Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XXIII.
La oración
y les funciones
oracionales
352
reproducíu polos pronomes átonos de 3ª persona lu la lo, los les, acordies
col xéneru y númberu del sintagma consabíu. Exemplos: atopé'l güelu en
parque ’ atopélu, nun esmaten la caleya nunca ’ nun la esmaten nunca,
nun aguanta pela mañana'l tabacu ’ nun lo aguanta pela mañana, ¿nun
ves los neños valdesanos pela cai? ’ ¿nun los ves pela cai?, espanten les
pites col ruíu ’ espántenles col ruíu.
El complementu direutu pue camudar de llugar dientro la oración. Les oraciones
anteriores puen espresase tamién como sigue: atopé en parque'l
güelu, nun esmaten nunca la caleya, nun aguanta'l tabacu pela mañana,
¿nun ves pela cai los neños valdesanos?, espanten col ruíu les pites. Pero
si ocupa un llugar preverbal, entós obligadamente'l complementu direutu
tien de coesistir col referente pronominal: el güelu atopélu en parque, la
caleya nun la esmaten nunca, el tabacu nun lo aguanta pela mañana, ¿los
neños valdesanos nun los ves pela cai?, les pites espántenles col ruíu.
Sicasí, l'orde más normal ye'l qu'alluga'l complementu direutu darréu del
verbu.
En cualquier casu, si la función de complementu direutu ta exercida por
un pronome tónicu, ye obligada la presencia del correspondiente pronome
átonu: tráxome en coche a min (non *traxo en coche a min), a min tráxome
en coche (non *a min traxo en coche), emponderóte muncho a ti (non
*emponderó muncho a ti).
3.2.2 EMPLEGU DE LA PREPOSICIÓN A
Como se ve pelos exemplos puestos, el complementu direutu nun precisa
de nengún índiz preposicional que lu identifique. Mesmamente con referencies
a persona, l'usu de la preposición a ye potestativu: voi llamar (a)
los neños abondo ceo, usté tien conocío (a) la familia d'ella, taba tarreciendo
dir ver el (al) cura, baxó a buscar el (al) médicu pa mio ma, echó
(a) la neña na cama, el llobu quixo matar l'otru (al otru) cazador, Xuan
siguió (a) la muyer hasta'l chigre, hai que castigar (a) los lladrones.
De toes maneres, en dellos casos apaez obligadamente como índiz funcional
de complementu direutu la preposición a:
- Col envís d'evitar confusiones col suxetu, que nunca va precedíu de preposición:
va llamar el maestru al neñu, va llamar al maestru'l neñu.
N'efeutu, una oración como *va llamar el maestru'l neñu sería ambigua.
- Cuando la función de complementu direutu la exerce un nome propiu de
persona: llamaron a Pedru, ¿nun ves a Xuan?, anden buscando a María.
- Cuando la función de complementu direutu la exerce un nome de paren-