Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XXIII.
La oración
y les funciones
oracionales
354
se, la muyer vese al espeyu, los neños llávense. Esta reflexividá pue enfatizase
per aciu de sintagmes de pronome tónicu suxetu siguíu de mesmu
-a -o. Exemplos: báñome yo mesmu, vísteste tu mesma, escondémonos nós
mesmos, abrigáisvos vós mesmos, Xuan dúchase él mesmu, la muyer vese
ella mesma al espeyu, los neños llávense ellos mesmos.
Los mesmos pronomes átonos (lóxicamente, en plural) empléguense cuando
la reflexividá garra sentíu recíprocu: nós tocábemonos, vós veisvos,
ellos dos xúlguense mal. Una manera d'enfatizar y de reflexar claramente
qu'estes oraciones tienen conteníu recíprocu, ye axunta-yos les espresiones
ún a otru, una a otra, unos a otros, unes a otres: nós tocábemonos ún
a otru (unos a otros), vós veisvos una a otra (unes a otres), ellos dos xúlguense
mal ún a otru.
3.2.6 VERBOS CON CONTENÍU DE “VOZ MEDIA”
N'otres ocasiones, el pronome reflexivu de complementu direutu vien a
amesta-y al verbu conteníu de "voz media", onde l'aición produzse (davezu
involuntariamente) nel suxetu mesmu. Exemplos: el neñu fartucóse
comiendo llambiotaes, canséme xubiendo les escaleres.
Pero na espresión del conteníu de "voz media" nun ye imprescindible la
presencia del pronome reflexivu de complementu direutu. Nesti sen, puen
estremase los casos que siguen darréu:
a) Verbos intransitivos y atributivos qu'espresen la "voz media" ensin pronome
reflexivu de complementu direutu.
Exemplos: yo marcho d'esti sitiu (non *márchome); to tíu nun yera nada
fadiu (non *nun se yera); nun andamos con caxigalines (non *nun nos
andamos); ¿por qué nun tas con ella un cachín? (non *nun te tas); el güelu
d'Alicia morrió ayeri (non *morrióse); el pañuelu cayó en suelu (non
*cayóse).
De toes maneres, hai dellos verbos, especialmente de movimientu, como
dir, quedar, escapar y otros, que puen usase tamién con reflexivu, anque
paez preferible prescindir d'él: él foi pa casa d'atapecida o él foise pa
casa d'atapecida; quedé en pueblu tres díes más o quedéme en pueblu
tres díes más; escapó un lladrón de la cárcel o escapóse un lladrón de la
cárcel.
Otros verbos almiten reflexivu en delles formes del imperativu, pero non
n'otres formes de la conxugación: Xulio, ve (o vete) an ca María; rapacinos,
taivos (o tai) quietos; pero non *toime quietu.