oración, nun ufriendo otres diferencies que les remanecíes del énfasis;
XXIII.
La oración
y les funciones
oracionales
355